Аднойчы прысніўся сон, што ён, Андрэй Сахута, апынуўся на бязлюдным востраве, вакол ні душы. На шырокім таўшчэразным пні стаяў чырвоны тэлефонны апарат “вяртушка”, па якім званіла яму высокае начальства, і ён мог таксама патэлефанаваць на самы верх. Але рабіць гэта ён баяўся. Затое ў сне ён настойліва набіраў нумар першага сакратара ЦК, але ніхто не адказваў, чуліся кароткія гудкі: занята. І колькі ні тэлефанаваў, колькі ні галёкаў у трубку, ніхто не адгукнуўся. Тады ён набраў нумар свайго куратара, сакратара ЦК па ідэалогіі, ад якога часцяком атрымліваў ЦУ, а то і прачуханкі. Андрэй моўчкі слухаў, часам падтакваў, але пярэчыў рэдка. Ведаў залатое правіла: дай начальству выпусціць пару і яно супакоіцца, палагаднее. Але цяпер, у сне, Сахута быў настроены ваяўніча, гатовы ўсыпаць куратару па завязку за ўсе ранейшыя крыўды, але і таго не было на месцы. Набраў нумар свайго шэфа — першага сакратара абкама, але і таго таксама не было, і ягоны памочнік не адазваўся. “Дзе яны падзяваліся? Як чорт пугаю іх паразганяў”, — устрывожыўся Сахута.
Раптам на суседнім дрэве затрашчала сарока, у гушчары адгукнулася другая. Птушкі растрашчаліся на ўвесь лес. Што іх так устрывожыла, падумаў Сахута. Ён з маленства памятаў бацькаву навуку: калі ў лесе трашчыць гучна сарока, значыць, там воўк ці ліса. Сахута ўзяў ёмкі дубец і пайшоў у гушчар. Але чым далей ён прадзіраўся, тым лясныя нетры рабіліся гусцейшыя, дрэвы, кустоўе пераплецены ці то хмелем, ці то іншымі раслінамі, якія нагадвалі трапічныя ліяны. Ён ужо зусім змогся, раптам зачапіўся за корч, грымнуўся вобземлю. І... прачнуўся. Сэрца тахкала ў грудзях, як не выскачыць, у роце ўсё пасмягла. Але ён з радасцю ўсвядоміў, што гэта толькі сон.
Пра дзіўны, кашмарны сон Сахута не сказаў нікому, нават жонцы. Ада і так ужо не раз гаварыла яму: “Шукай сабе работу, нічога ты не выседзіш у абкаме. Тваю ідэалогію ўжо моль пабіла”. Ён злаваў, успыхвала спрэчка. Сёння Ада павінна вярнуцца з Масквы, куды паехала са сваёй начальніцай у Мінстэрства фінансаў.
Сакратарка далажыла па тэлефоне, што прыйшла Бутрымовіч. “Няхай заходзіць”, — коратка адказаў ён. Падумалася, што і сакратарка ставіцца да яго без ранейшай павагі, не зайшла ў кабінет, а паведаміла па тэлефоне, маўляў, не вялікі пан сакратар абкама.
У кабінет увайшла высокая паўнагрудая жанчына з вялікімі шэрымі вачыма, зірнула неяк насцярожана, павіталаася прыемным мілагучным голасам, села на прапанаванае крэсла. Спачатку яна прыхінула да ног шырокую спадніцу — і зрабіла гэта , прыгожым, грацыёзным рухам, а потым мякка апусцілася ў крзсла.
— Вы ж запісаліся ўдваіх…
— Так. Муж не змог. Па ўважлівай прычыне. Вендаеце, як цяпер бывае. З раніцы напіўся — цэлы дзень вольны. Прасіла, маліла, радзі Бога, не пі, пацярпі. Не, не вытрымаў. Сам жа параіў схадзіць да вас. Неяк вы ў іх выступалі. Ну, ва ўніверсітэце. Яму сапдабалася ваша выступленне. Паверыў ён. Ну, што вы паможаце…
Жанчына змоўкла. Нібы асеклася ці спалохалася таго, пра што сказала незнаёмаму чалавеку.
