– О, наколькі сьмешны чалавек у сваіх жаданьнях... Вы, дзеткі, падобныя да мітычнага Тантала, але Тантала звар'яцелага, які стаіць у вадзе і ня бачыць яе, і зьнемагае са смагі.

– Ты маеш на ўвазе, што ў нас ёсьць сабака, але мы ня бачым яго?

– Так, дзеткі! І гэты сабака – ваша ўласнае цела.

– Цела?..

– Цела. Жывёльная абалонка, падараваная вам Госпадам. Гэта грубая памылка, дзеткі, утоесаміць сябе зь целам. Вы разумееце?

– Разумеем...

– Калі разумееце, дык чаму б вам не ўспрымаць сваё цела як адасобленую істоту? Вось глядзіце: я частую сваё цела чарэшняй. Гам. Гам. За гэта я прашу цела падняць руку дагары. Глядзіце! Бачыце, як яно слухаецца? Цела такое можа, што сабаку й ня сьнілася! Глядзіце: маё цела размаўляе з вамі. Яно і чытаць умее, і пісаць, і лічыць. Хіба сабака на гэта здольны? Вось як. Памяркуйце пра гэта. А я пакуль выведу сваё цела на шпацыр.

Татава тэорыя моцна ўразіла нас, і мы меркавалі да позьняе ночы. Крыху паспаўшы, мы ўскруціліся ўдосьвітку і пачалі вывучаць са сваімі целамі першыя простыя загады, і, бяссумна, дасягнулі б значных посьпехаў, каб ня матухна. Матухна расшалопала, што адбываецца, і назаўтра ж прынесла аднекуль двух белых сабачкаў невядомай пароды, надзвычай добрых і ласкавых. Сабачкі сталі жыць у нас. Яны гаўкалі, гойсалі адзін за адным па гароду, і больш за ўсіх любілі маму, бо яна іх карміла.

2B. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра цырк

Кожнае лета да нас прыяжджаў цырк, і на пустцы вырастала цэлае мястэчка яркіх шатроў. Папа вельмі паважаў цыркавое мастацтва і абавязкова вадзіў нас на паказы, па некалькі разоў на сэзон. Нам было цікава й весела – клоўны, штукары, акрабаты, дрэсыраваныя зьвяры, марозіва – і мы цешыліся разам з татам. А ўзімку мы чыталі кніжкі. І вось аднаго разу мы прачыталі аповесьць ці то Джэка Лёндана, ці то Сэтан-Томпсана, ужо ня памятаю, у якой былі апісаныя пакуты цыркавых зьвяроў. Выявілася, што яны рабілі трукі зусім не па-добраму! Выявілася, што пра выхаваньне ведамі і ласкай не было й памоўцы! Мэтадычнае катаваньне плюс жорсткія выкруты – вось што было. Са сьлязьмі мы прыйшлі да таты і запыталіся: як жа гэта? Тата, абдымаючы нас, запэўніў, што ўсялякія жахі і вівісэкцыі адбываліся толькі ў мінулым стагодзьдзі, а цяпер усё ўжо даўно добрае і сумленнае.

І калі надышло лета, ён ізноў наважыўся весьці нас у цырк – у першы ж дзень паказаў. І тут высьветлілася, што Колік не паверыў таце ні крышачкі. Уначы ён падхапіўся на ложку і прамовіў натхняльную казань, у якой намаляваў чорнага дрэсыроўніка ў скураным фартуху, з акрываўленым бізуном. А фартух – як вы думаеце, з каго ён зроблены? Але мае брацікі толькі пасьмяяліся. Усе яны давяралі таце. Акрамя таго, Валіку падабаліся клоўны, Толік любіў эскімо, а Хуліё быў таемна закаханы ў дзяўчынку на шары. Толькі я пайшоў за Колікам.

На наступны дзень мы схаваліся ў сухадоле і пакляліся, што павінныя змагнуцца са злом. Мы пастанавілі спаліць цырк. А таце мы сказалі, што ня хочам прапускаць упадабаны мульт па БТ і сёньня зь імі ня пойдзем. Калі яны сышлі, мы счакалі паўгадзіны і пабеглі ў гараж, дзе стаяла каністра з бэнзынам. Мы прывязалі яе да жалезнай калясцы і з рыпам павезьлі абыходнай дарогай, бліжэй да платоў. Гэта было вельмі цяжка, але мы падолелі. Потым я каціў каляску ўздоўж цыркавое агароджы, а Колік нахіляў каністру, і бэнзын выліваўся роўна, без пярэрваў. Мы хацелі, каб агонь пайшоў з усіх бакоў адразу, і не пакінуў цырку ані шанцу.

– Колю! А што, калі згараць зьвяры?..

– Не. Зьвяры ўцякуць. Але нават калі згараць – гэта лепш, чым пакутаваць усё жыцьцё ў няволі.

– Колю! А што, калі згараць тата ды брацікі?..

– Не. Мы, калі падпалім, пабяжым і папярэдзім іх, каб ратаваліся.

Зрабіўшы поўнае кола, мы кінулі каляску, прыселі на кукішкі і шоргнулі запалкай. Запалкі гарэлі і палілі пальцы, але бэнзын ня пыхаў. Што такое! Колік сунуў мезенец у бэнзын, панюхаў, лізнуў. Вада! Чорт, як гэта можа быць! Мы глядзелі адзін на аднаго, на каністру, на запалкі. Раптам Колік паказаў мне за сьпіну: бач! У чырвоных цыркавых весьніцах стаяў штукар, абапёршыся плячом на слуп. У чорным фраку і чорным цыліндры, скрыжаваўшы на грудзях рукі. Высокі і змрочны, ён нядобра назіраў за намі, напэўна ўжо даўно.

