Annotation

Перад галоўным героем кнігі Ігнаськам Сокалам паўстала адразу шмат выпрабаванняў. Найбольш сур’ёзнае — самота. Ён суцяшаўся марамі. І мары ягоныя здзяйсняюцца — Ігнаська знаходзіць чароўны валун, з дапамогай якога можа пераўвасабляцца ў каго і ў што захоча. З кожным новым пераўвасабленнем Ігнаська трапляе ў цікавыя, але і небяспечныя прыгоды. У школе ўзнікае першае яго дзіцячае каханне­прыязь да аднакласніцы. Імкнучыся звярнуць на сябе ўвагу абранніцы, Ігнаська парушае запавет і губляе чароўныя магчымасці. Але не перастае марыць.

Павел Ляхновіч

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

Павел Ляхновіч

Ігнась-Чарадзей

Ігнась-чарадзей: аповесць / Павел Ляхновіч; мастак Віталь Буйвід. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2014. — 78 с.

1.

Валун на краі поля цёплы, што печ, і вялізны. Сапраўдная скала. Ігнаська распрасцёрся наверсе. У сінім, без адзінай хмаркі небе кругамі плавае бусел. Усё вышэй і вышэй. Ігнатавы рукі раскінуты ўшыркі, нерухомыя. Бусліныя крылы таксама нерухомыя.

«Глянь ты! Не махае і не падае. Нават падымаецца. Цікава, якая адтуль зямля? Вось бы ўзляцець як гэты бусел... — думае Ігнаська і з усхліпам уздыхае. — Нават не як бусел, а як крумкач, або як ястраб. I зверху — на Толіка. I дзюбай па галаве!...

Не. Як бусел лепей. Раскінуў крылы, і плывеш, плывеш... А Толіку я так­сама добра надаваў! Аж заенчыў. Кусацца, канечне ж, не варта было, але што рабіць — схапіў за шыю, паваліў, наваліўся, што не ўздыхнуць. Справіўся! На два класы старэйшы! Ды яшчэ палку ўхапіў! — Памацаў вялікі сіняк на клубе. — Каб не тая палка, невядома чый бы верх быў.»

Валун, аблюбаваны Ігнасікам — на краі поля, што ля Францішкоўскай та­ры. За полем — Навіны, вёсачка ў адну вуліцу, за ёй — чортава балота, туды Ігнась не ходзіць, баіцца змеяў. Хоць ніводнага разу тых змеяў не бачыў.

Злева, за які кіламетр ад вёскі — лес, а на ўскрайку лесу — хутар. Ігнаська з таго хутара. Сумна яму ў час вакацыяў, таму бегае да навінскіх дзяцей гуляцца. А тут гэты Толік з Мінску прыехаў, задавака. Ходзіць з малымі і здзекуецца. I тое яму не так, і гэта не гэтак. I размаўляеце вы няправільна, і апранаецеся, і паравоза баіцёся... Даўся яму гэты паравоз! Ніхто яго не баіцца, хоць і бачылі толькі ў кіно. А сам Толік? Каровы баіцца, індыка так­сама. Гусей. Елкі ад хвоі не адрознівае! Грака ад вароны!

«Вада не в студні, студень, эта еда такая, вада в калодцы!»—«Самты— калодка!» Вось і пабіліся...

Кепска, што пакуль Толік не з'едзе, нельга будзе да Паўлюкоў на тэлевізар хадзіць. На Ігнатавым хутары электрычнасці няма. Можна было пра­вее — тата казаў — але за свой кошт, ім не здужаць.

На ўсе Навіны два тэлевізары — у Паўлюкоў і Харужыкаў. То як фільм які — паўвёскі ў адных, паўвёскі ў другіх. Неяк глядзелі гімнастыку, спаборніцтвы. Дык Паўлючыха кажа — гэтага не можа быць. Каб людзі такія штукі рабілі. «Гэта, — кажа, — ток!» Паспрабаваў Ігнаська растлумачыць, што гэта спорт такі, што гэта на самой справе, ды дзе там! Ледзве з хаты не выгнала! Хоць і старая, гадоў сорак, а не ведае нічога...

3 тае пары пачаў Ігнат вучыцца на руках хадзіць і сальта круціць. Падаў, сінякі набіваў. Часам нават кроў з носу ішла. Але ж навучыўся! Не так, каб ужо надта добра, але метраў дзесяць прайсці мог. А сальта — калі з якой-небудзь купіны, то добра, на ногі станавіўся, а калі на роўным, то ўвесь час на «пятую кропку». Прадэманстраваў Паўлючысе — плюнула: «Ат! Дурнота!».

Добра тут. Зверху сонейка грэе, знізу камень. Мпявасць ва ўсім целе. Пацягнуўся, ажно хрыбетнік шчоўкнуў, перавярнуўся на жывот. Камень ля самых вачэй цёмна-шэры, шурпаты. Калі прыгледзецца — крупінкі відаць. Шэрыя, жоўтыя, чорныя, розныя. Мурашка спяшаецца. Відаць хоча хутчэй у свой мурашнік трапіць. Барозначкі па паверхні. Яны для мурашкі як канавы глыбокія. Пальцамі па барозначках правёў. Здаецца, гэта літары нейкія. Прыпадняўся на кукішкі. Так, літары. Але ўсё лішайнікам зарасло, і мохам. Не прачытаць. А гэта што? Падобна на сляды чалавечыя. Быццам стаяў тут, на краі каменнай пляцоўкі босы чалавек, і пакінуў сляды... Можа калісьці, даўней, гэты камень быў не камень, а... як гліна. А потым закамянеў, як у горне. Ігнась бачыў шмат разоў — дзядзька Жылінскі круціў з мокрай гліны вазонніцы. Потым высушваў іх і абпальваў у печы адмысловай. I тады гліна станавілася як камень. Толькі крохкая, ад удару б'ецца. Але цвярдая і ваду не прапускае. I гладкая. А камень шурпаты. То можа валун гэты даўней быў з іншай гліны, іншага гатунку? I даўнейшы чалавек гадоў можа тысячу таму... не, нават болыи за тысячу, мо сто тысячаў, пакінуў на мяккай грудзе адбіткі ног. А груда ляжала ў лесе і здарыўся пажар. I сляды закамянелі ў пажары, як вазонніцы дзядзькі Жылінскага ў горне...

