Лекi

Праца. Камандзiроўкi. Масква. Вiльня. Мiтусня. Менск. Вiльня. Масква. За справамi маму не бачу. Пагавару па тэлефоне i супакоюся, нiбыта адведаў. Мама пра тату сказала, што ягоныя рэчы стаяць на месцы, толькi лекi сардэчныя яна ўзяла i прымае. «Ён дазволiў. Прыйшоў у сне. Я паскардзiлася на кепскi стан, на тое, што на вулiцу тры днi не выходжу, i запасы таблетак i кропель скончылiся. «Бяры мае», — ён так сказаў — «бяры мае». Узяла. Мне лягчэй».

Талерачка

Мама расказвае, што адным з першых маiх слоў было настойлiвае «дай». Гаварыць я пачаў у дзевяць месяцаў, любiў сядзець на мамiных руках i казаць: «Дай!» Патрабаваў усё чыста: i гадзiннiк з гiркамi, i забiты ў сцяну цвiк. Баба Ядзя абцугамi выдзiрала той цвiк i давала першаму ўнуку. Апагеем «дай» стала талерачка. «Дай мне талерачку з неба!» — запатрабаваў я ў мамы i паказаў на поўню. Яна смяялася. На гэтым мае «дай» i скончылiся, бо калi нешта прасiў, усе дадавалi: «I талерачку з неба».

Сур’ёзнасць

Наколькi я сур’ёзны, цяжка сказаць. Пэўна, настолькi, наколькi падобны да бацькi. Тата быў суцэльна сур’ёзны. Нават iронiю ён скарыстоўваў, каб захаваць у недатыкальнасцi сваё грунтоўнае стаўленне да жыцця. Мама, наадварот, любiла i любiць жыццё такiм, як ёсць тут i цяпер. Яе аптымiзм ураўнаважваў татавы песiмiзм i нiгiлiзм. Мамiна паглыбленасць у побыт, у матэрыю, у сучаснасць аказалася насамрэч больш сур’ёзная i запатрабаваная за нашы з татам надзеi, вечна няспраўджаныя, планы, заўсёды недавыкананыя, захапленнi i расчараваннi. На мамiнай, а не на татавай сур’ёзнасцi трымалася i трымаецца наша вялiкая сям’я. Наша сур’ёзнасць у творчасцi — толькi цень вялiкай любовi да мамы.

Радзiмка

На безыменным пальцы левай рукi ў маёй мамы ёсць маленькая радзiмка цьмяна-залацiстага колеру. Такая радзiмка была ў бабы Ядзi, якая навучыла маму ў цяжкiя хвiлiны дакранацца да яе, каб адчуць дапамогу. Такая ж чароўная радзiмка ёсць i ў мяне. Калi мне кепска, я дакранаюся да радзiмкi, i свет цяплее, маркота развейваецца — мама дапамагае мне.

Мамiн сын i татаў сын

Была ў дзеда дачка, была ў бабы дачка... Так пачынаецца не адна беларуская казка. Падобным чынам можна распавесцi i пра нашу сям’ю. Ёсць татаў сын i ёсць мамiн сын. Татавым сынам усе называюць брата Мiраслава. Ён i падобны да таты, i любiў яго тата болей. Я — мамiн сын. Спачатку (я ж старэйшы за брата на сем гадоў) мне пашчасцiла пабыць адзiным любiмым Вовачкам i ў мамы, i ў таты. Калi ж мама пагадзiлася купiць мне брацiка, сказаўшы, што нарэшце назбiрала грошай, тата засумняваўся. Маўляў, цi хопiць у яго любовi, каб так моцна любiць некага iншага, як ён любiць мяне... Нiхто нiколi не дакараў тату за тыя сумневы, акрамя яго самога. Мiраслаў адразу ж, з першага свайго дня, стаў татавым сынам. Цяпер, калi тата сышоў у краiну вечнай цiшынi, мы абодва — мамiны сыны.

