- А╝густа ╝жо ведае пра змову. У Цытадэл╕ распачал╕ся чыстк╕. Магчыма, ён запан╕куе ╕ зроб╕ць памылковы крок, чым сябе ╕ выдасць. ╤ тады я адпра╝лю А╝гусце ягоную галаву ╝ куфэрачку. Як кал╕ф Унсан╕д кал╕сьц╕. Ведаеш гэты анекдот, Валога? Кал╕ А╝гусце даслаць галовы ╝с╕х яе нядобразычл╕╝ца╝, ёй прыйдзецца адчыняць мясную крамку, хм.

"Мяркуеце, гэта верне вам яе прых╕льнасць, спадар Намесн╕к?" - падума╝ Валога. Уголас ён гэтага, вядома ж, не вымав╕╝. М╕ка Венд цяжка падня╝ся з крэсла. Пастая╝, безуважл╕ва гледзячы на нежывое цела, распасцёртае на дыване. На твары яго раптам з'яв╕лася ╕ран╕чная ╝смешка.

- Здавалася б, я ведаю ╝с╕х, хто сп╕ць з маёй жонкай, - сказа╝ ён, пасмейваючыся. - Але тут, прызнацца, бы╝ здз╕╝лены. Начальн╕к службы бяспек╕, гэта ж трэба. Адз╕н са змо╝шчыка╝ ╕ асаб╕сты вораг Усе╝ладарк╕. Прыбярыся тут, Валога.

Пераступ╕╝шы цераз цела заб╕тага, М╕ка Венд нак╕рава╝ся да выхаду. Чорта╝ Сям╕шка, дума╝ Валога, праводзячы Намесн╕ка поз╕ркам. Вось тольк╕ яго тут не хапала. У так╕ час... Змова, вайна, пагроза палацавага перавароту. А тут яшчэ гэты смаркач са сва╕м╕ ╝знёслым╕ ╕дэям╕. Палез, разумееце, у логава цмока, б╕цца за каханую. ╤дыёт. Балазе Намесн╕ка гэта тольк╕ пазаба╝ляла. ╤ на шчасце, Берэн╕с засталася па-за падазрэння╝. Гэты дурань усё ╝зя╝ на сябе. Ма╝ля╝, прыра╝нава╝ проста, ╕ не за грошы, а з асаб╕стых пабуджэння╝. ╤ Берэн╕с туды ж: "Не ведаю я яго, упершыню бачу! Хто в╕наваты, што Яго Мосць наб╕рае ╝ ахо╝н╕к╕ ╝сякую набрыдзь з казарма╝? А потым яны дазваляюць сабе брудныя фантаз╕╕ з...ма╕м удзелам! Гэта аг╕дна, брыдка, я адчуваю сябе так, быццам мяне згвалц╕л╕!" Атож. Сястрычка за╝сёды была таленав╕тай акторкай. А яго шкада, усётк╕. Гэта ж трэба так сх╕б╕ць...

Намесн╕к выйша╝, шчыльна прычын╕╝шы за сабой дзверы. Заста╝шыся ╝ адз╕ноце, Алех Валога некаторы час стая╝ нерухома, утароп╕╝шыся на мерцвяка, як╕ ляжа╝ каля яго ног. Прыйшо╝шы да ╝лады дванаццаць гадо╝ таму, Намесн╕к прыня╝ся будаваць сабе рэз╕дэнцы╕ па ╝сёй прав╕нцы╕ - як прав╕ла, у мясц╕нах маля╝н╕чых ╕ прыемных для жыцця ╕ адпачынку. Але рэз╕дэнцыя 'Мярцвячы Ярок' была выключэннем. Размяшчалася яна ╝ яловым гушчары, у добрай сотн╕ м╕ль ад стал╕цы. Лес, што акружа╝ рэз╕дэнцыю, бы╝ кепск╕ - ярысты ды забалочаны, непрыдатны н╕ для палявання, н╕ для конных прагулак. ╤, акрамя таго, па лесе шастал╕ гул╕. Ва ╝сяк╕м разе, так сцвярджал╕ тутэйшыя. Алех Валога пакуль што не сустрака╝ н╕воднага, аднак ён цалкам дапуска╝, што гэтыя пачвары могуць аб╕вацца вакол рэз╕дэнцы╕. В╕давочна, ╕х прыцягва╝ ня╝ло╝ны трупны смурод, як╕ падыма╝ся над ярам ля па╝ночнай сцяны маёнтка. Уласна кажучы, гэты яр спадар Намесн╕к ╕ празва╝ 'Мярцвячым'. Па-шчырасц╕, М╕ка Венд не адрозн╕ва╝ся асабл╕вым досц╕пам ╕ бы╝ начыста пазба╝лены пачуцця гумару, але тут ён трап╕╝ у яблычак. Яшчэ ╝ часы м╕жусоб╕цы гэта глыбокая, незразумелага паходжання раскол╕на з падтопленых дном зраб╕лася брацкай маг╕лай для па╝сотн╕ местачко╝ца╝, як╕я са зброяй у руках па╝стал╕ супраць ╕нтэрвента╝ з па╝днёвага ╝сходу. Потым вайна скончылася, ╕ праз некаторы час у яры зно╝ пачал╕ закопваць целы. У Намесн╕ка за╝сёды было шмат нядобразычл╕╝ца╝. Змо╝шчык╕, рэнегаты, асаб╕стыя вораг╕ А╝густы. Усе яны рана ц╕ позна бясследна зн╕кал╕. Зрэшты, не так ужо ╕ бясследна. Алех Валога мог бы сёе-тое расказаць на гэты конт. У багн╕стых нетрах яра хавалася шмат непрыгожых таямн╕ц. Што ж, зараз да гэтых таямн╕ц дадасца яшчэ адна. Мярцвячы Ярок умее захо╝ваць сакрэты.

