Казка пра дзедаву дачку
Дзедава хата. Цёмна. Не сплю, варочаюся на льняной прасцiнцы. «Валодзя, чаму не спiш?» — баба Броня гладзiць мяне па галаве. «Не спiцца...» — «Давай я табе казку раскажу. Слухай... Была ў дзеда дачка i ў бабы дачка. Купiў дзед бычка Трацячка. Выправiла баба дзедаву дачку пасвiць бычка i дала ёй пук верацён i пук кудзялёў, каб у полi дзедава дачка нiтку ссукала, палатно саткала, выбелiла i дадому гатовае прынесла. Навязала дзедава дачка бычка Трацячка ў полi, а сама села побач i плача. «Чаго ты плачаш?» — пытаецца бычок у дзедавай дачкi. «Дала мне мачыха пук верацён i пук кудзялёў i загадала прынесцi з поля гатовае палатно». — «Не плач. Я ўсё зраблю». З’еў бычок Трацячок пук верацён i пук кудзялёў, а высраў скрутак белага палатна. На другi дзень баба дала дзедавай дачцы дзесяць пукоў верацён i дзесяць пукоў кудзялёў, а сваёй дачцы наказала пiльнаваць. Высачыла тая, што не дзедава дачка палатно прадзе i белiць, а бычок высiрае. На трэцi дзень баба паслала ў поле сваю дачку пасвiць бычка Трацячка i дала ёй сто пукоў верацён i сто пукоў кудзялёў. Загадала бабiна дачка бычку Трацячку з’есцi сто пукоў верацён i сто пукоў кудзялёў. З’еў бычок Трацячок сто пукоў верацён i сто пукоў кудзялёў i стаiць. Зазiрнула бабiна дачка бычку Трацячку пад хвост, думала, выйдзе з-пад хваста палатно. А бычок Трацячок абасраў бабiну дачку з галавы да ног. Прапала сто пукоў кудзялёў i сто пукоў верацён. Загадала баба дзеду зарэзаць бычка Трацячка. Пайшоў дзед нож вастрыць, каб зарэзаць бычка. А дзедава дачка пабегла да Трацячка, абняла яго за шыю i плача. «Не плач, дзедава дачка, а мяне паслухай... Калi зарэжуць мяне i скажуць табе пайсцi на рэчку памыць мае вантробы, ты знойдзеш у iх залатое зярнятка. Пасадзiш яго каля хаты. З залатога зярнятка вырасце залатая яблыня з залатымi яблыкамi, яны дапамогуць табе...» «Спi, заўтра дакажу, як залатое зярнятка дапамагло дзедавай дачцэ i звяло са свету бабiну дачку...» — «Не хачу спаць, хачу даслухаць, як залатое зярнятка звяло са свету бабiну дачку». — «Зарэзаў дзед бычка Трацячка. Панесла дзедава дачка на рэчку вантробы, памыла iх i знайшла залатое зярнятка. Пасадзiла дзедава дачка залатое зярнятка каля хаты. Вырасла з таго зярнятка залатая яблыня з залатымi яблыкамi. Ехаў царэвiч на белым канi. Убачыў залатыя яблыкi i захацеў пакаштаваць. Яблыня ўзняла свае галiны высока-высока. Не змог царэвiч дастаць нiводнага яблычка. Папрасiла дзедава дачка яблыню, каб тая нахiлiла галiнку. Пакаштаваў царэвiч залатое яблыка i закахаўся ў дзедаву дачку. Пасадзiў яе на каня i паскакалi яны ў палац жыць. Праз дзевяць месяцаў нарадзiўся ў iх сын Салiвон. Запрасiў царэвiч на хрэсьбiны Салiвона ўсiх сваякоў. Баба з дзедам прыйшлi i бабiну дачку прывялi. Пакуль госцi гулялi, баба i бабiна дачка схапiлi дзедаву дачку, прывязалi на шыю камень i ў рэчку ўкiнулi. Расплакаўся Салiвон, цыцкi захацеў. Пабеглi госцi Салiвонаву мамку шукаць, пачалi гукаць... Салiвон плача, цыцку просiць! Салiвон плача, цыцкi хоча! Пачула дзедава дачка, як плача яе сын Салiвон, i адгукнулася:«Я бягу-бягу падбягаю, камень грудзi мае прыцiскае, раса вочы мае выядае...» — «Баба! Як гэта раса вочы выядае?» — «Гэта не тая раса, што зранку на траве, а тая трава, што на дне рэчкi расце , нiбыта змеi зялёныя па пяску сцелецца...» — «Далей...» — «Пачулi госцi голас дзедавай дачкi. Выцягнулi яе з рэчкi. Накармiла яна цыцкаю сына Салiвона. А злую бабу i бабiну дачку царэвiч разадраў на баране@! Спi!» І я спаў на белай iльняной прасцiнцы.
