Ён абышоў ферму злева, далей ад вёскі. Тут рос малады, густы, як шчотка, хвойнік, быў неглыбокі, разложысты раўчук. Вясною тут бурліла талая вада, улетку раскашавала густая, як воўна, трава. Некалі стары Арцём, Аксенін бацька, расказаў Косцю, як у сорак трэцім параіў чырвонаармейцам — папрасілі яго партызаны,— дзе лаўчэй перайсці Бесядзь, прапаўзці па лузе, па гэтым раўчуку абыйсці Хатынічы, прабрацца ў тыл, у Галнае балота. Там салдаты акапаліся за нізкімі альховымі кустамі. Немцы ўмацавалі вёску, бо яна прыкрывала Саковіцкі бальшак, па якім адступалі іншыя вайсковыя злучэнні. І вось на золку з крыкамі “Ура!” асноўныя сілы фарсіравалі Бесядзь і рынуліся ў атаку. Тады й секанулі кулямёты з тылу. Манеўр у абход вырашыў лёс той аперацыі. Збярог дзесяткі савецкіх воінаў.
Даўно няма чырвонаармаецаў, няма савецкіх воінаў. Разваліўся Савецкі Саюз. А дзе ж падзеліся савецкія людзі? І ён, Косця Варонін, быў савецкім чалавекам, перадавіком, пераможцам сацыялістычнага спаборніцтва. А цяпер ён — браканьер і забойца. Забойца лася, забойца чалавека. Былога франтавіка. Былога фінагента, загадчыка фермы, старшыні сельсавета, дэпутата. Паважанага ў вёсцы чалавека. Але ж ён падмануў Косцю, не стрымаў слова. Выціскаў з людзей сокі, спаганяў бязлітасна нядоімкі. А хіба іншы не спаганяў бы? Было б тое самае. А можа, з яшчэ большай лютасцю. У вайну ацалеў. Паранены быў. А я застрэліў яго, як сабаку. Хто мне даў на гэта права? Ніхто мне такога права не даваў. Я помсціў за крыўду…
Але чым болей разважаў Косця, тым крыўда ягоная неяк менела, нібы ўсыхала, раставала. Быццам Поўня высвеціла яе па-новаму. Вось цяпер у Косці няма выбару. І гэта высвеціла Поўня сваім жахлівым мутна-белым мёртвым святлом. Здавацца уладам — вышка, лішнія пакуты, пакуль вынесуць прысуд. Дык лепей самому ўсё вырашыць. Косця быў у шокавым стане, і ўсё ж разумеў: у яго ёсць толькі два варыянты — або ісці ў міліцыю і пасля суда — на той свет, або развітацца з жыццём сёння без лішніх пакут. Жыццё для яго страціла сэнс.
Тым часам ён дацягнуўся да стажка сена. Зайшоў з тарцовага боку, ад Бесядзі, найбольш асветленага поўняй. Выскуб зляжалага сена, адчуў пах чабору ці то рамонкаў, зняў з пляча стрэльбу, прымасціў яе з правага боку, нібы асцерагаўся нейкага нападу, ці збіраўся паляваць на зайцоў, якія часцяком прыбягаюць да стагоў сена. Сеў, выцягнуў стомленыя ногі, заплюшчыў вочы. Прыслухаўся — нідзе ні гуку. Быццам ўсё ў прыродзе здранцвела пад мёртва-жоўтым месяцовым святлом. Але раптам вуха ўлавіла далёкі сабачы брэх — мусіць, у Хатынічах якатаў малы сабачка. Ад Бесядзі пачуліся іншыя гукі, нейкі прыглушаны шум. Дакладна Косця не мог вызначыць: ці шуміць дзесьці на перакаце вада, ці шуміць у ягоных вушах, бо адчуваў, што галава цяжкая, патыліца нібы налілася свінцом. Адчуў, што галава пачынае кружыцца, здавалася, ён падымецца і адразу ўпадзе. Паварушыўся, пакруціў галавой, сена зашамацела, у нос патыхнула водарам лугавых зёлак. А яшчэ падалося, што сена дыхае летняю цеплынёю.
Як хораша пахне сена, падумаў Косця, мусіць, мая апошняя прыемнасць. Але ж і ў гэтым духмяным сене — смяртэльныя нукліды... Мільганула думка пра Аксеню. Неяк на падпітку Вольчын Пецька-байструк пахваліўся, што ў капе сена сапсаваў Хадорыну Ксеню. Дайшла пагалоска і да Косцевых вушэй. Ён узненавідзеў Пецьку, але што яму зробіш? Біцца з ім? А чаго Ксеня пайшла туды ноччу? Можа, усё адбылося па добрай згодзе. Кабель не ўскоча, калі сучка не захоча. Тады Косця ўпершыню адлупцаваў жонку, з якой дагэтуль жылі ціхамірна. Адной з прычын бяздзетнасці Аксені пачаў лічыць той даўн ейны грэх у капе сена.
Цяпер, седзячы ў стажку, пазіраючы на вялізную Поўню, ранейшыя трывогі і клопаты падаліся Косцю дробязнымі, нікчэмнымі. Ён толькі што пазбавіў жыцця чалавека. Паважанага, заслужанага, былога франтавіка. А цяпер ён, Косця, павінен вырашыць і свой лёс. У адным ён усё мацней пераконваўся: жыць яму не хочацца. У думках падзівіўся жывучасці бацькі, які ў далёкай Аргенціне зноў пусціў карані, звіў сваё гняздо, мае жонку, дзяцей і ўнукаў. А ў Косці ёсць толькі прага напіцца, каб забыцца пра ўсё на свеце. Зрэшты, у яго застаўся адзіны клопат: як пазбавіць сябе жыцця. Адказ і на гэтае пытанне заставаўся адзін: побач пад рукою двухстволка, у якой прытаіліся дзве кулі з тупымі дзюбамі. Яны чакаюць свайго часу.