Упёршыся ботам у знежывелае цела, Валога штуршком перавярну╝ яго на сп╕ну. Вочы рамейца был╕ шырока расх╕нуты, ашклянелы поз╕рк ск╕раваны ╝ столь. Сх╕л╕╝шыся над заб╕тым, Валога прыня╝ся п╕льна ╝з╕рацца яму ╝ твар. Так ╕ ёсць. Вочы як быццам паблякл╕. Цяпер гэта колер не базальту, але стал╕ ц╕ волава. Як у тутэйшых прыморца╝.

- Ц╕кава. Сапра╝ды, вельм╕ ц╕кава, - прагавары╝ Шпег напа╝голасу. Затым, працягну╝шы руку да твару мерцвяка, ён асцярожна закры╝ яму вочы. Наза╝сёды.

Жалезны Цмок

- Хадзем, хадзем, - Памва-Хлус╕к крану╝ мяне за плячо. - Зараз тут будзе нато╝п жа╝нера╝. Во╝чаку трэба сказаць.

Я адвярнулася ад мора ╕ Цёрну ╕ спусц╕лася з выдмы ╝след за Хлус╕кам. Ён крочы╝ наперадзе, трох╕ сх╕ляючыся пад цяжарам трафея╝. За яго сп╕ну был╕ зак╕нутыя дзве вайсковыя в╕нто╝к╕, трэцюю ён нёс у руцэ, а ля пояса ╝ яго в╕сел╕ дзве сумк╕ з патронам╕. Апроч таго, ён зня╝ з патрульных штыкавая нажы ╕ флагрумы, адда╝шы ╕х мне. У лагеры ╝сё спатрэб╕цца. "Уло╝" атрыма╝ся нядрэнны, аднак Памву гэта зус╕м не ╝сцешвала. Выгляд у яго бы╝ змрочны. ╤ не дз╕ва. Па-першае, ён так ╕ не дабра╝ся да свайго "цмока". Па-другое, мы наляцел╕ на патруль ╕ ╝лажыл╕ двух салдат. Вось гэта было сур'ёзна. Хутчэй за ╝сё, вайско╝цы пачнуць прачэсваць лес, ╕ мы змушаны будзем спешна згортваць лагер ╕ адыходз╕ць далей у пушчы ╕ балоты. У апошн╕ час мы тольк╕ ╕ роб╕м, што адыходз╕м. Кал╕ мы перасякал╕ лясную дарогу, я зно╝ з╕рнула на машыну, якая стаяла ля ╝збочыны.

- Вось ц╕кава, - сказала я, - А на ёй можна праб╕ць агароджу ╕ прарвацца да мора?

Хлус╕к пакруц╕╝ галавой.

- Не. Аднойчы я бачы╝, як такая штукенцыя наляцела на Цёрн. Патрульныя пачал╕ трэсц╕ся, як у падучай, а потым усё загарэлася. Ну, потым панаехала яшчэ машын, з ╕х повыскоквал╕ жа╝неры ╕ яшчэ гэтыя, рата╝н╕к╕. Хаця толку ад ╕х ужо н╕якага. Вось тады яны ╕ згас╕л╕ Цёрн. Часова, каб сцягнуць машыну з агароджы ╕ выкалупаць адтуль мерцвяко╝.

