6F. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра мізэрнасьць
У гады майго дзяцінства жыхары нашага мястэчка былі ўсе як адзін вельмі пабожныя і мкнуліся да рэлігіі ў любых формах і праявах. Царквы, касьцёлы, мячэці, сынагогі, пагады дзесяткамі мясьціліся ў цэнтры, працавалі кругласутачна і ні гадзіны не пуставалі, ня кажучы ўжо пра выходныя і сьвяты, калі да іх з усіх закуткаў цягнуліся прыбраныя чаргі. У нашай сям'і таксама аддавалі належнае рэлігіі – два-тры разы на тыдзень мама апранала хустачку і хадзіла ў праваслаўную царкву, а тата па аўторках і чацьвяргах ваксаваў да бляску пантоплі і ехаў да саентолягаў. Нас з брацікамі бацькі выпраўлялі на службы па раніцах ў нядзелю, але дакладных канфэсіяў не навязвалі і рабілі толькі адну ўмову: вярнуцца не раней абеду.
Пхацца і нудзіцца ў чэргах мы не любілі, і таму агіналі цэнтар і выходзілі на вуліцу Талстога, прамую, даўгую, усю ў старых таполях і двухпавярховых купецкіх будынках. На гэтай старадаўняй вуліцы сяліліся тыя, хто не здавольваўся афіцыйнымі плынямі і бажаў прапаведаваць сам. У кожных дзьвярэй стаялі адэпты новых вучэньняў і запрашалі да сябе гараджан, якія павольна шпацырылі міма ў пошуках ісьціны. Гэта нагадвала вуліцу Дастаеўскага, вядомы раён бардэляў, але калі там цябе цягнулі за руку вульгарныя хрыплыя цёткі, дык тут пераважалі ціхія і чысьценькія дзядзі, у сьветлых штанах са стрэлачкамі. Мы абіралі якога аднаго і заходзілі на гарбату зь печывам.
Самы просты і зразумелы быў прапаведнік мізэрнасьці, дзядзя Коля, сівенькі, худзенькі, зь зіхатлівымі вочкамі. Ён усаджваў нас на канапу, частаваў фіялетавымі сьлівамі з трэснутым бачком і вучыў:
– Шчасьце ў мізэрнасьці, дзеткі. Скіньце гонар, утапчыце яго ў бруд і пасыпце зьверху сьмецьцем. Усе беды чалавека і чалавецтва – праз гонар. Хочаце быць свабоднымі? Будзьце мізэрнымі. Вам больш ня трэба ні намагацца зрабіцца лепш за іншых, ні саромецца недахопаў. Вось у мяне пытаюцца: кім ты працуеш? А я пасьміхаюся ім у твар і кажу: я не працую, бо нічога ня ўмею... А дзе ты вучыўся? Я вучыўся на памыйніцы... Якое ў цябе аўто? Я да таго ўбогі, што ў мяне няма нават ровара... Ты чытаў Юнга? Не, я да таго тупы, што наогул зь цяжкасьцю чытаю... Табе падабаецца фрыкасэ і кюрасао? Не, я ем ролтан і запіваю вадой з крана... Ты быў у Амстэрдаме? Не, я далей гастранома зроду не выбіраўся... І тады яны губляюць цікавасьць і сыходзяць, а я яшчэ на адзін крок набліжаюся да канчальнага шчасьця і да Творцы. Вы думаеце, Творца вялікі і бліскучы? Не, дзеткі, Творца мізэрны.
– Але як жа Ён у такім выпадку стварыў неба і зямлю? – слушна пытаўся Толік.
– Вось так і стварыў, як умеў, і вельмі добра атрымалася, асабіста мне ўсё даспадобы без выключэньняў. І калі вас спытаюць, дзеткі, вы таксама адказвайце: вам нешта не падабаецца? вы чымсьці незадаволеныя? дык у чым жа справа? ідзіце к чорту!
70. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра замежныя мовы
Калі нам з брацікамі надышоў час вывучаць замежныя мовы, дырэктар школы прызначыў настаўнікам сэньёра Рунаса, былога абата, народжанага пуэртарыканца. На першыя заняткі мы надзелі бярэткі і гетры, каб быць падобнымі да замежных дзяцей, і, наперад смакуючы сапраўдных Вэрлена і Фроста, расьселіся за партамі. Сэньёр Рунас, узышоўшы на катэдру, ухваліў нашыя гетры, але абвясьціў, што ніякай лексыкі і граматыкі выкладаць нам ня будзе – гэткія практыкаваньні толькі для мужыкоў.
– Запомніце, дзеткі! – патлумачыў ён. – Галоўнае – успрымаць тэмбры, назіраць твары, адчуваць эмоцыі! Слухайце сэрцам, а не прыземленым мозгам! Каб разумець іншую гаворку, вам патрэбныя не зубрэньне і памяць, але засяроджваньне і чуласьць! Калі сустрэнеце замежніка, дык расчыніцеся яму насустрач, і ўсё адчуеце, што ён мае вам паведаміць!
Мы ня надта ўразумелі спачатку, і дужа засумняваліся – як жа даведацца, напрыклад, пра што сьпяваецца ў замежнай песьні?
