Цыв╕льныя пагарджал╕ стражн╕кам╕ нават больш, чым вул╕чным╕ курвягам╕, што прадавал╕ сябе за чарку палёнк╕ ╕ жменю медзяко╝, але ╝ той жа час ╕х ╕ баял╕ся. Стражн╕кам дазвалялася вельм╕ многае. Камандз╕ры ╝нутраных войск глядзел╕ скрозь пальцы на дэбошы сва╕х салдат. Л╕чылася, што стражн╕к╕ пав╕нны час ад часу "выпускаць пару" (так гэта звалася). Гало╝нае, каб не даходз╕ла да панажо╝шчыны ды смертазабойства. Я бачыла аднойчы, як стражн╕к╕ павал╕л╕ на брук нейкага старога ╕ прынял╕ся штурхаць яго нагам╕. Ужо не ведаю, чым ён ╕м насал╕╝. Гараджане праходз╕л╕ м╕ма, адводзячы вочы ╕ нават не спрабуючы ╝мяшацца. ╤ я таксама. Прайшла м╕ма, зраб╕╝шы выгляд, што н╕чога не за╝важаю. Паспрабуй тольк╕ ╝лезц╕. Добра, кал╕ проста атрымаеш па карку. Будзе значна горш, кал╕ цябе схопяць за ка╝нер, заштурхнуць у жалезны фургон з закрачаным╕ вокнам╕ ╕ звязуць у В╕льск╕ астрог. Суды ╝ Прав╕нцы╕ працавал╕, як машына. Суддзя╝ не ц╕кав╕ла, напра╝ду ты ╝ чымсьц╕ прав╕н╕╝ся, альбо трап╕╝ стражн╕кам пад руку выпадкова. Карал╕ ╝с╕х аднолькава, ╕ в╕наватых, ╕ нев╕наватых.

Зраб╕╝шыся жа╝нерам унутраных войск, Ян пача╝ атрымл╕ваць жалаванне, ╕ час ад часу ён дасыла╝ мне грошы. Я не адма╝лялася. Грошай мне за╝сёды бракавала. Ян усё яшчэ наведва╝ся да мяне падчас водпуска╝ - хутчэй па звычцы, альбо для прыл╕ку. Да гэтага часу мы стал╕ зус╕м чужыя адно аднаму. Я спадзявалася, што скончы╝шы навучанне ╝ ваеннай школе, Ян вернецца дадому. Але мае надзе╕ не спра╝дз╕л╕ся. Жа╝неры-шараго╝цы (а Ян бы╝ шараго╝цам) жыл╕ ╝ казармах на ╝скра╕нах В╕льска. Аф╕цэрам давал╕ казённыя кватэры. Кал╕ Ян даслужыцца да звання аф╕цэра, яму дадуць жыллё. А потым ён, хутчэй за ╝сё, ажэн╕цца. ╤ забудзе мяне канчаткова.

Сама я аб замужжы не думала. Мне было ╝жо дваццаць два, яшчэ трошк╕, ╕ я зраблюся старой каргой, на якую не паглядз╕ць н╕водз╕н мужчына, але адна тольк╕ думка аб сямейным жыцц╕ выкл╕кала ╝ мяне аг╕ду. Жыла я амаль у галечы, але ╝сётк╕ гэта было падабенствам свабоды. Мне, прынамс╕, не трэба было прас╕ць дазволу ╝ мужа, каб выйсц╕ на вул╕цу або куп╕ць сабе стужку ╝ валасы. ╤ мяне не б╕л╕ штодня, як маю замужнюю суседку. Я часта бачыла, як мужык-прапойца цягае яе па кал╕доры барака, намата╝шы ейныя валасы сабе на кулак. Дзец╕? Я не бачыла сэнсу ╝ тым, каб нараджаць жа╝нера╝ для ╤мперы╕ ╕ дзевак для салдацк╕х уцех. Я ведала, што робяць з дзецьм╕ рамейск╕я школы. Мой брат бы╝ таму жывым прыкладам.

