— Ну, малайчына, Дзмітрый, — раскаціста смяяўся Шандабыла. — Дык, кажаш, наша Ганулька не падвяла? Моладзь цяпер зубастая. Палец у рот не кладзі. Смелая, раскаваная. Мы былі сарамлівыя.

— Век сэксуальнай рэвалюцыі, Кастрычніцкая скончылася. Навукова-тэхнічная таксама. Сэксуальная толькі пачыеацца,— задаволены вясёлым настроем сябрыны разважаў Раковіч.

— Гэта ў нас. А на захадзе ўжо ідзе даўно,— падаў голас маўклівы Акапян. — А ў СССР сэксу няма. На Каўказе мужчыны таму і жывуць доўга, што п'юць вінаграднае віно. Не лянуюца займаца любоўю. І не толькі ў нядзелю. А і ў будныя дні. Любяць танцаваць. Спяваць.

— Туман ярам, ярам даліною,

За туманам нічога не відна...— зацягнуў моцным густым барытонам ляснічы.

— Толькі відна дуба зелянога...— з імпэтам падхапіў Мікола Шандабыла. Коліші хатыніцкі гарманіст нібы чакаў імгнення, каб усёй душой аддацца спевам.

— Пад тым дубам крыніца стаяла,— дружна зацягнула ўсё застолле.

Спяваў і Георгій Акапян. Менавіта гэтую песню любіла ягоная жонка. А ён свядома, настойліва  развучваў беларускія песні, каб у кампаніі сваіх тутэйшых памагатых, дый  начальнікаў таксама, не выглядаць белаю варонай. Апошнім часам актыўна чытаў беларускамоўную прэсу, прачытаў амаль усяго Караткевіча. Акапян мог свабодна гаварыць па-беларуску, нават больш чыста, бліжэй да літаратурнай мовы, чымся да трасянкі, якою  карысталася амаль уся раённая эліта. І як толькі скончылася песня, ён першы запляскаў у ладкі:

— Ну, малайцы! Я некалі думаў, што хораша спяваюць толькі каўказскія мужчыны. Асабліва грузіны. Іхнія спевы вельмі зладжаныя, галасы гартанныя. Ну, нейки  дзіўны меладызм. Заслухацца! Дык аказваецца, і мы магём!

— Чаму ж не? Магём! Даўно не спяваў з такой радасцю. Гары яно гарам тое ГКЧП! — махнуў рукою Мікола Шандабыла.

“Ліха з ім, з недабудаваным заводам, падумаў Акапян, калі так хораша спяваецца пасля добрай чаркі і смачнай юшкі”.

— Я й не ведаў, што ты етак здорава спяваеш, — Даніла па-сяброўску абняў маладога ляснічага, з якім разам гатавалі юшку.

— Бабуліна школа. О, яна багата беларускіх песень ведае. Ну, і я амаль усе вывучыў, — і як бы ў доказ сваіх слоў, зацягнуў спачатку ціха, нерашуча, быццам узгадваў мелодыю:

Ехалі казакі

Са службы дадому,

Падманулі Галю, павязлі з сабою...

Мікалай Шандабыла ўстрапянуўся, зноў адчайна махнуў рукою, нібы дырыжор, але раптам неяк сцішыўся, заплюшчыў вочы, быццам нешта ўзгадваў з перажытага, падхапіў, але нягучна, задуменна:

— Ой, ты Галя, Галя маладая!

Падманулі Галю, павязлі з сабою...

Сонца схавалася за лесам. Неба на захадзе ўспыхвала дрыготка-ружоваю чырванню. Яна абяцала назаўтра ветраны дзень. Але пакуль што вакол панавала цішыня. І сцішылася прырода не дзеля таго, каб лепей учуць спевы сваіх падвяселеных сыноў. Усё ў прыродзе чакала дажджу, бо з усходу напаўзала вялізная цёмна-шызая хмара. І дождж неўзабаве лінуў, як з вядра, неба акурат прарвала. Вясёлае застолле гэта пачула, калі грымнуў гром.