Раптам Косця пачуў дзіўныя гукі з лесу. Нейкі прыглушаны кліч: угу-ух! угу-гу-гух! Праз нейкі час яму нехта адгукнуўся: угу-ух! Яму зрабілася вусцішна, адчуў, што аж валасы заварушыліся пад шапкаю. “Няўжо гэта мяне кліча нехта? — у Косці заледзянела ўсё ўнутры ад гэтай думкі.— Можа, душа Сырадоева кліча? А можа, у мяне розум бунтуецца? Значыць, пара. Трэба сцягнуць правы бот. Пацалаваць рулю стрэльбы...” Косця яшчэ прыслухаўся і да яго дайшло: перагукваюцца сычы дзесьці за Бабінай гарою. Але цяплей на душы ад гэтай здагадкі не зрабілася. Холад нібы ледзянымі абручамі сціскаў яго цела. Косця падняўся, ускінуў на плячо стрэльбу і пачаў тупаць вакол стога. Зрабіўшы круг, спыняўся, пазіраў на Поўню. Здавалася, быццам вялізны матава-белы рубель застыў на небе, але заместа герба дзяржавы, былой вялікай і магутнай, на ім бледна-шэры сілуэт: акурат нехта трымае некага на руках. Месяцовы сілуэт быццам прыцягваў Косцю: некалі ў маленстве маці казала яму, што гэта брат забіў брата, таму Бог прымусіў забойцу насіць нябожчыка на руках.
Косця Варонін углядаўся ў неба, як ніколі ў жыцці, бо разумеў: гэтая ноч для яго апошняя. І думаў ён пра гэта спакойна, як пра даўно вырашаную справу, даўно зроблены выбар. Зоркі праглядваліся слаба —Поўня забівала іх сваім святлом. Якое вялікае неба, высокае, бязмежнае! Яно дае дождж і снег, улетку на ім часам успыхвае казачна прыгожая вясёлка — Косця ў маленстве любіў пазіраць на вясёлку над Бесяддзю. А што чалавек дае небу? Дым, копаць, смурод. Вось і ён, Косця Варонін, паўсотні гадоў капціў неба. Але ўсё мае свой пачатак і свой канец. Жыццё, каханне, любая справа. Ну што, трэба сцягваць правы бот... Скончылася “Бэсаме, бэсаме муча…” Адмучыўся. Годзе!
Але пацалаваць рулю стрэльбы. Націснуць босаю нагою на курок ён яшчэ не быў гатовы. Згадаў, як мінулаю ноччу цалаваўся з Аксеняй. Падалося, што было гэта даўным-даўно. Тады ён і не думаў, што цалуе жонку апошні раз. Пэўна, і яна пра гэта думаць не магла. Бедная Аксеня, застанешся ты адна, затое вольная. Можа, яшчэ знойдзеш каго і будзеш дажываць свой век. Ёсць у цябе брат, высокі начальнік, мне адмовіўся памагчы, але родную сястру не пакіне без падтрымкі.
Косця тэпаў круга стажка, як у зачараваным коле... Ратам ад лесу пачуўся гучны густы свіст: вуй-вуй- вуй. Ён пазнаў голас жаўны. Можа. тая самая, якая лётала, калі гаварыў з Андрэем Сахутам. І чаму ёй не спіцца? А мо гэта мне здаецца? Калі з глуздаў з'еду, дык мо не расстраляюць? Чокнутых не судзяць? Але што за радасць — жыць у дурдоме? Не, гэта не для мяне. Але чаму жаўна не спіць? Сырадоеў ужо гэтага не чуе. І ніколі не пачуе. І мяне не будзе. А птушкі будуць свістаць. Лёд на Бесядзі будзе трашчаць. Рыбы плаваць. Сонца ўзыходзіць і заходзіць. Не, няма на свеце справядлівасці. І я зрабіў несправядлівасць. За гэта сам сябе і пакараю…
Знайшлі труп Косці Вароніна праз два дні, надвячоркам. Адшукала міліцыя са службовым сабакам.
Івана Сырадоева праводзілі ў апошні шлях сотні людзей — сышліся з усіх вёсак сельсавета. Старшакласнікі мясцовай школы неслі вянкі, на чырвоных падушачкіх баявыя ўзнагароды. Дзень быў хмарны, падалі рэдкія бухматыя сняжынкі, яны траплялі на васкова-жаўтлявы твар нябожчыка і не раставалі.
Над магілаю Косці Вароніна галасілі тры жанчыны: маці, сястра і жонка.
На другі дзень пасля пахавання ўдава Аксеня атрымала ліст з рэдакцыі абласной газеты. У ім паведамлялася, што копію Косцевага ліста адаслалі ў пракуратуру раёна з просьбай перагледзець справу, вызначыць віну кожнага ўдзельніка палявання і адпаведна размеркаваць суму штрафа.
У той жа дзень Ніна, Косцева сястра, атрымала паштовы перавод на сто долараў, яе запрашалі ў раённае аддзяленне ашчаднага банка. Ніна Сцяпанаўна ўглядалася ў бледна-жоўты квадрацік казённай паперы і гарачыя слёзы каціліся з ейных вачэй. Сэрца разрывалася ад жалю: чаму гэты перавод не прыйшоў на тыдзень раней?!