— А ў чым сутнасць? Чым я магу памагчы?
Усхвалявана, з паўторамі, з пераскокамі з адной тэмы на другую, вось пра што расказала жанчына.
Валянціна з маленства любіла музыку і спевы. Скончыла музычную вучэльню, выкладала музыку і спевы ў школе. Была вясёлая. Завадная. Усюды — душа кампаніі. Выёшла замуж за фізіка, маладога выкладчыка ўніверсітэта Юрыя, які скончыў аспірантуру, рыхтаваў кандыдацкую дысертацыю. Нарадзтўся сын, потым — дачка. Здавалася, сям'я шчаслівая, дружная, усё ідзе ладам. Дзеці падрасталі, Валянціна ўсё часцей адчувала незадаволенасць жыццём. Не задаволенасць мужам. Ёй хацелася ласкі, пяшчоты, а муж уткне нос у кнігі, канспекты, то дома сядзіць, а то на цэлы вечар сыходзіць у бібліятэку. Знайшла Валя палюбоўніка. Потым другога. Трэцяга. І ўсё было мала. Прага любові не давала адхлання…
Мабыць, Андрэй Сахута вельмі ўважліва слухаў, зычліва хітаў галавою, бо жанчына гэтак разгаварылася, яе пацягнула на такую шчырасць і адкрытасць, што ён гатовы быў пачырванець. І ў глыбіні душы пачуваўся няёмка, бо ніколі нічога падобнага не чуў ад жанчыны.
— Вы можаце не верыць. Але часам я месца сабе не знаходзіла. Так хацелася мужчыны, хоць на сценку дзярыся. Тады і парушылася мая псіхіка. І апынулвся ў псіхбальніцы. Дзеці — школьнікі. А маці з глузду з'ехала. Юрый і дзяцей даглядаў. І да мяне амаль штодня прылятаў.
"Вось чаму ты такая адкрытая і шчырая. Хіба ж нармальны чалавек пра такое скажа?" — падумаў Андрэй. усім сваім выглядам паказваючы спагадлівасць ды ўвагу.
— І так доўжылася некалькі гадоў, — апавядала кабета далей. — Дысератцыю Юрый так і не абараніў. То дзеці былі малыя. А то жонку давялося ратаваць. І ён выратаваў мяне. Памалу я супакоілася. Як людзі кажуць: перабясілася. Далі інваліднасць. Пенсію прызначылі.Дзеці выраслі добрыя. Сын скончыў юрфак. Цяпер заняўся камерцыяй. Дачка ўрач-стаматолаг. Выйшла замуж. Сына мае. Муж — клапатлівы, працалюбівы. Не п'е. не курыць. Жывуць душа ў душу. Усё ,здаецца, добра. Адна бяда — Юра мой уцягнуўся ў гарэлку. Ды ўжо так распіўся. На сабачую пугу. Рэктар папярэдзіў: яшчэ раз трапіш у выцвярэзнік — выганю. Выходзіць, я зламала яму жыццё. Мячне выцягнуў з ямы. А сам туды ўваліўся. Гіне на вачах.