Падарункi

Калi тата не меў сяброў, дык у мамы заўсёды было i цяпер ёсць шмат сябровак. Мама ўмее сябраваць, умее захоўваць таемныя гiсторыi, умее слухаць i суперажываць. На дзень нараджэння ёй тэлефануюць з усяго свету. Без перабольшвання. Эня з Нью-Йорку, Ада з Адэсы, Галiна з Берлiна. Завядзёнкi дасылаць падарункi ў гэтых сцiплых кабетаў няма, па iх сродках i званок абыходзiцца нятанна. Таму Галiна прыдумала гульню. Яны з мамаю заходзiлi ў ювелiрную краму i на словах дарылi адна адной найкаштоўнейшыя ўпрыгажэннi. «Я дару табе, Нiначка, вось гэты пярсцёнак з дыяментам!» — «А я табе, Галачка, дару залатыя завушнiцы з рубiнамi!» Абдораныя i вясёлыя яны пакiдалi краму. Цяпер Галя распавядае маме пра берлiнскую краму з кветкамi, быццам яны заходзяць туды i выбiраюць маме на падарунак пяць крэмавых ружаў. У гэты час я, чалавек, якi амаль нiколi не дорыць кветак, зайшоў у падземны пераход i набыў пяць крэмавых ружаў. Мама вельмi здзiвiлася букету i пераказала размову з Галiнаю.

Ззянне

Ралан Барт у сваёй кнiзе «Камера», разважаючы пра ўздзеянне фатаграфii на чалавека, прыйшоў да высновы, што найкаштоўнейшым здымкам асабiста для яго з’яўляецца партрэт мацi. Нi адзiн iншы чалавек не зможа адчуць i зразумець той таемнай сiлы, якая сыходзiць на яго праз гэты, для ўсiх астатнiх звычайны, партрэт. Барт пiсаў пра фотамастацтва пасля смерцi сваёй мацi, а таму не мог параўноўваць фота з арыгiналам, цень з постаццю. Дзякуй богу, мая мама жыве, i я магу бачыць светлае ззянне, якое зыходзiць ад яе. Светлыню тую не зафiксуе нiводная камера, яе бачу толькi я.

Прозвiшча

У мамы незвычайнае прозвiшча — Глобус. Яе бацька паходзiць з Капыльшчыны, з вёскi Жылiхава. У энцыклапедыi можна прачытаць пра яе некалькi радкоў: «Жылiхава, вёска ў Бучацiнскiм с/с Капыльскага р-на Мiнскай вобл. Цэнтр калгаса. За 32 км на Пд ад Капыля, 149 км ад Мiнска, 13 км ад чыг. ст. Цiмкавiчы. 590 ж., 240 двароў (1997). Сярэдняя школа, Дом культуры, б-ка, аддз. сувязi». З гэтых сцiплых звестак зацiкавiла апошняя. Кiраўнiком аддзялення сувязi ў пасляваенны час працаваў Уладзiмiр Глобус, мамiн бацька. Даведалася яна пра тое ў 1970 х, калi мой тата ўгаварыў яе з’ездзiць на радзiму. Мама нарадзiлася ў тым Жылiхаве ў 1934 годзе. Адносiны памiж яе бацькамi не склалiся. Баба Ядзя казала, нiбыта Глобус загiнуў на савецка-фiнскай вайне. Пэўна, праз гэта мама не вельмi любiць сваё прозвiшча i, калi злуецца, кажа мне: «Нiякi ты не Глобус, ты — Адамчык». Мне падабаецца мамiна прозвiшча, настолькi, што свае лiтаратурныя творы i малюнкi падпiсваю iм з 1977 года.

Бiблiятэкi

З усiх бiблiятэк найлепшай была тая, дзе працавала мама. Спачатку — бiблiятэка ў будаўнiчым трэсце № 4, пазней — у школе № 16, нарэшце — у Саюзе пiсьменнiкаў. Цяпер мацi на пенсii, жыве сярод кнiжак, сабраных татам. У бiблiятэкi я амаль не хаджу, чытаю куплёнае. Калi што трэба, у бiблiятэку iдзе сакратарка. Бiблiятэка без мамы для мяне не бiблiятэка. Кнiжны свет змянiўся за апошнiя гады, у iм паменела таямнiцаў. Бiблiятэкi мамiных часоў вабiлi якраз забароненымi выданнямi, сховамi-турмамi для кнiжак. Мама дазваляла мне чытаць усё, i я ўдзячны за давер.

