«Асцярожна, дзверы зачыняюцца!..» Чым даўжэй я сяджу, тым менш выбару ў мяне застаецца. Напрыклад, калі ў пачатку паездкі я тэарэтычна мог выйсці на адным са ста прыпынкаў, то цяпер

— на адным з, дапусцім, дзесяці. А ў рэшце рэшт, калі мы прыедзем на канчатковы прыпынак, у мяне не застанецца аніякіх варыянтаў увогуле: хочаш не хочаш — выходзь, прыехалі. Канечне, магчымасць выбраць адзін са ста прыпынкаў у самым пачатку — насамрэч ілюзія. Так ці іначай можна выйсці толькі на адным прыпынку. Чакаць на ім наступнага аўтобуса можна ўсё жыццё. Так­сама ўсё жыццё можна крочыць пешшу да іншага прыпынку, а памерці дзесьці пасярэдзіне шляху на раздарожжы. Аднак гэта ілюзія выбару натхняе. Так і ў жыцці. Калі ты бачыш сто дзвярэй і ра­зумееш, што можаш абраць абсалютна любую з іх — гэта надае энергіі і моцы. Хоць у той жа час ты разумееш, што нельга зайсці ва ўсе дзверы адначасова. Акрамя таго, невядома, што чакае цябе за тымі дзвярыма, якія ты абраў. І па вялікім рахунку фактычна няма розніцы — сто дзвярэй перад табой ці адна. Аднак ілюзія выбару дае адчуванне ўлады, адчуванне таго, што ты сам ствараеш свой лёс, адчуванне таго, што ты можаш уплываць на падзеі, што ты — суб'ект, а не пасіўнае быдла. Хоць няма ніякай гарантыі, што ўсе сто дзвярэй не вядуць у адзін і той жа пакой...

Калі ты нарадзіўся здаровым чалавекам — у цябе кругагляд 360 градусаў. Ты быццам сядзіш у сярэдзіне велізарнага круглага пакою, у якім амаль бясконцая колькасць дзвярэй. І пакой гэты белы, светлы, чысты, з высокай столлю. Але ты пачынаеш рухацца і ідзеш у пэўным напрамку. І твой кругагляд ужо звужаецца. Ужо не 360, а, напрыклад, 300 градусаў. Бо набліжаючыся да адных дзвярэй, ты аддаляешся ад дыяметральна супрацьлеглых. Падыходзіш, адчыняеш. Заходзіш у іншы пакой. Усё, кругагляд ужо 180 градусаў, бо ззаду — толькі сцяна. Выбіраеш наступныя дзве­ры, ідзеш да іх. Адчыняеш, заходзіш у новы пакой. І кругагляд ужо 90 градусаў, па баках дзвярэй ужо зусім мала, але ёсць некалькі наперадзе. Ідзеш. Заходзіш у наступны пакой і разумееш, што гэта — калідор. Доўгі цёмны і пусты калідор, у якім бакавых дзвярэй увогуле няма, дзверы ёсць толькі ў супрацьлеглым канцы. Звычайна — адны, але калі пашанцуе, то і некалькі... І твой круга­гляд ужо звузіўся настолькі, што ты цяпер можаш глядзець толькі прама перад сабой. І ты, ужо стары і стомлены, з пэўнай цяжкасцю крочыш у канец гэтага калідора. Разумееш, што перад табой ужо апошнія дзверы, і спадзяешся, што там будзе не тупік і не цёмная пустата небыцця. Спадзяешся, што там будзе нешта такое, дзеля чаго трэба было прайсці ўвесь гэты шлях, адчыніць усе гэтыя дзверы, губляючы на іх час і сілы. У рэшце рэшт, табе хочацца верыць, што там — за апошнімі дзвярыма — будзе як мінімум ўтульная канапа, ежа і гарачая гарбата, каб ты проста мог адпачыць. Аднак насамрэч няма ніякай гарантыі, што ты ўвогуле дойдзеш да тых дзвярэй. І няма ніякай гарантыі, што яны сапраўды апошнія. Калі нават там не тупік і не чорная пустата, гэта не азначае, што там не можа быць наступнага калідора. А за ім — яшчэ аднаго і яшчэ аднаго. Маг­чыма, усе гэтыя калідоры ўтвараюць адзін бясконцы лабірынт, які ў прынцыпе нельга прайсці і з якога нельга выйсці. Але ты спадзяешся. І вялікую крыўду выклікае ў цябе разуменне таго, што ты абраў памылковы шлях. Што ты не здабыў на ім нічога карыснага, а наадварот — разгубіў тое, што ў цябе было. Табе крыўдна, што людзі, якія ў самым пачатку абралі іншыя дзверы, дасягнулі больш, чым ты. І ты пачынаеш бессэнсоўна мучыць сябе развагамі, што было б, калі б ты пайшоў у іншым напрамку, калі б павярнуў у іншы бок. Пачынаеш задаваць сабе пытанні пра тое, дзе і калі ты памыліўся. І нават пачынаеш крыўдаваць і злавацца, што такі шлях увогуле існуе, бо гэта ж несправядліва, што адны крочаць па мяккіх дыванах у светлых і шырокіх пакоях, што перад некаторымі ўсе дзверы самі адчыняюцца, што камусьці ключы ад шматлікіх дзвярэй дораць бацькі, а ты ідзеш навобмацак па нейкіх цёмных завалах, увесь час аб нешта спатыкаючыся. Чаму такі шлях увогуле існуе? Чаму ён выпаў менавіта табе?.. Гэта пакаранне, выпрабаванне ці проста. Але голас з рэпрадуктара «Асцярожна, дзверы зачыняюцца!.. » увесь час падганяе цябе наперад, прымушае спяшацца, рабіць памылкі, спатыкацца. Ты нават не можаш нармальна агледзець пакой, у якім знаходзішся, бо ўся твая ўвага — на наступных дзвярах, ты імкнешся да іх, пакуль яны канчаткова не зачыніліся. І нават смерць не з'яўляецца выхадам. Бо калі ты памрэш пасярод шляху, ты не выйдзеш з лабірынта, ты проста памрэш пасярод шляху.