— Ну, чаму вы так? Мець добрых дзяцей — хіба гэта не радасць? Гэта важней любой дысертацыі. Вы ўсё разумееце. Усё робіце. Каб выратаваць яго
— Я гатова жыццё яму аддаць,— праз слёзы спавядалася кабета. — Слухайце далей. Вырашылі мы збудаыаць у вёсцы дом. Разбурылі стары. Юра і не дакрануўся ні да чога. Наняла людзей. Сын даў грошай. Ужо закупіла лесу, цэглы, цэменту. У мяне гэтулькі энергіі. Жадання. Магу горы варочаць. І ўсюды адна. Усё сама. Не хоча муж памагаць. Бог з ім. Не ляжыць у яго душа да гэтай будоўлі. Ён кажа: я стаміўся жыць. Разумею. На яго долю гэтулькі звалілася клопату. Давялося круціцца, як Марку па пекле…
“Вось табе ГКЧП. Чалавечая драма”,— сумна падумаў Сахута, разумеючы, што ён бяссільны памагчы. Рэктар новы, малазнаёмы, дый колькі можа трываць любы рэктар? Сакратара парткама ведае лепш, А што можа зрабіць той? Пакліча на гутарку. Паўшчувае. Чалавек паслухае. Выйдзе ад яго і зноў нап'ецца. Як не вытрымаў сёння…
— З будоўляю я спраўлюся. Але тут выскачыла праблема. Старшыня сельсавета ўпёрся: стаў дом на месцы ранейшай хаты. А я хачу збудаваць новы дом насупраць. Цераз дарогу. Месца там вольнае, вышэйшае. А хату я хачу з гэтай… масандрай. От, каб яе ліха, усё блытаюся — з мансардай. Прыедуць дзеці, унукі. Каб хапіла ўсім… А дзе стаяла старая хата — месца нізкае. Там такія памідоры будуць расці! Любата! Можа б, вы патэлефанавалі ў райкам ці райвыквнкам? Няўжо гэта невырашальная праблема?
— Гэта мы вырашым. — павесялеў Сахута. — Ведаю там раённае кіраўніцтва. Думаю, гэта ўладзім. Валянціна Ігнатаўна, мне здаецца, ваша энергія, ваша жаданне збудаваць дом для ўнукаў павінны зацікавіць і мужа. .Дэпрэсіі прыходзяць і знікаюць Жыццё перамагае. Ваша каханне павінна перамагчы. Ён выратаваў Вас, а цяпер вы ўратуеце яго. Ну, вядома, спатрэбіцца і цярпенне, і каханне, і пяшчота. Нядаўна ў адной газеце прачытаў. Што пацалункі вельмі карысныя. Дык вось. Я й падумаў: нашы бацькі газет не чыталі, а пра пацалункі ўсё ведалі… Я ўпэўнены, што ў вас усё наладзіцца.
— Ой, Андрэй Мацвеевіч, ведаеце,.. Ну, як вам сказаць? Я заўсёды хацела, каб у сям'і быў лад. Ды не атрымліваецца. А цяпер у мяне болей упэўненасці. Вы вярнулі мне веру. Я вам вельмі ўдзячна. Час цяпер скрутны. Невядома, што здарыцца заўтра. Няхай і ў вас усё будзе добра.
Валянціна паднялася, высокая, прыгожая, поўная жаноцкай вабнасці. Ніяк не верылася, што гэта былая штатная пацыентка псіхбальніцы. Яна хоча збудаваць дом, каб даказаць усім, што не дура, не “чокнутая“, а нармальная, практычная, гаспадарлівая. І як раней, прыгожая.
Як толькі яна выйшла, Андрэй кінуўся да тэлевізара: а раптам у Маскве што адбылося. Але тут жа адчыніліся дзверы — увайшоў высокі сутулаваты мужчына ў акулярах, сівагаловы, з чырвоным абветраным тварам. Мастак Віктар Грышчанка. Сахута ведаў яго ўжо даўнавата. Яны пазнаёміліся, калі Андрэй працаваў у райкаме. Аднойчы доўга гутарылі, калі вярталіся з семінара са Слуцка. Гады два назад, мабыць, па камандзе з Масквы мясцовыя ідэолагі пачалі вазіць творчую інтэлігенцыю ў перадавыя калгасы, у лепшыя раёны, каб творцы на свае вочы ўбачылі вялікія дасягненні сацыялізму з чалавечым абліччам.
