— ...Бабы навінскія галосяць як па нябожчыку! Ходзяць уздоўж дарогі і аркушы ад святых кніжак збіраюць...
— Бу-бу-бу, — татаў голас неразборлівы.
— ...Кажуць — ніводнага абраза не пакралі, паламалі толькі ўсё. I кніжкі парваныя ўздоўж дарогі ажно да Міхалова параскіданыя. Участковага з Яршэвічаў выклікалі. I яшчэ з Валожына міліцыю чакаюць... Як думаеш — знойдуць?
Ох і цяжка трымаць язык за зубамі!
18.
3 месяц правучыліся, а потым заняткі спынілі і сталі кожны дзень вазіць выбіраць бульбу. I буракі. А старэйшыя класы — хмель.
Заняткі ў сярэдняй школе — гэта не тое, што ў пачатковай. Кожны прадмет асобны настаўнік выкладае. Ну, і самыя смелыя сталі з некаторыхурокаў збягаць. Гэта называецца «хадзіць у філоны». Напрыклад, не зрабіў ты хатняга задания па арыфметыцы і за гэта табе двойка пагражае. А ты замест уроку арыфметыкі ідзеш у хвойнік, што за школай. Хто там будзе правяраць, ці быў ты на папярэднім уроку? Аднакласнікі скажуць, што ты ўвогуле сёння не прыйшоў. Мо захварэў, а мо радоўку адбываеш...
3 урокаў збягаць Ігнаська не рызыкаваў. Ды і не было патрэбы. А калі на бульбу сталі ездзіць, на другі ж дзень у філоны пайшоў. Набраў поўныя кішэні бульбы і хмызамі — у лагчыну. Проста дзень быў такі сонечны, прыгожы, павучынне ў паветры лётала. Лясы наўкола пазалаціліся. А тут корпайся ўвесь дзень у зямлі! I яшчэ вельмі хацелася да каменя чароўнага...
...Лагчынай дабраўся да лесу, потым лесам да ракі і далей лукамі ўніз, куды Іслач цячэ. 3 гадзіну ішоў, стаміўся. Сабраў ламачча, вогнішча запал!^ бульбы напёк, паеў. I далей. Хутар родны Казіной абыйшоў, тата з мамай на працы, але хто яго ведае... Кажуць — беражонага Бог беражэ. А яшчэ — Бог не цяля, бачыць круцяля.
I не думаў, што так усё станецца... Як дабраўся Казіной, хмызамі, хвойнікам на схіле францішкоўскай гары да каменя, тут і ўбачыў: камень з месца ссунуты, зямля ўся ўзадраная гусеніцамі трактарнымі. Відаць поле ворнае пашыралі і валун ім перашкаджаў. Метраў на пяцьдзясят адсунулі. А галоўнае — перакулілі яго. Сляды святога Францішка ўнізе апынуліся. I тут як маланка ў галаву: «Сам вінаваты! Забыўся, пра што курапаткі казалі?»
У іхнім пятым «вэ» адны толькі дзеці з вёсак, што вакол Ракава. Ніхто нікога не ведаў спачатку. Ну і пачалі хлопчыкі адзін перад другім «выабражаць». I Ігнаська ў гэтае спаборніцтва — хто болыи значны — убіўся. Асабліва хацелася, каб на яго ўвагу Тамара Патаповіч звярнула. Бялявая, тоненькая, гнуткая, як лаза. I калі на белліце Марыя Іванаўна задание дала распавесці, хто як лета правёў, тут і распушыў хвост Ігнаська. Нехта кажа: «Я з бацькам сена нарыхтоўваў» — во дзіва! Або: «Кароў пасвіў», — яшчэ лелей! «У піянерлагеры быў», — ну, нічога сабе так... А Ігнаська як пачаў аповед, усе раты паразіналі — распавёў, як лётаў, як Толіка выратаваў, як ваўком цётку ягоную налякаў, як ад сокала ўхіліўся... Далей бы распавядаў, але дзеці хіхікаць пачалі, а Марыванна кажа: «Ты, Ігнат, сапраўдны Усяслаў-Чарадзей! Быў даўней у Беларусі князь, у Полацку. Ён — так у летапісе сказана — мог у розных звяроў ператварацца. «Тут дзеці зашумелі, загаманілі, а Сяргей Пашкевіч ляпнуў: «Ігнась-Чарадзей!» I ўсё, прыліпла. «Чарадзей», «Чарадзей» — толькі так і клікаць лачалі. Але пакрыху скарацілася мянушка. Зараз ужо проста «Чар».
— Што рабіць? — круціцца ў галаве Ігнаські. — Можа ўпрасіць трактарыста? Не, там два трактары патрэбны... Хто будзе слухаць хлапчука? Пасмяюцца толькі.
«Эх, ты! — гучыць быццам чужы голас у Ігнаськавай галаве. — Ніякі ты больш не Чарадзей, нават не Чар. Балбатун ты!»
19.
— Чар, ты пра што будзеш пісаць? — шэпча сусед па ларце, Валерка Кашалеўскі. — Я пра тое, як буду пракурорам. Пракурора ўсе баяцца, ён садзіць у турму.
— Пра машыну такую... Доўга казаць... Адчапіся. — Ігнаська мачае ў чарніліцу пяро, асцярожна страсае лішняе чарніла, нахіляе галаву і піша:
«Тэма сачынення: Мая мара.
Як я вырасту і вывучуся, я хачу вынайсці такі апарат, каб можна было, падключыўшыся да любой жывой істоты, адчуць тое, што адчувае яна. Такі апарат можна выкарыстоўваць паўсюль. Напрыклад, доктар можа падключыцца да хворага і адчуць, што ў яго баліць, бо сам чалавек не заўсёды ўмее правільна распавесці пра сваю хваробу. Або ветэрынар гэтак жа можа зразумець, на што хварэе жывёла.
Гэты апарат могуць выкарыстоўваць нават вайскоўцы. Ляціць бусел над умацаваннямі немцаў ці лелей пугач, бо пугач лётае ўначы і яму хапае святла зорак, каб усё бачыць, а нашы навялі на пугача апарат і бачаць усё, што і ён. Атрымоўваецца разведка.
А яшчэ, калі чалавек шчаслівы, да яго могуць падключыцца іншыя...
...Я назаву гэты апарат «Усяслаў»...