За гэтыя гады Ян з хлапчука ператвары╝ся ╝ гожага юнака. Ваенная ╝н╕форма л╕чылася прывабнай. Дзе╝к╕ яго люб╕л╕. Ён з задавальненнем распавяда╝ мне пра свае любошчы. Аб жан╕цьбе ён пакуль што не задумва╝ся - дый хто пойдзе за простага стражн╕ка? Вось кал╕ ён стане камандз╕рам... Але гэта будзе яшчэ не скора. Пакуль жа Ян ╕мкну╝ся ╝зяць ад жыцця ╝сё, што тольк╕ мог. Ён са смехам расказва╝ пра свае п'яныя загулы ╕ бойк╕ з мясцовым╕ забулдыгам╕. Адна з так╕х прыгод скончылася сумна - цыв╕льныя адцягнул╕ яго на задворк╕ карчмы ╕ давол╕ моцна адмяцел╕л╕. Так моцна, што яму прыйшлося тыдзень праваляцца ╝ лазарэце. 'Ледзь усе зубы не павыб╕вал╕, паганцы. Бачыш? ' - гавары╝ ён, ╕ адцягну╝шы пальцам верхнюю губу, дэманстрава╝ два абламаных зуба. Потым, ачома╝шыся, ён разам з двума сябрукам╕-стражн╕кам╕ адшука╝ завадатара той бойк╕. Небараку зацягнул╕ ╝ прыб╕ральню ╕ закл╕навал╕ шчоткай дзверы. 'Ён ледзь не абраб╕╝ся са страху, дума╝, мы з яго эверонскую мужадзеву зроб╕м, ах-ха-ха! Ды не, мы з ╕м па-добраму," каза╝ Ян. Стражн╕к╕ проста паштурхал╕ яго нагам╕ - не вельм╕ моцна, але каб запомн╕╝. Пасля Ян ╝зя╝ свайго кры╝дз╕целя за валасы ╕ пару разо╝ прыкла╝ яго галавой аб кафлянае сядал╕шча - так, што ╝ таго зубы пырснул╕ з рота, што тыя пацеры. Напрыканцы стражн╕к╕ прымус╕л╕ яго по╝заць на карачках ╕ зл╕зваць ╝ласную кро╝ з запаганенай падлог╕. Няблага, так?

- Госпадзе, Ян, знайшо╝ чым хвал╕цца. Жах як╕, - гаварыла я з аг╕дай.

- Жах, якая ты зануда! - адказва╝ ён, смеючыся.

Ад так╕х гутарак мне раб╕лася н╕якавата. Я б ╕ рада была думаць, што ╝сё гэта хлусня, салдацк╕я байк╕ - але Ян бы╝ не так╕. Я занадта добра яго ведала. Хлус╕ць ён не ╝ме╝. Яны напра╝ду так жыл╕, ╕ гэта л╕чылася нармальным. Нягледзячы н╕ на што, я ╝сётк╕ ╕мкнулася падтрымл╕ваць стасунк╕ з братам, хаця дачыняцца з ╕м раб╕лася ╝сё цяжэй. Апошняя наша шчырая гутарка адбылася ╝восень напярэдадн╕ па╝стання, а потым мы пачал╕ ╕мкл╕ва аддаляцца адно ад аднаго.

Было свята - ╝годк╕ ╬з'яднання. У гэты дзень, дванаццаць год таму, А╝густа падп╕сала грамату, згодна якой Карале╝ства Семгален пераходз╕ла ╝ статус ╕мперскай прав╕нцы╕. Уз'яднанне прав╕нцы╕ з метрапол╕яй, карацей кажучы. Знамянальная дата. Гадав╕ну ╬з'яднання тут святкуюць з размахам. У стольным В╕льску зрання грымяць парады, а ╝вечары неба над горадам кв╕тнее салютам╕. Народ гуляе напо╝н╕цу ╕ з нагоды свята ╝п╕ваецца да па╝смерц╕. У гэты дзень у стражн╕ка╝ работы па горла - трэба прыглядваць за нато╝пам, ╕накш паважныя семгальцы, нажлукц╕╝шыся салодкага в╕на, паадб╕ваюць адно аднаму галовы ╝ п'яным угары.

