- От навошта было, га? - незадаволена сказа╝ ён. - Адно патроны марнаваць. Ён бы ╕ так памёр.

Я тольк╕ пац╕снула плячыма. Абодва патрульныя был╕ семгальцам╕. У рамейца╝ бранзаватае адценне скуры ╕ чорныя, як смала, валасы. У гэтых два╕х валасы был╕ светлыя, амаль белыя.

Хлус╕к тым часам вывалак з-пад сядзення╝ дзве скураныя сумк╕ з патронам╕. Потым зно╝ заз╕рну╝ у машыну ╝ пошуках другой в╕нто╝к╕. Агнястрэльная зброя была ╝ Братчыка╝ на вагу золата. Пакуль Хлус╕к важда╝ся каля машыны, я паднялася на пясчаны грэбень ╕ набл╕з╕лася амаль ушчыльную да Цёрну. Ён цягну╝ся ╝здо╝ж усяго ╝збярэжжа. Густая сетка, сплеценая з жалезных н╕так ╕ ╝сеяная вострым╕ шыпам╕. Па Цёрне ╝верх ╕ ╝н╕з бегл╕ с╕н╕я агеньчык╕, як╕я трашчал╕. Гук бы╝ так╕, быццам гарэла сухое галлё. У Цёрне та╕лася смерць. Варта было тольк╕ дакарнуцца да жалезных н╕так, як цела пачынала курчыцца ╝ вар'яцк╕х скоках, скура чарнела, вочы ╝ск╕пал╕ ╝ вачн╕цах, плоць гарэла, ╕ агалял╕ся костк╕. Цёрн выкл╕ка╝ жах. Цёрн бы╝ знакам улады Рамейскай ╤мперы╕. Цёрн загароджва╝ выхад да Па╝ночнага Мора. Я стаяла ля агароджы ╕ глядзела на мора скрозь Цёрн.

У белых выдмах

Я не забылася на тыя часы, кал╕ Цёрну яшчэ не ╕снавала, ╕ выхад да мора бы╝ вольны. Мы жыл╕ ╝ рыбацк╕м сел╕шчы сярод белых выдма╝ ╕ хваёвых гаё╝. Мора было зус╕м бл╕зка. ╤ ╝дзень, ╕ ╝ночы я чула яго дыханне. ╤ галасы марск╕х вятро╝ у кронах прыбярэжных хвой. ╤ шэпты пяску ╝ дзюнах.

Я, Л╕та Сям╕шка, была старэйшай дачкой Дал╕ ╕ Барыслава з Дольнай Зямл╕. Ян, мой брат, бы╝ на тры гады малодшы за мяне. Наша мац╕ была сапра╝днай прыморкай - шэравокая, са светлай скурай ╕ валасам╕ белым╕, быццам выдубленым╕ марской соллю. Я была зус╕м дз╕цём, кал╕ памёр наш бацька, але я памятаю яго вельм╕ добра - валошкава-с╕н╕я вочы, русыя валасы ╕ моцныя загарэлыя рук╕, пакрытыя цёмным╕ валас╕нкам╕. Ён бы╝ ураджэнцам Разлогу, самага сэрца Карале╝ства Семгален, дзе вял╕зныя каменныя гарады, глыбок╕я халодныя азёры ╕ сала╝╕ныя га╕ на стромк╕х грудах. У Дольную Зямлю яго прывяло каханне да маёй мац╕ - хаця яна часта смяялася, кажучы, што закаха╝ся ён зус╕м не ╝ яе, а ╝ мора. Збольшага гэта было пра╝дай.

Кал╕ Ян бы╝ маленьк╕, бацьк╕ часцяком даручал╕ мне прыглядаць за ╕м, ╕ абавязак гэты бы╝ зус╕м няцяжк╕. Я люб╕ла свайго брата. Часам пасля шторму мы ╝два╕х блукал╕ па беразе, вышукваючы скарбы, як╕я мора вык╕нула на пясок са сва╕х нетра╝. Ракав╕нк╕ мудрагел╕стай формы. Рознакаляровыя каменьчык╕, адшл╕фаваныя хвалям╕. Кавалачк╕ дрэва з вычварнай разьбой ╕ аблупленай пазалотай - пэ╝на, з фасада╝ падводных палаца╝, ╝ як╕х жыве Марск╕ Народ. Але асабл╕ва кашто╝ным╕ был╕ аскепк╕ закамянелай дра╝нянай смалы, якую мора ператварыла ╝ залац╕сты бурштын. Яны з╕хацел╕ ╝ бурым багав╕нн╕, як россып маленьк╕х сонца╝.