— На небе сваё ГКЧП. І там грукочуць танкі, — хмыкнуў Даніла.

Гэтыя словы, быццам халодны душ, ацверазілі застолле. Што там робіцца ў Маскве? Чым скончыцца гэтая заваруха? Пра гэта падумаў кожны з іх. І амаль усе яны жадалі перамогі  гэкачэпістам. Адно малады ляснічы думаў іначай: хай пераможа Ельцын, а значыць, верх возьме дэмакратыя. Усе рэспублікі стануць самастойнымі, і Беларусь — таксама. І родная мова стане дзяржаўнай папраўдзе, і родная песня развіне шырока крылы. Вядома, пра свае думкі Дзмітрый Акуліч не сказаў, уголас ён прамовіў:

— Ну што, яшчэ па адной антабцы? — ні то спытаўся, ні то прапанаваў, абвёў вясёлымі вачыма застолле, пачухаў кончык тонкага носа.

— Якія будуць прапановы?

— Дык, слухай, што ўсё-ткі азначае антабка? Урэшце, час ужо і адкрыцца. Мне трэба ехаць, — уздыхнуў Шандабыла.

— Ат, Арцёмавіч, не спяшайся. Да  раніцы яшчэ далёка. Перастане дождж — лепей будзе ехаць. Вадзіцель накормлены, адпачывае, — супакоіў земляка Даніла.

Акапяну было дзіўна, што дырэктар саўгаса называе на “ты” высокага абласнога начальніка, да таго ж старэйшага па гадах. Шандабыла нібы здагадаўся пра Акапянавы  думкі, павярнуўся да яго, сказаў:

— Ну, няхай перашчукне дождж. Мая матка, Хадора, любіла казаць: “Дождж ушчук. А дзіця пачне румзаць, то на яго цыкне: ушчукні!”

— А твой бацька, Арцём Іванавіч, часцяком гаварыў: значыцца, брат, соль табе ў вочы, памяло ў зубы, — рагатнуў Даніла.

— Так, бацька быў гумарыст... Ну, дык што такое антабка? Прызнавайся, Дзмітрый.

— Для мяне чарка — антабка. Лыжка — антабка. Пляшка — таксама. А папраўдзе антабка, — ляснічы зрабіў паўзу, яшчэ болей усіх заінтрыгаваў. — Антабка — гэта металічная дужка, за якую мацуецца рэмень стрэльбы ці аўтамата. Гучыць добра — антабка...

— Ну што ж, тады аглаблёвую антабку, — Мікалай Шандабыла ўзняў чарку, сам  падняўся цяжкавата, мабыць, ягонае чэрава што распірала блакітна-паласатую тэніску, яшчэ пацяжэла. — Дзякую за гасціннасць. Жадаю вам, дарагія землякі... І вам жадаю, Георгій Сяргеевіч, — крутнуў галаву ў бок Акапяна, — здзейсніць свае планы. Насуперак усялякім цяжкасцям і рознаму ліху. А нашаму маладому сябру-ляснічаму жадаю, каб на стале заўсёды быў хлеб, ну і антабка. А зрэдку —  і  юшка. Яшчэ раз шчыра  дзякую.

Затым уся кампанія праводзіла да машыны абласнога начальніка. Мікалай Арцёмавіч быў на добрым падпітку. Раковіч трымаў яго пад руку.  Апошнім сунуўся Акапян. Яго хістала ўбакі, думкі блыталіся ў галаве. “Перабраў я, эх, перабраў”, — мільганула роспачная думка. Ён зачапіўся за нейкі корч і ледзьве не ўпаў. Зноў хістанула ўбок, ён ухапіўся за дрэва, натыкнуўся на кароткі востры сук, які балюча кальнуў у грудзіну. “О, ліха, гэтак і скалечыцца нядоўга... Нуй,  дурань, набраўся, як жаба гразі. Вось табе і антабка”, — дакараў сябе Акапян. Далей ісці не мог, ногі падгіналіся, яму зрабілася млосна, гарачая хваля сціснула горла і раптам яго пачало ванітаваць... І ён страціў прытомнасць.

