Галава была цяжкай, быццам ён спаў вельмі шмат ці наадварот — закімарыў пасярод дня на некалькі хвілін. Маявер сеў на край канапы, абапёрся лакцямі аб калені і паклаў твар у далоні. Ад рухаў галава крыху закружылася. У пакой зайшоў Даявед:

— Ты памятаеш, дзе ты?

Маявер прамармытаў нешта адабральнае.

— Ты памятаеш, хто я?

— Ага.

— Добра. Тады хуценька адкажы на пытанні. Сем на восем.

Маявер падняў галаву, некалькі імгненняў падумаў і млява адказаў заспаным голасам:

— 56?..

— Сталіца Францыі.

— Парыж...

— Першы элемент табліцы Мендзялеева.

Маявер зноў задумаўся. Цяжка ўздыхнуў і працёр вочы:

— Вадарод?..

— Добра. Цяпер вельмі ўважліва. Згадай падрабязна ўсё, што ты памятаеш з таго часу, як прыехаў сюды. Падрабязна, Маявер.

Маявер глыбока ўздыхнуў і адкінуўся на спінку канапы. Зноў закружылася галава, стала млосна.

— Ну. Калі я прыехаў, паглядзеў на гадзіннік. Было 17:58, мы дамаўляліся на 18:00. Я пазваніў у дамафон, ты адчыніў дзверы. Ты паказаў ванную і прыбіральню. Я памыў рукі і зайшоў у гэты пакой. Пасля. Пасля ты паказаў мне дакументы. Яны адразу ляжалі на гэтым століку. Я іх праглядзеў. Потым я падпісаў дагавор. Ты даў мне таблетку і ваду, я выпіў.

— Што было далей?

— Я памятаю, што ты выйшаў з пакою. Я сядзеў адзін. Пасля, напэўна, заснуў. Здаецца, я разважаў пра сутнасць эксперымента.

— Ты памятаеш, як мы размаўлялі пасля таго, як ты выпіў таблетку?

— Не, здаецца, што не памятаю.

— Маявер, згадай: праз некаторы час я зайшоў у пакой.

— Не.

— Я папрасіў цябе ўстаць і прайсціся. Спытаў, як ты сябе адчуваеш. Памятаеш?

— Не, не памятаю. Магчыма, нешта цьмянае.

— Пасля мы крыху паразмаўлялі і я выйшаў. Ты памятаеш, пра што мы размаўлялі?

— Не, я ўвогуле не памятаю, што мы размаўлялі.

— Добра. Не хвалюйся, гэта нармальна.

— Колькі часу?

Даявед паглядзеў на гадзіннік на руцэ:

— Амаль поўнач. Ты можаш застацца тут.

— Не. Я лепш паеду дамоў.

— Разумею. Я таксама люблю перад сном чысціць зубы ўласнай шчоткай. Але яшчэ некалькі пытанняў. Раскажы падрабязна, як ты сябе адчуваеш.

— Галава баліць. Слабасць. Увогуле такое ўражанне, быццам бы я моцна выпіў напярэдадні. Лёгкае галавакружэнне, млоснасць.

— Хочаш кавы або гарбаты?

— Не, вады, калі можна.

— Добра, зараз прынясу. Скажы, табе снілася што-небудзь?

— Не, здаецца, нічога. Магчыма, нейкі мутны і цяжкі сон, але я нічога не памятаю.

— Успамінай. Ці не было ў цябе галюцынацый? Не толькі візуальных, але і слыхавых...

— Не, здаецца, нічога не было. Не памятаю.

— Як ты ўжо, напэўна, здагадаўся, прэпарат — снатворнае. Сродак досыць эфектыўны, але пакуль мае некаторыя хібы. Пра самыя распаўсюджаныя я цябе папярэджваў, але былі выпадкі, калі ў людзей здараліся яскравыя галюцынацыі, калі людзі трызнілі. Таму мы зараз яго і дапрацоўваем. Ну, добра.

Даявед устаў, узяў са століка пустую шклянку і выйшаў на кухню. Вярнуўся з вадой і нейкімі паперамі. Даў Маяверу шклянку:

— Вось абяцаныя грошы. Запоўні дакумент, што ты сапраўды іх атрымаў.

Маявер папіў вады, упэўніўся, што яму далі ўсю суму, і запоўніў дакумент. Уключыў тэлефон і паклаў яго ў кішэню. Пасля схадзіў у прыбіральню і ў ванную. Доўга мыў халоднай вадой рукі і твар, імкнучыся асвяжыцца, але ўсё роўна адчуваў сябе досыць кепска.

Калі ён ужо апрануўся, Даявед сказаў:

— Калі заўтра або пасля будуць якія-небудзь праблемы з самаадчуваннем — абавязкова тэлефануй або пішы. Але яшчэ раз нагадаю, што нічога такога быць не павінна. Карацей, усе неабходныя паперы ў цябе ёсць. Ну ўсё, шчасліва даехаць! Да пабачэння!

Мужчыны паціснулі рукі, і Маявер выйшаў з кватэры.