Дарэчы, разумееш, жыццё нашмат карацейшае, чым здаецца большасці людзей. Па-першае, існуе нейкі агульны зман, што чалавек быццам бы «па заводскіх наладах» жыве сто гадоў. Аднак ёсць аб'ектыўная статыстыка: большасць мужчын у гэтай краіне не дажывае да сямідзесяці, большасць жанчын — да васьмідзесяці. Але калі людзі адзначаюцць дваццаціпяцігоддзе, ім здаецца, што за спінай толькі чвэрць жыцця, а наперадзе яшчэ тры чвэрці. Аналагічна і ў пяцьдзясят: яны думаюць, што прайшлі «экватар», што ў іх засталося яшчэ столькі ж часу. Але не, спадарства: у першым выпадку вам засталося гадоў сорак, а ў другім — пятнаццаць. І вось тут трэба згадаць пра другую акалічнасць: абсалютна відавочна, што дзесяць гадоў з пятнаццацці да двадцацці пяці зусім не тое ж самае, што дзесяць гадоў з шасцідзесяці да сямідзесяці. Так, ёсць выпадкі, калі людзі дасягалі нейкага поспеху ў сталым узросце, але гэта выключэнні, якія толькі падмацоўваюць агульнае правіла. Трэба прызнаць, што з кожным годам магчымасцей становіцца ўсё менш і менш, «дзверы зачыняюцца» ўсё хутчэй і хутчэй. Калі ў пятнаццаць гадоў ты не маеш ніякага дачынення да спорту, верагодней за ўсё, ты не станеш прафесійным спартоўцам. Здаецца, што наперадзе яшчэ амаль усё жыццё, але гэтыя дзверы ўжо назаўсёды зачынены. Аналагічна і з іншымі сферамі, толькі лічбы іншыя. Жыццё большасці людзей фарміруецца ў першыя дваццаць гадоў, далей пачынаецца інерцыя. І праблема не толькі ў тым, што яна такая моцная, што кругагляд звужаецца да дзясятка градусаў, а жыццёвая прастора ператвараецца ў вузкі калідор. Проста большасць прызвычайваецца да свайго становішча і ўжо не хоча нешта змяняць. Людзі пачынаюць лічыць свае былыя мары і планы наіўнымі і несур'ёзнымі і адмаўляюцца ад іх. Штодзённая мітусня, нейкія побытавыя дробязі і неабходнасць зарабіць капейчыну на наступны дзень. Усё гэта спрыяе таму, што чалавек ператвараецца ў дробязнага абывацеля.