– Цікай, Ролю! Бяжым!

Мы ўскочылі і пабеглі, і штукар дазволіў нам уцячы.

2C. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра зімовыя развагі

Аднойчы ўвясну, калі мы сядзелі на тэрасе і пілі какаву, прыйшоў тата і прывёў з сабою маленькага белага чалавечка ў камізэльцы.

– Уявіце, – сказаў тата, – гэты мясьё цэлую зіму ня бачыў людзей!

На гук татава голасу чалавечак заўсьміхаўся й заварушыўся, быццам узбажаў зазірнуць таце ў рот. Мама запрасіла яго за стол, і ён, удзячна выгінаючыся, падбег да яе, сеў побач. Яна дала яму вялікі кавалак булкі з маслам, і чалавечак урачыста прыняў яго дзьвюма рукамі, як крохкую каштоўнасьць. Я прапанаваў яму цукру, і ён захоплена вылупіўся на мяне, высока падняўшы бровы. У яго былі вялікія зялёныя вочы з густымі вейкамі.

– Уявіце, – сказаў тата, – ён усю зіму разважаў у адзіноце!

Чалавечак заківаў і шчасьліва засьмяяўся. Здавалася, кожнае наша слова дастарчала яму асалоду. Мы паспрабавалі распытаць яго пра вынікі зімовых роздумаў, ці хаця б пра іхную тэму, але ён ня здолеў сказаць анічога, толькі ўсьміхаўся і падтакваў. Колік пхнуў мяне і шапнуў: ніякую не зіму, а гадоў дваццаць! Паціху мы забыліся зьвяртаць на яго ўвагу і загаварылі пра сваё, а ён маўчаў, радасна пераводзіў вочы з твару на твар і адкусваў булку па кавалачку.

– Глядзіце, – сказаў тата, – ён заснуў. Стаміўся!

Белы чалавечак спаў, паклаўшы булку на жывот. Тата з мамай аднесьлі яго на канапу і накрылі шалем. Увесь дзень і ўвесь вечар ён спаў. Мы падыходзілі й глядзелі, як ён сьпіць: рот быў шчыльна сьціснуты, бровы нахмураныя, а маленькія ручкі трэсьліся. А ўраніцу мы з прыкраю выявілі, што чалавечак зьнік. Мы яго расчаравалі? – засмуціліся мы. Не, сказаў тата, хутчэй за ўсё, ён насыціўся ўражаньнямі й вярнуўся да сябе, адпачыць, бо зразу памногу нельга.

2D. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра аднаго манаха

У нашым двары ля самае брамы расла вялізная бяроза, і нам падабалася спаборнічаць, хто вышэй залезе. Аднаго разу мы да таго распаліліся, да таго старанна караскаліся і да таго высока забраліся, што потым ня здолелі зьлезьці. Бяроза гойдалася, вецер шумеў, мы пішчалі са страху. Тата! Тата! Тата палез да нас і зашчаміўся паміж галінаў. Тады мы пачалі клікаць маму: мама! мама! Мама выглянула ў вакенца і патэлефанавала пажарнікам. Пажарнікі прыехалі, хуценька ўсіх зьнялі і расьселіся піць чай, стрымана гордыя, вусатыя, з бліскучымі каскамі на каленях. І пакуль мама зьбірала на стол, тата паскардзіўся на парваны пінжак, пашчуняў нас і расказаў паданьне пра празьмерную стараннасьць.

– Калісь падаўней ратаваў у манастыры душу адзін манах. Быў ён да таго слабкі духам, што аднойчы сказаў сабе – не пазьбегнуць мне падседаў д'яблы, усё роўна спакусіць, як ні пніся. Але ўжо калі прадаваць душу, дык задорага! І паабяцаў ён сабе трымацца на ўсе жылы, датрываць да самае апошняе, самае раскошнае спакусы, і толькі тады зьвергнуцца. Чакае-чакае, валэндаецца вакол манастыра, на сонцы пячэцца. І бачыць – ідзе па дарозе зь вёскі нейкі хлопец, зь дзьвюма бутэлькамі піва, ледзянымі, запатнелымі. Спыніўся, пасьміхаецца ласкава. Выпі бутэлечку, брат чарнец! А сам адкаркоўвае, і п'е, і жмурыцца. Выпі! Цёмнае, тваё ўлюбёнае! Праглынуў манах. Аж у вачох у яго памутнела – так запрагнуў ён піва халадзенькага. Але ж не, утрываю! Нагмурыў ён бровы, зрокся спакусы і акрыў хлопца хросным знакам. Пшыкнула, і зьнік хлопец. Уздыхнуў манах з палёгкай і пачаў далей чакаць. Тыдзень чакаў, месяц чакаў. І вось на зыходзе лета, блукаючы ў лесе навакол, пачуў ён пяшчотны голас. Пайшоў на голас і бачыць: ляжыць на мяккіх імхах панначка – ды такой дзіўнай прыгажосьці, што падагнуліся ў манаха ногі. Такога чыстага твару, такой чароўнае ўсьмешкі, такіх ясных вачэй ён аніколі ў жыцьці ня бачыў. Яна выгінала сьпіну, ідэальная форма, і вабіла яго, і клікала, і ляжала ў той самай паставе – як мадэля Густава Курбэ.