У спякотныя дн╕, як╕х у годзе было не так шмат, мы плавал╕ ╝ моры на водмел╕ ╕ к╕дал╕ся ╝ ваду з камянё╝ хвалярэза. Над хвалярэзам кружыл╕ся нахабныя тлустыя чайк╕. Чаек мы пабойвал╕ся ╕ каб залагодз╕ць, карм╕л╕ ╕х жытн╕м╕ праснакам╕. Мы адломл╕вал╕ ад хлеба маленьк╕я кавалачк╕ ╕ падк╕двал╕ ╕х угору. Чайк╕ праглынал╕ ╕х проста ╝ паветры. Часам мы хадз╕л╕ гуляць у развал╕ны старога форта ╝ хваёвым га╕. Гуляць у форце дзецям сурова забаранялася, бо там можна было незнарок звал╕цца ╝ сутарэнне, або сасл╕знуць у запо╝нены вадой ро╝, як╕ ╝сё яшчэ бы╝ досыць глыбок╕м. Але хто слуха╝ гэтыя забароны? Вежы форта абвал╕л╕ся ╕ зарасл╕ ажынам╕, праходы пам╕ж вежам╕, кал╕сьц╕ брукаваныя, парасл╕ травой ╕ мохам. Форт атачала напа╝разваленая сцяна з рэшткам╕ рова, злучанага з морам невял╕чк╕м каналам. Часам у ро╝ заплывал╕ цюлен╕ з прада╝гаватым╕ тулавам╕ ╕ смешным╕ каротк╕м╕ лапам╕, падобным╕ на лопасц╕ вёсла╝. Яны лян╕ва песц╕л╕ся ╝ цеплаватай стаялай вадзе, падня╝шы над паверхняй бл╕скучыя галовы з вел╕зарным╕ цёмным╕ вачыма. Мы з братам сядзел╕ на ру╕нах сцяны ╕ к╕дал╕ цюленям дробных рыбак.

Мы люб╕л╕ Дольную Зямлю, ╕ хво╕, ╕ выдмы. ╤ мора. Мы не перастал╕ яго люб╕ць, нават кал╕ заг╕ну╝ наш бацька. Мора прываб╕ла яго, ╕ яно ж адабрала ягонае жыццё. Аднойчы пасля шторму ён не вярну╝ся на бераг. Хвал╕ вык╕нул╕ на пясок абломк╕ ягонай лодк╕. На наступны дзень бацьку знайшл╕ каля хвалярэза. Мёртвым. Мора пашкадавала яго. Ягонае цела не пераламала аб камян╕, ╕ марск╕я ╕стоты не абязвечыл╕ яго абл╕чча. На твары яго застыла ц╕хам╕рная ╝смешка, ╕ здавалася, быццам ён сп╕ць. Мац╕ не плакала. Я помню, як у ноч перад пахаваннем яна сядзела ля труны, сашчап╕╝шы пальцы рук ╕ гледзячы проста перад сабой. Яна была збялелая, як палатно, вакол яе вачэй ляжал╕ глыбок╕я цен╕, але н╕водная сляз╕нка не скац╕лася па яе шчацэ. Мы з Янам сядзел╕, абня╝шыся, на ложку, ╕ таксама не асмельвал╕ся плакаць. То было наша першае сутыкненне са смерцю ╕ горам. Пасля гэтага мы з братам больш не хадз╕л╕ на хвалярэз.

Выгнанне

Пасля смерц╕ бацьк╕ нашае жыццё пачало развальвацца на частк╕. Але не з прычыны таго, што мац╕ засталася адна з двума дзецьм╕ на руках. Яна была яшчэ маладая ╕ по╝ная с╕л. Яна ╝мела к╕раваць чо╝нам з ветразем ╕ магла ╝прав╕цца з рыбало╝ным╕ сеткам╕ не горай за любога мужчыну. Вакол яе ╝весь час круц╕л╕ся жан╕х╕ - гало╝ным чынам маладыя ╝да╝цы ╕ старыя халасцяк╕, як╕я вырашыл╕ абзавесц╕ся, нарэшце, сям'ёй. Але яна адпрэчвала ╝с╕х. Мац╕ кахала ╝ сва╕м жыцц╕ тольк╕ аднаго чалавека - нашага нябожчыка бацьку, а ╕ншыя был╕ ёй непатрэбны. Яна была моцная, вельм╕ моцная. Ёй хап╕ла бы с╕л, каб адной выгадаваць нас з братам. Нас ус╕х загуб╕ла ╕ншае.