З натуры

Калi напiсалася апавяданне «Ма-ма», я паказаў яго тату. Ён сказаў, што пiсаць на такiя тэмы трэба пазней, калi яго з мамаю не будзе. У тэксце пераказвалася гаворка з мацi, якая ўспамiнала сваiх маму з бабуляю. Татава заўвага збянтэжыла. Жаданне пiсаць з натуры пра блiзкiх людзей знiкла надоўга. Цяпер я шкадую. Дарма не напiсаў словы пра тату, калi ён яшчэ быў сярод нас. Пiсанне з натуры — найвыдатнейшы занятак, вынайдзены чалавекам. Праз яго мы бачым сябе такiмi, як ёсць, а не вымаляванымi памяццю i ўяўленнем. Некалi даўно Уладзiмiр Караткевiч прасiў, каб я напiсаў пра яго праўду пасля смерцi. Даючы згоду, я не ведаў, што не бывае праўды пасля смерцi. Ёсць праўда смерцi. Яе я апiсаў падчас адыходу таты ў край цiшынi. Ёсць праўда жыцця. Да яе iмкнуся, пiшучы гэты партрэт мамы.

Гонар

Мама ганарыцца сваiмi дзецьмi, гэта натуральна. Я разумею сапраўднасць i шчырасць яе пачуццяў. Сам, тым не менш, такога гонару за дзяцей яшчэ не адчуваю. Наадварот, заўсёды ганарыўся сваiмi бацькамi: татам i мамаю.

Знiшчэнне кнiжак

У людзей, далёкiх ад бiблiятэчнай справы, складаецца iлюзiя, што кнiжкi жывуць доўга. Памылковая думка. Кнiга, калi яе прачытае дзесяць самых акуратных людзей, развальваецца i падлягае спiсанню. Колькi такiх зачытаных кнiжак мама здала ў макулатуру! Гэта натуральны працэс, а было i iншае. Прыходзiў загад знiшчыць кнiгi новыя, i нават яшчэ нiкiм не чытаныя. Калi пачалася вайна з Кiтаем, маму прымусiлi зняць з палiцаў не толькi трохтомнiк Мао, але i кiтайскую кулiнарыю, i гiсторыю кiтайскай лiтаратуры. Што змагла, мама перахавала, ды большасць кнiжак вывезлi на сметнiк, дзе ўжо гарэла вялiзная, зробленая бульдозерамi гара паперы i кардону. Цi плакала мама, гледзячы, як гараць кнiгi?.. Не. Яна схавала ў сумку том гiсторыi кiтайскай лiтаратуры, якi падарыла мне.

Булачкi

Мама — самая прыгожая, мама — самая разумная, мама лепш за ўсiх гатуе. Я доўга не мог выбраць найсмачнейшую з прыгатаваных мамаю страваў. Дранiкi залатыя з лоем. Калдуны духмяныя са смятанаю. Чырвоны боршч з грыбамi. Кава па-турэцку з драбочкам цукру. Столькi ўсяго! А блiны! I ўсё ж найсмачнейшымi былi булачкi. Пэўна, з-за ўдзелу ў працэсе. Белага хлеба на пачатку 1960 х у Беларусi не было. Муку выдавалi на святы па талонах. Мама атрымлiвала папяровыя пакеты i, не чакаючы святаў, замешвала цеста. Я каштаваў сырое салодкае цеста, здавалася, з’еў бы яго ўсё. Толькi мама забараняла. Мы сядалi насупраць духоўкi i час ад часу заглядалi ў яе. Водар салодкiх мамiных булачак — найсмачнейшы ў свеце. Я так доўга не мог вызначыцца са страваю яшчэ i з-за таго, што ў дзяцiнстве i ў маладосцi кепска еў. Не любiў я есцi. I што б мама нi згатавала, казаў: «Не смачна», «не хачу», «не буду». Колькi крыўдных слоў пачула ад мяне мама на кухнi! Процьму. Сорамна.