У той вечар Ян наведа╝ся да мяне. Вярта╝ся з дзяжурства. Ён выгляда╝ трох╕ ╝зв╕нчаным. Сказа╝, што н╕чога не е╝ з самага ранку, а ╝ казармах стало╝ка ╝жо зачын╕лася. Я накро╕ла хлеба з халодным мясам ╕ пастав╕ла на стол гарлач таннага ружовага в╕на, якое тут п╕л╕, як ваду. Потым я сядзела за сталом насупраць брата ╕ глядзела, як ён есць. У ╕м не заставалася н╕чога ад таго маленькага хлопчыка, разам з як╕м мы кал╕сьц╕ карм╕л╕ чаек ╕ к╕дал╕ся ╝ мора з хвалярэза. Ён нас╕╝ ун╕форму зямл╕стага колеру. Яго цёмна-русыя валасы был╕ коратка абрэзаны, як ва ╝с╕х стражн╕ка╝. Агнястрэльнай збро╕ пры ╕м не было, але на поясе ╝ яго в╕сел╕ гнуткая дуб╕нка з папярочным дзяржальнам ╕ флагрум-а╝таматычны хлыст, як╕ стражн╕к╕ нас╕л╕ пры сабе пастаянна. Флагрум выкарысто╝ва╝ся для ╝ц╕хам╕рвання чэрн╕. Ён уя╝ля╝ сабой кароткую калодку на рамян╕, як╕ для зручнасц╕ мацава╝ся да запясця. Пры нац╕ску на спуск флагум пачына╝ трашчаць ╕ сыпаць с╕н╕м╕ агеньчыкам╕. Агеньчык╕ был╕ роднасныя тым, што бегл╕ па Цёрне, але ╕х забойная с╕ла была значна меншая. Удар флагрума не спапяля╝ чалавека на месцы, а тольк╕ часова пазба╝ля╝ яго прытомнасц╕.

- Дарма ты не прыйшла глядзець парад. М╕ка бы╝ на трыбуне. У белым мундз╕ры. Я стая╝ зус╕м побач. Здаецца, ён мяне за╝важы╝.

Ян пацягну╝ся за гарлачом з в╕ном, як╕ стая╝ пасярод стала. Расшп╕лены рука╝ ун╕формы з'еха╝ да локця, ╕ я ╝бачыла яго моцную, мускул╕стую руку, пакрытую цёмным╕ валас╕нкам╕. Як у нашага нябожчыка бацьк╕. ╤ вочы ╝ яго был╕ так╕я ж - валошкава-с╕н╕я. ╤ усм╕ха╝ся ён гэтак жа, як бацька. Але я адчувала, што Ян зраб╕╝ся для мяне чужым чалавекам. Мы н╕быта апынул╕ся па розныя бак╕ Цёрну.

- У нато╝пе казал╕, што праз год М╕ка ажэн╕цца з А╝густай ╕ зроб╕цца Кесарам. У ╕х там ужо ╝сё вырашана, - гавары╝ Ян. У ягоным голасе чулася захапленне. - Кесар, уя╝ляеш?

Я хмыкнула.

- Ён ужо дзесяць год з ёй ажан╕цца зб╕раецца, ды нешта ╝сё н╕як. Дый ёсць у яго законная жонка. Берэн╕с гэта, з Валога╝. Яе куды падзенуць?

Ён пацепну╝ плячыма.

- Не ведаю. У кляштар, напэ╝на. А яна н╕чога, дарэчы. Стаяла сёння на трыбуне побач з Намесн╕кам. Уся ╝ золаце. Прыгожая. Кажуць, пераспала з цэлым гарн╕зонам.

- Ян! - сказала я з прыкрасцю.

Ён засмяя╝ся. Так, Ян бы╝ у захапленн╕ ад Намесн╕ка. Ён ╕ зва╝ яго па-простаму - М╕ка, як сябрука ц╕ добрага знаёмага. Пазашлюбны сын караля, народжаны ад ахм╕стрын╕, М╕ка выхо╝ва╝ся ╝ карале╝ск╕м палацы на ро╝ных са зводным братам М╕раславам. Так склалася, што М╕ка бы╝ старэйшы за М╕раслава на некальк╕ гадо╝, аднак ╝ яго не было н╕як╕х шанца╝ атрымаць карону. А цяпер бач ты - Намесн╕к Прав╕нцы╕, першы фаварыт А╝густы. ╤ магчыма, хутка стане ╕мператарам. Годны прыклад для пераймання... Хаця сумне╝на, што ╝ Цытадэл╕ такое дазволяць. Рамейцам╕ н╕кол╕ яшчэ не к╕равал╕ ╕ншаземцы.