Хлус╕к разма╝ля╝ у сваёй звычайнай манеры, дапамагаючы сабе размашыстым╕ жэстам╕, кал╕ ап╕сва╝ асабл╕ва маля╝н╕чыя сцэны.

- Яны забрал╕ целы, а згарэлую машыну ╝чап╕л╕ на трос, - працягва╝ Хлус╕к. - Потым яны сышл╕, ╕ Цёрн запал╕╝ся зно╝. Вось тады я ╕ зразуме╝, што Цёрн можна выключыць. Тольк╕ не мог сцям╕ць, як гэта зраб╕ць. Пакуль Ян мне не сказа╝.

Падчас адной са сва╕х вылазак у лес Хлус╕к знайшо╝ Жалезнага Цмока. Ён так гэта называ╝. Спачатку ён за╝важы╝ за дрэвам╕ прастакутную пляцо╝ку, абнесеную высокай агароджай з вапняковых пл╕т. За агароджай чулася вантробнае гудзенне, ╕ яшчэ там штосьц╕ трашчала. Падышо╝шы бл╕жэй, Хлус╕к заз╕рну╝ у шчыл╕ну пам╕ж пл╕там╕ ╕ ╝бачы╝ Жалезнага Цмока, як╕ сядзе╝ проста пасярод пляцо╝к╕. З ягонага чэрава цягнул╕ся до╝г╕я жалезныя н╕тк╕ ╕ закручвал╕ся ╝ мудрагел╕стыя сп╕рал╕, а з глотк╕ вырыва╝ся с╕н╕ агонь ╕ з трэскам разбяга╝ся па н╕тках. Хлус╕к мог бы лёгка пераскочыць цераз агароджу ╕ падысц╕ да Цмока, каб разглядзець яго як след, але ён шчыра прызна╝ся, што яго спын╕╝ страх. Вантроба Цмока гудзела, а паветра вакол яго дрыжэла, як над нагрэтым╕ камяням╕ ╝ спякотны дзень. Здавалася, быццам сама Смерць плавае ╝ паветры пам╕ж н╕ткам╕. Хлус╕к пэ╝на звал╕╝ся бы мёртвы, кал╕ бы тольк╕ суну╝ся туды.

Я ╝жо не спадзявалася, што кал╕-небудзь зно╝ убачу, як мой брат усм╕хаецца. Але кал╕ Хлус╕к распавё╝ пра "цмока", Ян пача╝ рагатаць. 'Генератар, - ледзь вымав╕╝ ён пам╕ж прыступам╕ смеху. - Ёлуп ты сельск╕. Гэта ж генератар!' Смерць не плавае ╝ паветры, смерць усярэдз╕не н╕так. А абгароджаная пляцо╝ка - гэта станцыя, тлумачы╝ Ян. Так╕я станцы╕ размешчаны ╝здо╝ж усяго ╝збярэжжа. Яны-то ╕ с╕лкуюць Цёрн, нак╕ро╝ваючы ╝ яго смяротны агонь. Генератары працуюць на самерытавых стрыжнях. Кал╕ з генератара выцягнуць стрыжань, ён заглухне, ╕ тады ╝частак Цёрну працягласцю ╝ некальк╕ м╕ль згасне. А згаслы Цёрн не больш небяспечны, чым звычайны калючы хмызняк.

Памва-Хлус╕к слуха╝ вельм╕ ╝важл╕ва. Не ведаю, ц╕ шмат ён зразуме╝ з аповеда Яна, але адно ён засво╕╝ цвёрда: Жалезнаму Цмоку можна распароць бруха ╕ выдраць яго чорнае сэрца. ╤ тады Цёрн памрэ. У Хлус╕ка адразу ж нарадз╕╝ся план: прабрацца на станцыю ╕ паспрабаваць адключыць генератар. А потым, кал╕ ╝сё атрымаецца, прадрацца скрозь Цёрн ╕ выйсц╕ да мора. 'Ну, выйдзеш. А потым што?' - пац╕кав╕╝ся Ян. Хлус╕к не веда╝. Далей ягоныя планы пакуль што не распа╝сюджвал╕ся. Ян смяя╝ся. Той дзень прайшо╝ добра.