Ачнуўся Акапян на мулкім тапчане, збоч стала, за якім яны піравалі. Раковіч сунуў яму ў рот таблетку валідола.

— Вазьмі пад язык. Пасмакчы. Палягчэе. Як чуешся?

Бледны твар, беспрытомны стан Акапяна вельмі напалохау  Раковіча, бо менавіта ён за ўсё нёс адказнасць.

— Ну нічога, ужо лепш, — разняў бледныя вусны Акапян. — Апошняя антабка, відаць, была лішняя.

— Ну, Георгій Сяргеевіч, ты яшчэ малады мужык. Не апошняя, аглаблёвая. Такое здараецца. Ці мала што якое. Мы ж многа не выпілі, — супакойваў і Раковіча, і сябе Даніла. — Ну што, будзем прыбіраць антабкі? — зірнуў ён на ляснічага.

Удвух яны ўзяліся прыбіраць са стала, бо егер даўно пакаціў на веласіпедзе дамоў. Раковіч пасунуўся да дзвярэй. У яго таксама была цяжкая галава. Падышоў да Бесядзі, асцярожна нахіліўся, засилиў прыгаршчы вады, лінуў на разгарачаны твар. Уцёрся хусцінкай, адразу адчуў палёгку. Падышоў Даніла.

— Ну што, вада ўжо халодная? Спасаўка на дварэ. Ілля даўно памачыўся, — Даніла памаўчаў, шумна ўздыхнуў. — А якое паветра! Які водар! З дзяцінства люблю часіну пасля дажджу. Некалі мы басанож хадзілі па лужынах з Андрэем Сахутам. Ён цяпер у   Мінскім абкаме партыі. Сакратар па ідэалогіі. Я ўвогуле люблю хмарныя дні. Тады сонца не смаліць, не выпальвае зямлю. Усё расце, наліваецца сілаю. Сонечных дзён не трэба шмат. Тыдзень на касавіцу. Пару тыдняў на жніво, — задумліва разважаў Даніла.

Раковіч быў не зусім згодны: на касавіцу тыдня мала, а на жніво і трох не хопіць, але пярэчыць не хацелася: у затуманенай гарэлкай галаве білася адна думка: што там у Маскве?

Неба на ўсходзе ўспыхвала бліскавіцамі. У гэтых мігатлівых успышках, якія асвятлялі абрысы попельна-ружовых аблокаў, было нешта трывожнае і таямнічае.

ІІІ

Ужо чацвёрты год Андрэй Сахута займаў пасаду сакратара абкама партыі па ідэалогіі. Так, менавіта абкама. Цяпер і пісалі і вымаўлялі гэтыя словы-сімвалы савецка-партыйнай улады па законах беларускай граматыкі: райкам, абкам, выканкам. З асаблівым смакам бэсцілі райкамы і абкамы выступоўцы на мітынгах, але язык Андрэя Сахуты ўпарта не слухаўся новых павеваў часу і вымаўляў гэтыя словы-сімвалы на ранейшы капыл, як і ягоныя калегі — партыйныя функцыянеры. Аднойчы ён зняў трубку тэлефона — сакратарка недзе выбегла ў калідор, і пачуў прыемны жаночы галасок: гэта абкам? Ён укусіў сябе за язык, бо гэтак зманулася сказаць: “Не, даражэнькая, гэта абком...” О, як сумаваў ён па былым часе! Хаця ў глыбіні душы разумеў: жыццё ставіць усё на сваё месца. Разумець то разумеў, але ўся яго істота супраціўлялася гарбачоўскай перабудове і новаму мысленню.