- Два дн╕, дзве ночы. Мы да ╝чорашняга дня не ведал╕, жывы ты ц╕ не. А надоечы мы ╝бачыл╕ цябе на замчышчы. Мне нават здалося, што ты памаха╝ нам рукой. Ян, ты ╕ напра╝ду можаш бачыць?

- Не. Мус╕ць, рука тарганулася, кал╕ я к╕да╝ талер.

- Як╕ талер?

- Потым растлумачу. Два дн╕, гаворыш? У так╕ холад сабачы.

Памва махну╝ рукой.

- Ды н╕чога, не страшна. Мы ╝ машыне грэл╕ся.

- У чыёй?

- Йорхас падагна╝.

- Кантрабандыст гэты? - з ц╕кавасцю спыта╝ Ян.

Памва затрос галавой.

- Н╕як╕ ён не кантрабандыст. ╤ завуць яго не Йорхас. Ён...карацей, ён таксама каза╝, што не атрымаецца. Генератар жа нав╕давоку стая╝, пад навесам. А потым дзяжурны з к╕мсьц╕ засвары╝ся, на генератар ужо не глядзе╝, а тут я. Сетку рэзаць я ╝жо часу не ме╝, дый не было чым. Я пад Цёрнам прапо╝з. Кал╕ ён згас, канечне. Кажух на ╕м пак╕ну╝. ╤ добра, бегчы было лягчэй. Усе, ясная рэч, зам╕тус╕л╕ся, кал╕ генератар здох. Народ ╕рвану╝ да агароджы, каб праб╕цца ╝ горад, салдаты пачал╕ страляць у паветра, а потым запал╕л╕ карб╕давы л╕хтар.

- Так, мы чул╕ стрэлы ╝начы, - сказала Нара.

Яна са здз╕╝леннем глядзела на рабац╕н╕стага рудавалосага хлапца ╝ шапцы-аблавушцы. Памва ╝см╕хну╝ся ╕ к╕╝ну╝.

- Ага, рыхтык. Па мне стралял╕. Вунь, нават вуха прастрэл╕л╕. Ад шапк╕. А зваць цябе як?

- Гэта Нара, - сказа╝ Ян. - Заблудз╕лася ╝ горадзе, кал╕ пачалася пошасць. Яе бацьк╕ памерл╕.

- Ад моравай язвы? - спыта╝ Памва, спагадл╕ва з╕рну╝шы на дзя╝чынку.

Нара пах╕тала галавой.

- Не. Яны памерл╕ вельм╕ да╝но. Я ╕х не помню.

- Я сва╕х таксама. Эх, роднасная душа, - Памва ╝здыхну╝. - А бацьк╕, нябось, з Царгорада был╕?

- З чаго ты ╝зя╝? - спыта╝Ян.

Памва пац╕сну╝ плячыма.

- Па гаворцы х╕ба незразумела? ╤ выглядае яна, як усе рамейцы. Валасы, як крыло гругана. Вочы вось тольк╕ не чорныя, а с╕н╕я. Як у Йорхаса цяпер. Хаця ён Альб╕н, насамрэч.

- Вось, значыць, як, - прагавары╝ Ян.

- Можа, хоп╕ць мяне абмярко╝ваць? - спытала дзя╝чынка, трох╕ пачырване╝шы.

- Памва, а як ты нас знайшо╝? - спыта╝ Ян.

- А язык на што? У людзей спыта╝. Народ тут да рання па корчмах сядз╕ць, дадому ╕сц╕ н╕хто не хоча. Яно ╕ зразумела, дома-то страшна, а раптам Морава Дзе╝ка зав╕тае? Так што, мног╕я бачыл╕, як вы бегл╕ ад таго храма, быццам за вам╕ нежыць гон╕цца.

Ян спахмурне╝.

- Ведаеш ужо, Хлус╕к?

- То ж бо! Увесь горад тольк╕ пра гэта ╕ гаворыць. Не кожны дзень здараецца, каб акруговага суддзю загрызл╕ гул╕.

- Чакай. Як╕я гул╕? - прамов╕╝ Ян з не╝разуменнем.

- Ты ж быццам сказа╝, што ╝сё ведаеш? Ну гэтыя, пажыральн╕к╕ мярцвячыны. Кажуць, ╕х бачыл╕ ╝ горадзе з самага пачатку пошасц╕. Сно╝дал╕ся па вул╕цах, н╕кога не чапал╕, н╕ жывых, н╕ мёртвых. Быццам чакал╕ чагосьц╕. Ну вось ╕ знайшл╕ сабе ласы кавалачак. Абгрызл╕ ╝шчэнт. Я сам бачы╝, як яго вынос╕л╕ коранеры. Хаця вынос╕ць ужо не было чаго - пара костак ды шматк╕ вопратк╕... А з храмам, пагадз╕ся, штосьц╕ было не так, кал╕ там завял╕ся гул╕.

