Цяпер пачына╝ вар'яцець ужо я.

***

Мяне за╝сёды ц╕кав╕ла, адкуль Я╝ген бярэ свае вычварныя сюжэты. Як выяв╕лася, з Кн╕г╕. Таго самага манускрыпта, праз як╕ зляце╝ з глузду Дан╕к. Я╝ген сказа╝ мне пра гэта не адразу. Мы был╕ знаёмыя ╝жо больш за месяц. За гэты час Я╝ген выведа╝ пра мяне л╕таральна ╝сё - дзе я жыву, дзе вучуся, з як╕м╕ людзьм╕ маю стасунк╕. Пра сябе ён не расказва╝ амаль н╕чога. Ён тольк╕ абмов╕╝ся, што п╕сьменн╕цтва для яго проста заба╝ка, хоб╕. У яго ёсць больш сур'ёзны праект, свайго роду навуковая праца, якой ён хаце╝ бы прысвяц╕ць сваё жыццё. Кал╕ дакладна, ён займаецца расшыфро╝кай ун╕кальнага старажытнага манускрыпта.

М╕ну╝ яшчэ тыдзень, перш чым я ╝бачы╝ сам манускрыпт. Мы сустрэл╕ся на кватэры Дан╕ка. Яго жытло ╝жо не выглядала так╕м св╕нушн╕кам, як у м╕нулы раз. Тут было больш-менш прыбрана, ╕ ╝се лямпачк╕ был╕ на месцы. На падаконн╕ку з'яв╕╝ся нават пластыкавы гаршчок з разгал╕стым кактусам, а на сцяне - каляровы постар з мульцяшным╕ персанажам╕ Ц╕ма Бёртана. Бачна было, што Дан╕к спрабуе ╝парадкаваць сваё жыццё...

Мы сядзел╕ на кухн╕. Перад нам╕ на стале ляжала Кн╕га. Я╝ген ╕ Дан╕к курыл╕. Я асцярожна перагортва╝ пажо╝клыя старонк╕. Гэта бы╝ пульхны фал╕янт памерам з добрую цагл╕ну. Вокладка ╕ тытульны л╕ст адсутн╕чал╕. Кра╕ старонак был╕ злёгку абпаленыя. Большасць тэкста╝, нап╕саных кал╕граф╕чным почыркам, был╕ на латын╕. Траплял╕ся тут надп╕сы на рускай ╕ польскай, а таксама арабскай вяззю. Амаль на кожнай старонцы мел╕ся выявы акультных с╕мвала╝, сэнс як╕х бы╝ мне незразумелы. Был╕ тут таксама ╕люстрацы╕, зробленыя чорным атрамантам ╕ быццам змаляваныя з палотна╝ Еран╕ма Босха.

- Ну як, уражвае? - спыта╝ Я╝ген, зацягваючыся цыгарэтай.

- Адкуль у цябе...гэта? - спыта╝ я.

╤ Я╝ген расказа╝. Не ведаю, было гэта пра╝дай ц╕ яго чарговым а╝тарск╕м вымыслам. Кал╕ верыць Я╝гену, Кн╕га дасталася яму ад дзеда. Я╝гена╝ дзед, нехта Ла╝рэнц╕й Выб╕душка, жы╝ у мястэчку непадалёк ад Лагойска. Лагойшчына, дарэчы, адметная сва╕м вядзьмарствам, тут аж дагэтуль можна знайсц╕ бабулек, як╕я практыкуюць варажбу ╕ знахарства.

Дык вось, гэты таварыш Выб╕душка штосьц╕ каламуц╕╝. Бы╝ ён чалавекам, мякка кажучы, з дз╕вацтвам╕. Тутэйшыя на по╝ным сур'ёзе л╕чыл╕ яго шаленцам. Пры гэтым ён займа╝ высокую пасаду ╝ райцэнтры, а значыць, по╝ным вар'ятам усё-тк╕ не бы╝. Вось ягоная жонка - бабуля Я╝гена - была па-сапра╝днаму ненармальнай. ╤ напэ╝на, яшчэ ╕ буянай, бо дзед трыма╝ яе зачыненай на гарышчы. Гэтым фактам не магл╕ не зац╕кав╕цца грамадск╕я службы. Да дзеда некальк╕ разо╝ прыязджала кам╕с╕я з праверкам╕, але яму за╝сёды ╝давалася адкараскацца.