Спачатку да нас дайшла вестка аб сконе старога караля Барыслава. А пасля па Дольнай Зямл╕ пачал╕ хадз╕ць трывожныя чутк╕ аб крывавых сутычках пам╕ж двума яго сынам╕ - М╕раславам ╕ М╕кам Ахм╕стрыньчыкам. "Карону не падзял╕л╕", - казал╕ людз╕. Некаторыя гаварыл╕ больш з'едл╕ва: "Цела караля-нябожчыка яшчэ астыць не паспела, а сынк╕ ╝жо грызуцца над ╕м, як шакалы. Скончыцца тым, што яны перарвуць адз╕н аднаму глотк╕, ╕ кра╕най будуць к╕раваць ╕ншаземцы". Я была зус╕м яшчэ дзя╝чынкай, але я ╝жо пачынала прыслухо╝вацца да гутарак дарослых, ╕ я ╝жо шмат чаго разумела. Вестк╕ аб м╕жусоб╕цы данос╕л╕ся да нас, як водгулле далёкай навальн╕цы. Вайна была дзесьц╕ там, сярод ра╝н╕н Разлогу ╕ багна╝ Сумрадз╕. Мы спадзявал╕ся, што нас гэта не закране. А пасля я ╝першыню пачула слова "рамейцы". Яны ╕дуць з па╝днёвага ╝сходу, казал╕ людз╕. Чарнавалосыя, з бранзаватай скурай ╕ вачам╕, як аскепк╕ базальту. Смерц╕ яны не баяцца ╕ сам╕ не шкадуюць н╕кога. Яны кленчаць перад кожнай б╕твай, узносячы мал╕твы свайму нябачнаму бажаству, а ╕хн╕я жрацы ╝ востраканцовых каптурах бласла╝ляюць во╕на╝ на забойства. А заб╕ваць яны ╝меюць, казал╕ людз╕. ╤дуць ╕ ╕дуць наперад, як чорная саранча. Уваходзяць у хаты ╕ расстрэльваюць з в╕нтовак ╝с╕х, хто трапляецца ╕м на вочы. Параненых даб╕ваюць штыкам╕ ╕ шаблям╕. Лёзы цьмянеюць ад крыв╕. Н╕вы гараць, над пажарышчам╕ плыве водгулле храмавых звано╝ - ╕ храмы палаюць таксама, а па дарогах брыдуць пагарэльцы, да мора, на по╝нач, куды яшчэ не дакац╕лася вайна...

А потым мы даведал╕ся, што Л╕эндале спалены. Старажытная стал╕ца каралё╝. Горад, як╕ ляжа╝ м╕ж трыма высок╕м╕ грудам╕, размешчаным╕ ╝ выглядзе кароны або трызуба. Аднойчы я была ╝ Л╕эндале. Кал╕ яшчэ жывы бы╝ бацька, мы ездз╕л╕ туды на святкаванне Летняга Сонцавароту. Л╕эндале, дзе храмы так╕я высок╕я, што здаецца, быццам ╕х ╕гольчатыя шп╕л╕ прац╕наюць аблок╕. Л╕эндале з брукаваным╕ вулачкам╕, так╕м╕ вузк╕м╕, што там ледзьве раз'едуцца два вершн╕к╕, ╕ з шумным╕ к╕рмашовым╕ плошчам╕, так╕м╕ прасторным╕, што на ╕х хапае месца ╕ гандлярам, ╕ скамарохам, ╕ святочнаму нато╝пу. Л╕эндале з беласнежным╕ вежам╕, каваными масткам╕ ╕ каляровым╕ сцягам╕, як╕я лунаюць на цёплым летн╕м ветрыку. Я не магла паверыць, што горада больш няма. Я плакала па Л╕эндале, як плачуць па памерлых.