- Памва, скажы, а нажа там выпадкова не знайшл╕? - асцярожна спыта╝ Ян.

- А што, пав╕нны был╕? - Памва з ц╕ка╝насцю ╝тароп╕╝ся на Яна. - Так-так. Ну-тка, Злыдзень, расказвай, як ты тут заба╝ля╝ся без нас?

***

Утрох яны крочыл╕ па засыпанай снегам вул╕цы. Ян прытрымл╕ва╝ся за руку Памвы, абхап╕╝шы яе вышэй локця. Нара ╕шла трох╕ наперадзе, разглядваючы сцены ╕ дах╕ дамо╝. У промнях ран╕шняга сонца старыя барак╕ здавал╕ся ╝жо не так╕м╕ выродл╕вым╕. Памва заходз╕╝ся ад смеху.

- Слухай, Злыдзень, я не ведаю, як гэта ╝ цябе атрымл╕ваецца, не, ну пра╝да! Ты ╝сяго пару дзён у Лемары, а ╝жо паспе╝ перасварыцца ледзь не з паловай горада.

Ён прыня╝ся заг╕наць пальцы.

- Бадзяга, чыё ╕мя ты так ╕ не спыта╝. Панажо╝шчык Г╕ля. Сямейка ката, якая таксама ад цябе не ╝ захапленн╕. Яшчэ суддзя-збачэнец, але ён памёр, таму не л╕чыцца. Я н╕кога не забы╝ся?

- Памва, а куды мы ╕дзём? - спытала Нара.

- Да замчышча! - адказа╝ Памва. - Падн╕мемся на валы ╕ памахаем адтуль Л╕це з Альб╕нам. Яны вельм╕ ╝зрадуюцца, кал╕ ╝бачаць нас жывым╕. Але перадус╕м паесц╕ трэба. Тут на суседняй вул╕цы аладк╕ пякл╕, я бачы╝. Можам напрас╕цца да ╕х у госц╕.

- Ды няёмка неяк, - сказала дзя╝чынка.

- Дык мы ж не забясплатна, - запярэчы╝ Памва. - У ╕х каля дому плот паламаны. Я магу паправ╕ць ╝ абмен на аладк╕.

- Слухайце, у нас жа манеты ёсць! - успомн╕ла Нара. - Нак╕дал╕ ╝чора на дзядз╕нцы. Мы можам расплац╕цца за сняданак.

- А мне бы яшчэ кажушок новы, альбо св╕тку. Фуфайка ж прадз╕маецца, - сказа╝ Памва. - А Яну шнурк╕ ╝ чарав╕к╕. А ╝с╕м нам не л╕шне было б вопратку памыць ды схадз╕ць у лазню.

- На ╝сё гэта грошай, напэ╝на, не хоп╕ць, - сказала дзя╝чынка. - Але я магу ╕м падлогу падмесц╕, альбо бял╕зну папрасаваць.

- Вось! - Памва падня╝ угору ╝казальны палец. - А я плот папра╝лю.

- Ян, а ты каза╝, што ╝ горадзе працы не знойдзецца, - весела сказала дзя╝чынка.

- Для мяне дакладна не знойдзецца, - адказа╝ ён змрочна.

- А ты вершы ╕м свае пачытай, - прапанава╝ Памва.

- Здзекуешся?

- Памва, а ты моравай язвы зус╕м не ба╕шся? - спытала Нара.

Памва рагатну╝.

- Э, не. Мне аднойчы варажб╕тка на к╕рмашы сказала, што кал╕ мне спо╝н╕цца пяцьдзесят гадо╝, мяне русалка ╝ лесе зацалуе да смерц╕. Так што чумнай ямы мне можна не баяцца. Мой час яшчэ не надышо╝!

Яны абм╕нул╕ рог вул╕цы ╕ выйшл╕ на скрыжаванне, кал╕ да ╕х данеслася:

- Стойце! Вы, вы трое! Стойце!

╤м насустрач бег нейк╕ чалавек. Памва пачуха╝ патыл╕цу, ссуну╝шы на лоб шапку-аблавушку.

