Тата замоўк, а мы з брацікамі, страціўшы ўсю руплівасьць, сталі навыперадкі пытацца, што здарылася далей з мудрацамі – яны проста павіталіся? ці пачалі спрачацца? ці ўсё ж прамаўчалі? ці ўзяліся за рукі, і адбылася анігіляцыя? ці злучыліся ў аднаго, удвая мудрага? – але тата сказаў, што гэта вялікая таямніца, якой ніхто ня ведае. Вось калі будзеце за запалкавай фабрыкай, дык пашукайце там. Можа, штосьці знойдзеце.

27. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра закон захаваньня

Калі мы з брацікамі былі маленькія, мы мелі аднолькавы рост і аднолькавыя памеры, і маглі папросту мяняцца вопраткай і ботамі. Толькі Колік крыху адрозьніваўся – у яго была вялікая галава, на памер большая за нашыя. Колік з гонарам насіў татавы шапкі і капелюшы, а мы ціха зайздросьцілі і марылі пра вялікія галовы. Кеміў ён заўсёды марудна, бо біяхімічныя сыгналы мусілі бегчы павялічаны шлях, але затое часта выдаваў нечакана арыгінальныя думкі. Прыкладам, калі дырэктар на занятках па фізыцы тлумачыў нам закон захаваньня энэргіі, Колік доўга кумекаў, а потым запытаўся: ці нельга гэны закон пашырыць таксама і на мэтафізыку? У форме закона захаваньня дабра? Дырэктар, не раздумваючы, пагадзіўся, ухваліў Коліка і паставіў яму дзясятку – ён любіў актыўны ўдзел вучняў у занятках. Але Колік ужо тады быў чалавекам дзейным – думкі для яго былі толькі рыхтаваньнем да справы. Увечары, перад існом, ён папрасіў нашае ўвагі і сказаў кароткую прамову:

– Браты! Дабра ў нашым сьвеце – строга вызначаная і нязьменная колькасьць. Калі камусьці добра, дык камусьці дзесьці абавязкова дрэнна. І гэта не абстрактнае разважаньне, а прамая залежнасьць! Таму: абавязак кожнага сумленнага чалавека, які стаіць на пазыцыях гуманізму – абмежаваць сябе ў дабры і шчасьці, каб іншым людзям, хай невядомым і выпадковым, яго прыбыло. Вы згодныя?

Мы былі ўсхваляваныя і згодныя.

– Я ведаў, што вы пагадзіцеся! Прапаную зараз класьціся спаць, а раніцай абраць, ад якога задавальненьня мы адмовімся дзеля шчасьця іншых людзей.

З пачуцьцём вялікае адказнасьці мы пагасілі сьвятло і заснулі, а ўранку правялі дэбаты і галасаваньне. Дзеля ўсеагульнага дабра мы пастанавілі пайсьці на сур'ёзную ахвяру – назаўсёды адмовіцца ад нашага ўлюбёнага ранішняга гогалю-могалю. Надзеўшы парадныя гарнітуры, мы спусьціліся ўніз і ўрачыста аб'явілі сваю няпростую пастанову маме. Мама, пляснуўшы рукамі, адразу прасякнулася нашай альтруістычнай ідэяй і нават прасьлязілася з гонару за сыноў. Яна паклікала тату, радасна патлумачыла яму, і тата таксама прасякнуўся. Ён моцна пацалаваў усіх і, гукаючы з захапленьня, пабег у краму па шакалядны торт, каб падзякаваць нам ад імя чалавецтва.

З тае пары, верныя дзіцячаму абяцанку, мы больш аніколі ня елі гогалю-могалю.

28. Уцёкі ды туляньні. Ва ўтульнай шчыліне

Пасьля жудаснага дому праграмаравай маткі я зажыў па-панску. Кішэні пырыліся грошамі, і я пачуваў сябе таямнічым багацеем, якому зь нейкага дзівацтва падабаецца сноўдацца ўраньні па дварох пяціпавярховых прадмесьцяў. Людцы вакол пасьпешліва выгульвалі сабакаў, кашлялі і беглі на працу, выкідалі ў сінія бакі чорныя пакункі са сьмецьцем, а я зь вясёлым тварам сядзеў на лаўцы і пацепваўся з бадзёрага марозіка. Люблю прахалоду, люблю лядок! Добра нікуды не сьпяшацца і пазірацца, прытупваючы. Сем'яніны з магутнымі торсамі шпурлялі сьмецьце ў бакі здалёку, з разгону, і караскаліся ў высокія ніссаны; бабулькі ў палітонах клалі свае абвіслыя мяшэчкі нясьмела, быццам з сумневам, і азіраліся на мяне. Патрэбныя мне вашы мяшэчкі! Замест мяшэчкаў я пайшоў купляць сабе зімовую куртку, крама як раз адчынілася, але гандляры-патрыёты сказалі мне, што валюту не бяруць. Тады я зьвярнуўся ў абменны кіёск на рагу, але мянялы сказалі мне, што адзінкі не бяруць. «Адзінкі?» «Адзінкі». Спрачацца было б зьняважліва. Я вярнуўся ва двары, пасьвістаў у арцы, перавязаў завязкі на ботах, зрабіў круг вакол бакаў. Сем'янін з магутным торсам шпурнуў у бак пінжак і зьехаў. Пінжак быў шэра-сіні, меў палёныя тытунёвыя плямы і зьлёгку віснуў на плячох, але ўсё роўна мне спадабаўся – чымсьці няўлоўным. Так здараецца – некаторыя рэчы раптам прыцягваюць, і гэта вышэй за ўмоўнасьці. Настрой узыймаўся. Я па-сяброўску ўсьміхнуўся бабульцы, што частавала галубоў булкай, але яна адвярнулася і няўмольна чакала, пакуль галубы даядуць усю булку. Няўжо яна лічыць, што я да таго згаладалы? Дзяўчына, зачараваная ўласнай прыгажосьцю, прынесла сьмецьце ў стракатай папяровай торбе з буціка і выдалілася, цокаючы. Што там у яе? Ну проста каб пацікавіцца, ня болей. Там былі нейкія каляровыя аркушыкі, шматкі, канчурыкі. Можна было б пайсьці куды-небудзь, але я застаўся. Добры двор, добрае надвор'е, і паміж бакаў утульная шчыліна – амаль што невялікі пакоік.