А потым у мястэчку распачалася нейкая чарта╝шчына. Цяпер ужо цяжка сказаць, што там было на самай справе - улады, як за╝сёды, усё засакрэц╕л╕. Я╝гену вядома тольк╕, што на мясцовых мог╕лках мел╕ся выпадк╕ вандал╕зму. Надмаг╕лл╕ был╕ паваленыя, маг╕лы раскапаныя, а дамав╕ны павык╕даныя на паверхню. А пасля дзеда╝ск╕ дом згарэ╝ дашчэнту. Падрабязнасц╕ ╕нцыдэнту невядомыя, але Я╝ген меркава╝, што хату падпал╕л╕ тутэйшыя. Яны да╝но падазравал╕ Ла╝рэнц╕я Выб╕душку ╝ сувязях з нячысц╕кам╕. У пажары заг╕нул╕ ╕ Ла╝рэнц╕й, ╕ яго звар'яцела жонка. ╤х васьм╕гадовая дачка Тэкля ╝ той дзень гасцявала ╝ сваяко╝, ╕ гэта ╝ратавала ёй жыццё. З маёмасц╕ ацалела тольк╕ Кн╕га. Манускрыпт, як╕ захо╝ва╝ся ╝ метал╕чным сейфе, амаль не пацярпе╝ падчас пажару.

Ас╕рацелую дзя╝чынку забрал╕ сваяк╕ з М╕нска. ╤м жа даста╝ся ╕ манускрыпт. Кн╕га ╝я╝ляла для ╕х ╕нтарэс тольк╕ як бук╕н╕стычная кашто╝насць, якую можна з выгадай прадаць. Яны зб╕рал╕ся нават выйсц╕ на гандляро╝ антыкварыятам, але адз╕н са сваяко╝ - стрыечны брат Ла╝рэнц╕я - запратэстава╝. Гэта, ма╝ля╝, адз╕нае, што засталося ад яго няшчаснага брата, ╕ ён не дазвол╕ць... У вын╕ку Кн╕гу пастав╕л╕ на пал╕цу, дзе яна пыл╕лася некальк╕ дзесяц╕годдзя╝.

Дзя╝чынка вырасла, я яе жыццё склалася ╝вогуле някепска. Сваяк╕ адп╕сал╕ Тэкл╕ кватэру. Яны вывучылася на эканам╕ста, выйшла замуж за дробнага клерка з дзяржканторы, ╕ ╝ ╕х нарадз╕╝ся цудо╝ны хлопчык. Я╝генчык, у наступным - ген╕яльны п╕сьменн╕к Рэй Харл╕.

Матуля Я╝гена таксама была дамай з дз╕вацтвам╕. Падчас цяжарнасц╕ ╝ яе раптам выяв╕л╕ся экзатычныя кул╕нарныя прых╕льнасц╕. Яна купляла ╝ гастраноме сырую ялав╕чыну, кро╕ла яе на тонк╕я лустачк╕ ╕ хавала пад батарэю. Кал╕ мяса як след падгн╕вала, яна выцягвала яго з-пад батарэ╕ ╕ са смакам з'ядала, седзячы проста на падлозе. Мужа нервавал╕ дз╕╝наватыя гастранам╕чныя выбрык╕ цяжарнай жоначк╕. Ён паспрабава╝ бы╝ гэта прыпын╕ць, але Тэкля закац╕ла ╕стэрыку, ╕ ён адступ╕╝ся ╝ спадзеве, што пасля нараджэння дз╕цяц╕ ╝сё неяк само наладз╕цца. ╤ сапра╝ды, пасля рода╝ дз╕╝ныя капрызы прайшл╕, ╕ на мярцвячынку Тэклю больш не цягнула.

Наступныя пяць гадо╝ был╕ сапра╝днай ╕дыл╕яй, а потым матуля Я╝гена зн╕кла. Проста пайшла з дому ╕ не вярнулася. Тэклю абвясц╕л╕ ╝ росшук, але безвын╕кова. Яе так ╕ не знайшл╕ - н╕ жывой, н╕ мёртвай. Я╝гена выхо╝ва╝ ня╝цешны татка. Пару гадо╝ таму ён памёр ад сардэчнага прыступу. Я╝ген натрап╕╝ на манускрыпт, кал╕ пасля ха╝тур разб╕ра╝ бацькавы рэчы.