Казка пра лiсiчку
На стале талерка з забеленай фасоляю. «Валодзя, бяры лыжку i еш», — баба Броня сядае побач i заглядае мне ў вочы. Набычваюся: «Не хачу». — «Фасоля мякенькая, у печы пастаяла. Паглядзi на яе, нiбыта цукеркi... Ты будзеш есцi, а я казку раскажу. Еш i слухай... Жылi дзед i баба. Скончылася ў iх яда. Выправiла баба дзеда рыбу лавiць i наказала нiкога на воз не садзiць. Запрог дзед каня i паехаў на рэчку. Налавiў рыбы цэлы мех i дахаты вяртаецца. Даганяе дзеда лiсiчка i просiць: «Дзед, падвязi мяне да леса». «Не падвязу, мне баба наказала нiкога на воз не садзiць», — кажа дзед. — «Усё, больш не буду, жывот забалiць». — «Пабалiць i перастане. Еш i слухай... «Ты, дзед, нiкога i не пасадзiш, калi адну маю лапку падвязеш. Можна, я адну лапку на воз пакладу, замерзла ў мяне лапка». — «Ну, кладзi сваю лапку». Паклала лiсiчка лапку на воз, крышку прабегла i далей просiцца: «Дзед, ты такi добры i паслухмяны, можна, я другую лапку на воз пакладу?» — «Ат, кладзi i другую». Ну, дзе дзве лапкi лiсiчкiны леглi, там i чатыры апынулiся. Толькi хвост дзед не дазволiў класцi на воз. І дарма не дазволiў, бо лiсiчка хвастом замятала ў снег рыбу, якую пацiху выкiдала з прадранага меха. Як выпатрашыла лiсiчка мех, дык падзякавала дзеду i шуснула ў лес, каб вярнуцца i паесцi смачнай рыбы. Прыехаў дзед пад хату, а баба на падворку чакае: «Налавiў?» — «Ого, шмат налавiў!» — глянуў дзед на воз, а там пусты дзiравы мех ляжыць. «Ты каго, дзед, падвозiў?» — «Нiкога. Адну лапку лiсiчкi, надта ўжо прасiлася». — «Ну i сядзi галодны, калi бабу сваю не паслухаў. Хай тваю рыбу лiсiчкi ядуць». Вось i ўсё. Бабу трэба слухаць, i фасолю трэба есцi. Пад’еў i бяжы гуляй, каб жывот не балеў». І я бег на рэчку да хлопцаў гуляць у вайну.
Казка пра Васiлька
Дождж. «Баба Броня, я пагуляць пайду». — «Куды ты такiм дажджом пойдзеш? У хаце пасядзi, а я казку раскажу... Быў у мацi сынок, звалi Васiлёк. Любiў Васiлёк рыбу лавiць. Прывядзе яго мацi на возера, пасадзiць у чаўнок i накажа: «Сынку Васiльку, плывi i рыбу лавi, толькi да берагоў не падплывай, бо вядзьмарка схопiць цябе, панясе i з’есць. Толькi калi я цябе паклiчу, ты да берага плывi». Так i павялося. Прыходзiла мацi i клiкала: «Сынку Васiльку, плывi на беражок, дам табе пiражок». Прыплываў чаўнок на беражок, i мацi частавала сынка пiражком ды вяла дахаты. Прачула вядзьмарка, што Васiлёк рыбу на возеры ловiць. Прыйшла, схавалася за вярбу i гукае: «Сынку Васiльку, плывi на беражок, дам табе пiражок». А Васiлёк адказвае: «Не паплыве мой чаўнок на беражок, бо ў маёй мацi голас тоненькi, а ў цябе, вядзьмарка, тоўсты». Пабегла вядзьмарка да каваля i папрасiла распляскаць ёй язык, каб голас патанчэў. Распляскаў каваль вядзьмарчын язык, i голас патанчэў. Прысунулася старая вядзьмарка на возера, схавалася за дрэва i клiча тоненькiм голасам: «Сынку Васiльку, плывi на беражок, дам табе пiражок». Прыплыў чаўнок на беражок. Схапiла вядзьмарка Васiлька, закiнула на плечы i панесла, каб у лесе засмажыць i