Канец

...Даявед сядзеў перад камп'ютарам, праглядаў відэазапіс эксперымента і гаварыў у мікрафон: «...кантакт пачаўся прыкладна праз 15 хвілін пасля прыёму прэпарата. Паводле слоў аб'екта, дзеяння прэпарата і якіх-небудзь змен у самаадчуванні ён не заўважыў. Каардынацыя нармальная, гаворка крыху запаволеная. Аб'ект заўважна разняволіўся і актыўна падтрымліваў размову. Хутка цалкам пераняў ініцыятыву. Паддоследны пераважна займаўся рэфлексіяй, закранаў рэлігійныя тэмы. Разважанні абстрактныя. Тэматыка разважанняў накіравана ў асноўным на асобу самаго аб'екта, што адпавядае прынцыпу дзеяння прэпарата. Форма разважанняў, наяўнасць вобразнасці, рэлігійныя матывы тлумачацца суб'ектыўнымі прычынамі і асобаснымі характарыстыкамі аб'екта і дзеяннем прэпарата не абумоўлены. Гаворка звязная, лагічная, крыху запаволеная. Аб'ект не губляў сувязь думак і не рабіў рэзкіх пераходаў з адной тэмы на іншую. Такім чынам, можна зноў канстатаваць: дзеянне прэпарата не ўплывае на кагнітыўныя функцыі. Аб'ект можа падтрымліваць размову, разумець пытанні і адказваць на іх, ён захоўвае здольнасць думаць і размаўляць лагічна. Таксама падчас дзеяння прэпарата не назіраецца праблем з памяццю. Больш за тое, у аб'екта прысутнічае тэндэнцыя да ўспамінаў з дзяцінства. У канкрэтным выпадку гэта было ў завуаляванай форме, аднак увогуле стасуецца з вынікамі папярэдніх эксперыментаў. Такім чынам, можна зрабіць выснову пра пэўную заканамернасць, пра дадатковую праяву дзейнасці прэпарата...

Сярод мінусаў у першую чаргу зноў трэба назваць залішнюю балбатлівасць аб'екта. Лічу, што гэты пабочны эфект можа ўскладніць ці як мінімум замарудзіць вырашэнне непасрэдных задач, ускладзеных на прэпарат. З іншага боку, дзякуючы гэтаму аб'ект можа даць нават больш карыснай інфармацыі, чым чакалі. Аднак нагадаю, што пакуль у большасці выпадкаў у якасці такой залішняй інфармацыі выступае рэфлексія, пра даставернасць і аб'ектыўнасць гаворка не ідзе. Занадта «перагнулі»: ад адназначных адказаў пераскочылі да разгорнутых апавяданняў, трэба шукаць ба­ланс.

Так. Аб'ект пад уздзеяннем прэпарата становіцца вельмі камунікабельным, адкрытым і шчырым, што адпавядае вынікам папярэдніх даследаванняў.

Антыдот я даў добраахвотніку ў раствораным выглядзе праз гадзіну пасля прыему прэпара­та. Можна канстатаваць, што, як і ў ранейшых выпадках, аб'ект не заўважыў у напоі, у дадзеным выпадку вадзе, дадатковага рэчыва. Ніякіх пытанняў адносна смаку і паху вады ад аб'екта не паступала. «Каталізатарам» антыдоту паслужыў маналог эксперыментатара, падрыхтаваны ў адпаведнасці з інструкцыяй. Аб'ект вельмі хутка пачаў губляць канцэнтрацыю і актыўнасць, у тым ліку гутарковую. Заснуў прыкладна праз пяць хвілін пасля таго, як ужыў антыдот.

На будучае: лічу неабходным змяніць умовы эксперымента, каб пасля ўжывання аб'ектам анты­доту наадварот стымуляваць яго актыўнасць і ўздзейнічаць разнастайнымі раздражняльнікамі. Напрыклад, яркім святлом, гучнай музыкай. Папрасіць яго выканаць якую-небудзь працу, не дазваляць садзіцца ці абапірацца на што-небудзь. Важна прасачыць дзеянне антыдоту ў неспрыяльных для сну ўмовах. Гэты паказчык трэба будзе абавязкова ведаць, выкарыстоўваючы прэпа­рат на практыцы. Больш за тое, лічу мэтазгодным правесці эксперымент, у межах якога аб'екту ўвогуле будзе забараняцца спаць. Неабходна даведацца, якія будуць вынікі пры такой умове. Ра­зумею складанасць і рызыкі такога эксперымента, таму прапаную дэтальна распрацаваць адпаведны праект.

Так, далей. Аб'ект прачнуўся прыкладна праз чатыры гадзіны дваццаць пяць хвілін пасля ўжывання антыдоту. Сімптомы: галаўны боль, галавакружэнне, слабасць, млоснасць. Аб'ект памятае свае дзеянні прыкладна дзесяць-пятнаццаць хвілін пасля таго, як выпіў прэпарат. Нават наводзячыя пытанні эксперыментатара не садзейнічалі вяртанню памяці. Відавочна, што аб'ект не ставіць пад сумненне агучаную версію эксперымента і верыць: ужытая таблетка з'яўлялася снатворным. Яшчэ раз падкрэслю, што аб'ект, мяркуючы па ўсім, не зразумеў, што ўжыў таксама і антыдот. Такім чынам, можна канстатаваць: эксперымент прайшоў паспяхова. І прэпарат, і анты­дот спрацавалі так, як і планавалася. Падрабязны аналіз будзе падрыхтаваны на працягу тыдня, з улікам далейшага апытання аб'екта.