- Вось, уласна кажучы, ╕ ╝ся г╕сторыя. Далей ты ведаеш, - сказа╝ Я╝ген ╕ расцёр у попельн╕цы дакураную цыгарэту.

Ён з╕рну╝ на мяне ╕ ╝хмыльну╝ся, задаволены эфектам ад свайго расповеду.

- Сказаць, што Кн╕га ╝н╕кальная, значыць н╕чога не сказаць, - працягва╝ Я╝ген. - Усе кн╕г╕ на свеце не вартыя гэтага манускрыпта. Ён шмат гадо╝ прастая╝ у шафе, ╕м н╕хто не займа╝ся. Проста цуд, што ён трап╕╝ да мяне. Цяпер я працую над Кн╕гай, займаюся расшыфро╝кай. Дакладней, мы займаемся. Я ╕ Дан╕к. Ён ужо добра мне дапамог. Кал╕ хочаш, далучайся.

***

Кажуць, што чалавек не за╝важае, як роб╕цца вар'ятам. Я бы╝ упэ╝нены, што са мной такога не здарыцца. Мне здавалася, што ╝ мяне ╝сё пад кантролем. Нават тады, кал╕ я пача╝ прапускаць лекцы╕ ва ╝н╕веры. Я начыста страц╕╝ ╕нтарэс да вучобы. Цяпер мяне ц╕кав╕ла тольк╕ Кн╕га. На шчасце, я не бы╝ так╕м раздзя╝баем, як Дан╕к, ╕ мне хап╕ла мазго╝ схадз╕ць у дэканат ╕ аформ╕ць акадэм╕чны адпачынак. Я з'еха╝ з абшчаг╕ ╕ перабра╝ся на кватэру Дан╕ка. Цяпер н╕што не зам╕нала мне працаваць над Кн╕гай. Мы займал╕ся расшыфро╝кай тэкста╝. Гало╝ным чынам я ╕ Дан╕к. Я╝ген з'я╝ля╝ся тольк╕ час ад часу, прывоз╕╝ грошы, ежу. Цыгарэты для Дан╕ка (ён каза╝, што пача╝ курыць у пс╕хушцы). Я ╝жо амаль пераста╝ выходз╕ць на вул╕цу. Нашы аднос╕ны з Геляй паступова затухл╕. Усё адбылося неяк само сабой. У нас не было н╕ сварак, н╕ скандала╝, н╕чога такога. Мы проста аддал╕л╕ся адно ад аднаго. У нейк╕ момант я ╝свядом╕╝, што не бачы╝ся з ёй ужо некальк╕ тыдня╝, ╕ не адчу╝ н╕як╕х эмоцый. Нашы пачуцц╕ проста згасл╕, як свечка.

Геля пачала сустракацца з Я╝генам. Я даведа╝ся пра гэта выпадкова. У Дан╕ка скончыл╕ся цыгарэты, ╕ я выйша╝ куп╕ць яму пару пачка╝ у шап╕ку. Кал╕ я вярта╝ся дадому, то ╝бачы╝ ля пад'езда белую 'А╝дз╕' Я╝гена. Заеха╝ па справах, як за╝сёды, без папярэджання. Абыходзячы машыну, я разгледзе╝ за шклом тонк╕ проф╕ль ╕ лёгкую пасмачку валасо╝. Геля. Яна сядзела ╝ машыне, цярпл╕ва чакаючы Я╝гена. Я не ста╝ б╕ць яму морду. Я н╕ слова яму не сказа╝. Успрыня╝ ╝сё як належнае. Нас с Геляй ужо н╕чога не звязвала. А з Я╝генам ёй будзе не сумна. Будзе з к╕м пагутарыць пра к╕намастацтва 1920-х...

***

Гэта была ╕дэя Я╝гена - здаць кватэру Дан╕ка жыльцам ╕ пераехаць за горад, у глухмень, дзе не будзе старонн╕х вачэй ╕ вушэй. Мы ╝жо дастаткова прасунул╕ся ╝ плане тэоры╕, каза╝ ён, ╕ цяпер можна пераходз╕ць непасрэдна да практык╕. Я тады яшчэ не зус╕м разуме╝, што ён мае на ╝вазе.