Таму я па-добраму зайздрошчу тым, хто абраў — не ведаю як, бо калі трэба рабіць гэты выбар, у чалавека яшчэ няма вопыту — менавіта свае дзверы і здолеў у іх увайсці. І шчыра спачуваю лю­дзям, якія ніколі не патрапяць туды, куды імкнуліся. Але мая трагедыя ў тым, што я не ведаю, куды мне трэба. Я проста пасажыр, які праехаў свой прыпынак. Нават не ведаю, які дакладна, але яўна адчуваю — праехаў. І вельмі здарожыўся...

Адысей

Даявед глядзеў на суразмоўцу сур'ёзна і сумна. Напэўна, ён чакаў іншага адказу — нейкіх цікавых гісторый ці нечага такога. Урэшце ж атрымалася абстрактная, аднак шчырая і трагічная споведзь. Яна выразна адрознівалася ад папярэдніх маналогаў Маявера і, магчыма, нечым зачапіла эксперыментатара. Даявед зразумеў, што змяніць танальнасць гутаркі не атрымалася і наўрад ці ўжо атрымаецца, аднак ён вырашыў паспрабаваць дадаць у яе хоць крыху нейкага аптымізму:

— Падарожжа само па сабе з'яўляецца маленькім жыццём. Іншым разам цяжка сказаць, што мае больш сэнсу: тое, куды і для чаго ты едзеш, ці сам працэс гэтай паездкі. Напэўна, найбольш яскравы прыклад у гэтым выпадку — падарожжа Адысея. Памятаеш, ён так імкнуўся хутчэй патрапіць дадому, да жонкі. Вяртанне было яго мэтай, а доўгія вандраванні былі быццам бы перашкодай да яе дасягнення. Калі адштурхоўвацца ад таго, што Адысей жадаў вярнуцца дадому, усе яго прыгоды з'яўляліся, так бы мовіць, палкамі ў калёсах, якія ўвесь час спынялі яго, не дазвалялі здзейсніць жаданае. Адысей сумаваў, абураўся, шкадаваў час, які вымушаны быў губляць. Аднак відавочна, што менавіта гэта падарожжа было самым галоўным у яго жыцці. Не вайна, з якой ён вяртаўся, і не далейшае жыццё ў родным доме побач з жонкай. Само падарожжа. Іншымі словамі, не дзейнасць у пункце «А» і пункце «Б», а рух ад першага да апошняга. Пры гэтым натуральна, што сам Адысей якраз планаваў дзейнасць, чакаў ад яе пэўных вынікаў, надаваў ёй значны сэнс. А вось рух, які спачатку разглядаўся як нейкая фармальнасць, нейкі чыста тэхнічны момант, наўрад ці ўвогуле ўваходзіў у жыццёвыя планы Адысея. Ведаеш, быў бы ў яго такі спіс спраў. Кшталту, пасля вырашальнага бою дастае ён паперку і ручку і бухціць сабе пад нос: «Тааак, што тут у нас?.. Ага, нацягнуць траянцаў — ёсць (ставіць «галачку»), застацца жывым і здаровым — ёсць (ставіць «галачку»). Красава! Што цяпер?.. (Задумліва пасміхаецца) Так, Пенелопа. Пабухаць з сябрам