Ігнаська ступіў босымі нагамі ў сляды. У яго — трыццаць сёмага памеру. А сляды болыиыя, няйначай саракавога. Пастаяў, паглядзеў уніз, пад камень — ці няма там якіх сукоў, або — барані Бог — бітых бутэлек, расставіў убакі рукі і скокнуў уніз, крутануўшы сальта. Ужо ў паветры пашкадаваў аб неабдуманым учынку. Чакаў моцнага ўдару і болю, але прызямліўся надзіва мякка і неяк запаволена. Рукі быццам трапілі ў ваду — упёрліся ў паветра, раптам пругкае і шчыльнае. А цела, толькі што разагрэтае і млявае, стала лёгкім і паслухмяным. Апусціў расстаўленыя ўшыркі рукі — і зямля знікпа з-пад ног, а ён нечакана зрабіў вялізны скачок. Прызямляючыся, інстынкгыўна глянуў уніз і пахаладзеў: замест знаёмых кожнай драпінай загарэлых лытак — аранжавыя птушыныя ногі з чатырма расстаўленымі кіпцюрастымі папьцамі. Тры пальцы ўперад, адзін назад. Буспіныя ногі! I замест рук — белыя з чорным крылы! Хацеў закрычаць — толькі дробна заляскаў дзюбай. Ператварыўся ў бусла.

2.

«Што за дзень?! — думаў Ігнаська, шпацыруючы вакол валуна цыбатымі нагамі. — ЗТолікам гэтым пабіўся, цяпер вось зусім нешта незразумелае— як у такім выглядзе дадому заявіцца? Хто паверыць, хто хоць бы здагадаецца, што гэта не звар'яцелы бусел, а — іхні сын, Ігнат Сокал?»

— Ч-ж-ж-ы-рр-к! — пачуўся рэзкі крык, і з травы шустра, нават можна было зблытаць з нейкімі звяркамі, выбеглі на чыстае дзве рабенькія птушкі. Вельмі падобныя, але адна ярчайшая, з чорнай дужкай на грудзях — Ч-ж-ж-ы-рр-к! Дзеці! Схаваліся!

Курапаткі насцярожана касілі вочкамі на Ігнаську-бусла.

— Буслы зараз на чортавым балоце — ловяць жаб, мышэй і вужоў для буслянятаў! Ты хто? — праціўкала ярчайшая курапатка. Курапатка-пеўнік, так іх клічуць, бо няма такога слова — «курапат».

— Я?! — затрашчэў дзюбай ушчэнт здзіўлены Ігнаська. — Я Ігнаська. Я што — цябе разумею? А ты мяне — таксам а?

— Ч-ж-ж-ы-рр-к! Хі-хі-хі! Мы бачылі, як ты з чароўнага каменя кульнуўся, — дзярпучым высокім голасам прапішчэла курапатка-курачка.

— Не кульнуўся, а скочыў! Сальта зрабіў.

— Хі-хі-хі! Ц-ц-ы-р-р-к! Пачакай, я дзетак збяру. Ты не схопіш маіх дзетак? Буслам толькі дай волю — усё, што праглынуць могуць — хапаюць. Абжоры!

— Я не бусел. Я — Ігнаська. Я не ем ні жаб, ні вужоў, ні мышэй. Hi малых курапатак.

— Ц-ц-ы-р-р-к! Дзеткі! Да мяне! — з травы да матулі пабеглі з тузін пушыстых камячкоў, вельмі падобных да куранятаў, толькі зусім малюпасенькіх, і не жоўтых, а пярэстых — каб лацвей было хавацца ў траве. Палезлі пад расстаўленыя крылы.

Дачакаўшыся, пакуль апошняе птушаня схаваецца ў матуліным пер'і, пеўнік загаварыў звонкім рэзкім голасам:

— Даўно-даўно, Ігнаська, так даўно, што нават уявіць цяжка, жыў адзін чалавек. Яго клікалі Францішкам, а родам ён быў з места Асізы. Дык гэты Францішак вельмі любіў усё жывое — і расліны, і птушак, і звяроў. Ён ніколі не лічыў іх ніжэйшымі стварэннямі, а адносіўся як да братоў, з любоўю і павагай, якой не меў ніводзін чалавек у свеце. За гэта птушкі і звяры палюбілі яго, і давяралі. Францішак нікому не жадаў благога, і ўсё жывое наўзаем жадала дабра яму. I за сваю любоў ён атрымаў дар разумець мову звяроў і птушак, а людзі прызналі яго святым. Тыя сляды на камені — сляды ягоных ног. Гэтую вось гару людзі і жывёлы называюць Францішкоўскай — у яго гонар. А гэты валун, дзе некалі стаяў святы Францішак, ён чароўны. Калі наступіць на іх, падумаць, або вымавіць, у каго хочаш ператварыцца, а потым перакуліцца праз галаву — то і ператворышся.