– А пра што там, па-вашаму, можа сьпявацца? – чмыхнуў сэньёр Рунас. – Звычайна сьпяваюць пра каханьне, часам, хто дурны – пра сьмерць, часам, хто ўзьнёслы – пра Творцу. Навошта вам дакладнае значэньне словаў? Слухайце музыку!
– Ну а калі кінастужку наважымся паглядзець? Ці зразумеем бяз моваў замежныя сюжэты?
– Дык нашто вам гэныя сюжэты! Няўжо важна, хто менавіта забіў якога-небудзь Біла? Шукайце прыгажосьць, глядзіце на актораў, сачыце кампазыцыю кадру!
– Ну а кнігі, кнігі?
– Цьфу! Лайдакі напісалі, а вы чытаць намерыліся?
– Ну а калі політэхнічны слоўнік?
– Цьфу!
– Ну а калі, – уздыхнуў летуценна Хуліё, – калі я запытаюся ў замежнае, але невымоўна прыгожае дзевы, ці кахае... і яна апусьціць погляд і шапне ціха і горача адно толькі слова... Як тады ўразумець – «так» ці «не»?
Гэтая задача спачатку зьбянтэжыла сэньёра Рунаса, але ён хутка выправіўся і адказваў, што пытацца ў такіх выпадках трэба ня дзеву, а ейнага вартага бацьку, сівога і ўладнага, з моцнымі пальцамі ў персьценях, і ўжо па выразу ягонага твару і грамавому голасу пэўна ніяк не пераблытаеш.
Тэорыя сэньёра Рунаса не зусім нас пераканала, і мы завіталі да дырэктара школы, які, аднак, выслухаўшы, выказаў зь ёю найпаўнейшую згоду. Потым мы пайшлі да мамы з татам, і яны таксама горача пацьвердзілі, а каб мы больш не сумняваліся, напісалі ліст міністру адукацыі. Неўзабаве прыйшоў адказны ліст, з гербавай пячаткай, у якім міністар шматслоўна нахвальваў нашу школу, дырэктара, сэньёра Рунаса, маму і тату, і ў самых ласкавых выказах суцяшаў і супакойваў нас. Тады мы нарэшце з палёгкай уздыхнулі і паверылі.
71. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра нянавісьць
Калі я быў маленькім хлопчыкам і яшчэ не патрапіў у Вучылішча, мне марылася вырасьці і зрабіцца статыстыкам. Статыстык – гэта чалавек, які апытвае людзей і зьбірае статыстыку. Я марыў клясыфікаваць ўвесь сусьвет! На вуліцу мяне праз малалецтва не пушчалі, і я апытваў сваіх, запісваючы адказы ў тоўсты сшытак, у блакітную клетку.
Я: што (ці каго) ты ненавідзіш больш за ўсё на сьвеце?
Толік (мой брат): сьпякоту!
Кодэкс праўдзівага статыстыка абвяшчае – няварта патрабаваць тлумачэньняў. Толькі пытаньне і адказ. Для адказу Толіка тлумачэньні і непатрэбныя – да таго змучаны ягоны мясісты твар, да таго велізарныя плямы поту атачаюць падпахі і хрыбетнік. Ён абцірае лоб рукой, і на руцэ застаюцца шырокія мокрыя палосы.
Я: што (ці каго) ты ненавідзіш больш за ўсё на сьвеце?
Тата (мой тата): шашаляў!
Тата сядзіць пад сталом са сьмертаносным слоічкам у руцэ і мэтадычна абрызгвае ножкі, стальніцу і сучляненьні. Старадаўняе чырвонае дрэва, фамільныя скарбы. Шашалі з году ў год мутуюць, прыстасоўваюцца да яду і зноў нязмушана псуюць мэблю.
Я: што (ці каго) ты ненавідзіш больш за ўсё на сьвеце?
Мама (мая мама): марціні!
Мама ляжыць на ложку ў халаце і цёмных акулярах. Учора яна вярнулася вельмі позна і толькі нядаўна прачнулася. Ідзі прынясі мне халоднай вадзіцы, Ролю, мне млосна, каламуціць. Толькі глядзі гатаванай.
Я: што (ці каго) ты ненавідзіш больш за ўсё на сьвеце?
Колік (мой брат): дазіральнікаў!
Колік прысеў на кукішкі, растапырыў пальцы левае рукі на падлозе і хутка-хутка тыкае ножыкам паміж імі. Важна не параніцца. Напэўна, дазіральнікі кепска даглядалі яго ў турме, білі, кідалі ў халодны карцар, адбіралі цыгарэты.
Я: што (ці каго) ты ненавідзіш больш за ўсё на сьвеце?
Хуліё (мой брат): губную памаду!
Хуліё закрыў далоньню слухаўку, каб адказаць мне, а зараз ізноў палка шэпча ў яе: жар прадчуваньня! прага жаданьня! асалода зьліцьця! Чаму ён ненавідзіць губную памаду? Гэта наогул незразумела! Ён махае мне, каб я сышоў.
Я: што (ці каго) ты ненавідзіш больш за ўсё на сьвеце?
Валік (мой брат): прафэсійных дэкляматараў!