29. Змрочныя засьценкі. Гэта брытва

На другі дзень зьняволеньня ў Вучылішчы нас пачалі па чарзе адводзіць аглядаць. Поўны трывожных прадчуцьцяў, я трымцеў, калаціўся і, каб заспакоіцца, смактаў разьвітальны пачастунак Хуліё – вялікі зялёны лядзяш-зорачку. Нячутна зьявіліся дзядкі, узяліся за мяне і моўчкі павялі па калідорах і лесьвіцах. Ля белых дзьвярэй яны спыніліся, а мяне падштурхнулі ўнутар. Я зайшоў, і яны ціха зачынілі за мной. Пасярод вялікага пакоя стаяў стол, за ім сядзеў мажны чалавек з валасамі, сабранымі ў хвост. Зьлева ўся сьцяна ад падлогі да столі была занятая кампутарамі, а справа на канапах распляжыліся размаітыя праграмары ў белых саколках, чалавек пяць. Яны елі піццу з грыбамі, макаючы яе ў кетчуп, пілі фанту і паглядалі на мяне.

– Як цябе завуць? – спытаў лагодна чалавек з валасамі.

– Ролянд, – адказаў я і дадаў з павагай: – сэр.

Тут адзін праграмар рохкнуў, потым рохкнуў і закашляўся другі, а потым яны ўсе ўзапар зарагаталі. Ролянд! – рагаталі яны, – Ролянд! Вось пацеха! Яны трэсьліся са сьмеху, кігікалі, пляскалі рукамі па каленках і ўціралі вочы. Ролянд! Вось забава! На саколкі сыпаліся дробкі і грыбы, на джынсы ляцелі капачкі кетчупу. Адзін толькі чалавек з валасамі не сьмяяўся і пазіраў ветліва.

– Ці ёсьць у вас тэлефон, сэр? – асьмеліўся я. – Мне трэба патэлефанаваць дадому, да маці і таты. Мяне прывезьлі сюды абмылкова.

Ён здагадліва паківаў і зьвярнуўся да праграмароў: бачыце, яго сюды абмылкова прывезьлі. Але праграмары з гэтага толькі мацней разьвесяліліся – яны ўжо стагналі з рогату, скігаталі, курчыліся і ажно спаўзалі на падлогу.

– Ну дык што, сэр?

– Што?

– Калі ласка дайце мне тэлефон.

І тут ён з грукатам устаў – яму пэўна надакучыла гуляць у добрага пана – ссунуў бровы і грымнуў страшным голасам: будзе табе тэлефон! Нясіце шапку! Праграмары імгненна сьціхлі, згорбіліся і замітусіліся па пакоі як мурашкі. Двое пасадзілі мяне на ягонае крэсла, двое паднесьлі і насунулі на мяне белую футравую шапку. Патыхнула сабачынай. Пяты стаў перада мной і загадаў заплюшчыць вочы. Заплюшчы вочы! Не заплюшчу! – дзёрзка гукнуў я. А гэта ты бачыў? Ён выцягнуў з кішэні брытву. Гэта брытва! Зараз як шасну! Я зажмурыўся з жаху, і яны пачалі нешта рабіць, чымсьці шамацець, пстрыкаць клявішамі, пікаць курсорамі. Потым усё болей павольна, усё цішэй. Цішыня. Я чакаў, дыхаў, сэрца тахкала. Нічога не адбывалася. Нарэшце я наважыўся і расплюшчыў вочы. Цемра.

2A. Гісторыі бясхмарнага дзяцінства. Пра целы

Нам з брацікамі з малога маленства хацелася сабаку. Хоць якога, хоць сама зачуханага мопса, хоць сама беспароднага дварняка, хоць нават коціка. І вось аднойчы ўвечары мы ня вытрымалі і пайшлі да таты. Ён, як звычайна, сядзеў на бальконе і еў чарэшню.

– Ну і навошта вам сабака?

– Ну... Мы будзем зь ім гуляць, будзем зь ім сябраваць, будзем яго даглядаць. Мы навучым яго прыносіць табе тапкі!

Тата рагатнуў і перапытаў, ці сапраўды мы хочам сабаку. Сапраўды? Так, так, татухна!