з’есцi. Несла, несла, стамiлася i сраць захацела...» — «Баба Броня, я таксама ў прыбiральню хачу». — «Схадзi, толькi дзедаў пiнжак накiнь, каб не змокнуць». Злётаў я ў прыбiральню i лёгкi вярнуўся. «Пасадзiла вядзьмарка Васiлька на пень, а сама побач сраць села. Пачаў Васiлёк прасiць пень: «Расцi, расцi, пень. А каб ты, ведьма, не высралася!» — «Што ты там гаворыш?» — «Прашу Бога, каб табе лёгка сралася». — «Ну, прасi». Прасiў Васiлёк пень, i той вырас пад самае неба. Высралася вядзьмарка i бачыць, што Васiлёк сядзiць не на пнi, а на высокiм дрэве. Пачала вядзьмарка скакаць, каб Васiлька дастаць. Не змагла даскочыць. Пачала дрэва грызцi. Зубы пакрышыла, а дрэва не перагрызла. Пабегла да каваля, прынесла сякеру i кажа: «Сячы, сякера, па палену!» А Васiлёк папраўляе: «Не па палену, а па калену!» Секанула вядзьмарка сабе па калену, раззлавалася i пакульгала да каваля па пiлу. Прынесла пiлу i пiлуе. А Васiлёк паглядзеў на неба, каб у неба папрасiць паратунку. Ляцелi па небу качкi. Пачаў Васiлёк качак прасiць: «Качкi, качкi, скiньце мне па пёрку, каб я крылы зрабiў i да мацi паляцеў». Кiнулi качкi па пяру, зрабiў Васiлёк крылы i да мацi паляцеў. А вядзьмарка не бачыла, што няма Васiлька, i пiлавала дрэва, i перапiлавала. Павалiлася дрэва на вядзьмарку i забiла яе». — «Баба Броня, дождж скончыўся». — «Абувай боты i iдзi». І я iшоў на вымыты дажджом двор.
Казка пра ваўка
Зiмовы вечар. У хаце залатое святло лямпачкi, а за шыбамi глыбокая сiнеча снежаньскiх халадоў. «Баба Броня, раскажы мне казку». — «Пра каго?» — «Пра зiму». — «Добра, слухай казку пра ваўка... Жылi дзед i баба. Жылi — не бедавалi. Мелi скварку i да скваркi. На Куццю нагатавала баба розных прысмакаў, i селi яны з дзедам за святочны стол. Толькi яны сабралiся павячэраць, як у шыбу нехта грукае. Калядоўшчыкi, кажа баба. «Хто там?» — пытаецца дзед. «Гэта я, воўк! Аддай, дзед, каляду, бо я бабу павяду!» Цэлы мех гасцiнцаў напакаваў дзед ваўку, i пабег той у лес. Селi дзед з бабай за стол, зноў нехта пад вокнамi ходзiць... «Аддай, дзед, каляду, бо я бабу павяду!» Сабраў дзед усё, што ў хаце было, i аддаў ваўку. Ледзь пацягнуў воўк дзедавы падарункi. Залезлi дзед з бабай на печ. Сядзяць, маўчаць, доўга маўчалi, а потым баба кажа: «Воўк усё забраў, але ж мы з табою засталiся жывыя i здаровыя, гэта ж добра...» — «Аддай, дзед, каляду, бо я бабу павяду!» — «Што ты да нас прычапiўся, воўк? Ідзi калядуй у другую хату! Няма ў мяне больш нiчога!..» — узбунтаваўся дзед. А воўк схапiў бабу, закiнуў на спiну — i бягом у лес. Застаўся адзiн дзед у пустой хаце. Нi скваркi, нi да скваркi, нi бабы... «Хай бы ўжо i мяне воўк забраў!..» Толькi дзед так падумаў, як з’явiўся воўк, схапiў дзеда i ў лес павалок. Вось i ўся казка». — «Баба, а каму iх пустая хата дасталася?» — «Нiкому не дасталася, бо не было ў тых дзеда з бабай унука. Каб у iх гадаваўся ўнук, дык не даў бы ён ваўку хату рабаваць. І хата перайшла б да яго. Наша хата дастанецца табе. Ты ж ваўка прагонiш?» — «Праганю...»