- Так. А вось пра яго ты н╕чога не расказва╝, Ян. А ну, прызнавайся, чым ты пакры╝дз╕╝ ц╕ абраз╕╝ гэтага шано╝нага спадара, апранутага, як далакоп? Выгляд ╝ яго так╕, быццам ён зб╕раецца зак╕даць нас каменнем.

- Першы раз яго бачу, - адказа╝ Ян, не ╝свядом╕╝шы абсурднасц╕ сказанага.

Чалавек спын╕╝ся. Ён зня╝ з галавы чорны аксам╕тны берэт, як╕я звычайна носяць трунары, л╕хвяры альбо духо╝ныя асобы, ╕ прыц╕сну╝ яго да грудзей, не хаваючы крайняга хвалявання.

- Госпад Вышн╕... Дз╕ця!.. Нарэшце я знайшо╝ цябе! - сказа╝ ён, задыхаючыся.

Памва прысв╕сну╝.

- Яшчэ адз╕н Пелягрыюс?

- Хто вы? - спытала дзя╝чынка.

- Чакайце, я ж вас помню, - сказа╝ раптам Памва. - Вы надоечы ля шлагба╝ма з дзяжурным сварыл╕ся. Вы што, пралезл╕ пад Цёрнам следам за мной?

Чалавек у чорным пах╕та╝ галавой.

- Не, усё было прасцей. Вароты адчын╕л╕. Сюды ╕дзе паветраны карабель.

- Як за╝сёды, своечасова, - сказа╝ Ян.

- А ад нас вам чаго трэба? - падазрона спыта╝ Памва.

- ╤мя маё Нартас, - сказа╝ незнаёмец. - Менш, чым н╕хто. Першы з грэшн╕ка╝ ╕ найгоршы з сыно╝ Госпада нашага...

- Добра, пра вас мы зразумел╕, - перапын╕╝ яго Памва. - Вы на пытанне маё адкажыце, кал╕ ласка.

- Дзёрзк╕ юнак, - сказа╝ чалавек у чорным, з╕рну╝шы на яго з усмешкай. Затым ён перавё╝ поз╕рк на Яна, як╕ стая╝, учап╕╝шыся Памве ╝ плячо, ╕ ╝важл╕ва прыслухо╝ва╝ся да ╕х гутарк╕.

- О, Госпадзе!.. - сказа╝ чалавек у чорным, трох╕ змян╕╝шыся з твару. -Бацька гэтага дз╕цяц╕... Я прысутн╕ча╝ пры яго смерц╕.

Дзя╝чынка ступ╕ла наперад.

- Вы ведаеце майго бацьку? - спытала яна.

Чалавек у чорным к╕╝ну╝.

- Так, веда╝ кал╕сьц╕, - сказа╝ ён трох╕ адрыв╕ста. - Мройцы Багны паказал╕ мне яго душу. На берагах Рудз╕цы, каля жалезных скал. Дванаццаць гадо╝... Але цяпер душа яго супако╕цца ╕ пойдзе да Прадзеда╝. Ала╕с. Ала╕с было яго ╕мя. Божа, даруй мне грах╕ мае!

Пачатак легенды

На чацвёрты дзень каранц╕ну ╝ Лемар прыбы╝ паветраны карабель з грузам проц╕чумнай сываратк╕. Ён ╕шо╝ н╕зка над горадам, ледзь не чапляючы падбрушшам чарап╕чныя дах╕, лопасц╕ магутных в╕нто╝ мяс╕л╕ паветра, узн╕маючы над вул╕цам╕ в╕хры снегавога пылу. Цень яго верацёнападобнай тушы сл╕зга╝ па маставых ╕ сценах будынка╝, ад гуду рухав╕ко╝ пазвоньвал╕ шыбы ╝ вокнах дамо╝. Нарэшце, абм╕ну╝шы замчышча, карабель спын╕╝ся ╕ зав╕с над плошчай каля гарадской брамы. Там было сто╝патварэнне. Праз нато╝п, адчайна с╕гналячы, праб╕рал╕ся сан╕тарныя машыны. Над круглым╕ брызентавым╕ намётам╕, разгорнутым╕ на камянях бруку, лунал╕ белыя сцяг╕ на до╝г╕х жэрдках. Каля намёта╝ ужо стаял╕ вял╕зныя чэрг╕. Салдаты сан╕тарнага атрада - ва ╝н╕форме, але ╝жо без чумных масак - сачыл╕ за парадкам, каб у нато╝пе не здарылася ц╕скан╕ны альбо бойк╕.