А потым яго сустрэла маці, пераапранула ў рыззе, паклікала бойфрэнда Каляна, які курыў на кухні:

– Мы гатовы!

Праз увесь горад ішлі пехам па вядомай прычыне.

– А назад, Арцём, прыкацім на таксі! А?– штурхаў таго ў бок бойфрэнд Калян і сам радаваўся, нібы дзіця.

На таксі? Ого, на таксі! Хлопчык ніводнага разу не ехаў на ім, таму дабаўляў кроку. Ну дзе ён, той падземны пераход, калі будзе? Дзядуля з бабуляй, марожанае, машынкі і таксі... Хутчэй бы! Як гэта было б цудоўна, каб усё спраўдзілася!..

Перш, чым пасадзіць Арцёмку каля сцяны на сярэдняй прыступцы, бойфрэнд Калян пачапіў яму на шыю кавалак кардонкі ад скрынкі, у якой прадаюць звычайна марожаную рыбу, на ёй было напісана:”Людзі добрыя, памажыце! Я цяжка хворы. На лячэнне патрэбны грошы. Дзякуй”.

Бойфрэнд Калян пахваліў сам сябе:

– Кардонку я прыдумаў у самы апошні час. Так што табе і гаварыць нічога не трэба. Сядзі і жаласліва толькі вачыма лыпай, корчы морду. Будзь артыстам, Арцём. У жыцці спатрэбіцца. Трэніруйся. Бачыш, і руку працягваць таксама не трэба… Шапка для чаго? Мух лавіць? Э-не, не думай, мы таксама можам шурупіць: у маёй галаве не абы што, а сам каледж!.. То-та ж!.. Займай сваё месца, а я тым часам адлучуся – каб вочы не мазоліць. Ага, пачакай! Забыўся сказаць. Як толькі ў шапцы засвецяцца дзяржзнакі, хутчэй засоўвай у адну і тую ж кішэнь. Так надзейней будзе. Каб я не аблапваў цябе ўсяго. Але на дне ў шапцы пакідай – для прыманкі. Ну, працуй!..

Арцёмка застаўся адзін. На вочы, каб не сустракацца з людзьмі, якія шнуравалі уверх-уніз па даволі крутых прыступках, ён насунуў старэнькую зашмальцаваную бейсболку, і таму бачыў толькі ногі праходжых. Абутак вабіў яго. Прыгожы, у асноўным імпартны. “Мне б такі”. Арцёмка паглядзеў на свае чаравікі, яны былі не толькі аблупленыя, але і прасілі кашы, таму ён спярша падкурчыў ногі, схаваў іх, каб людзі не бачылі, у што абуты, а тады толькі ўспомніў, для чаго тут сядзіць, і зноў выставіў напаказ чаравікі.

Першы час Арцёмка сядзеў нерухома, амаль не дыхаў, а толькі сачыў краем вока за шапкай. Туды – во дзівосы! – з чыёйсці рукі, на якой быў вялікі круглы гадзіннік, апусцілася першая паперка. Сто рублеў! Потым зноў сто, потым дваццаць, а крыху пазней нехта не пашкадаваў і пяцьсот… Настрой у хлопчыка ўзняўся, і ён рашыў не хавацца. Якраз тады, калі і задраў бейсболку, патрапіла яму на вочы Міронава. Арцёмка не разгубіўся, хуценка сцяміў, што да чаго, і зноў насунуў бейсболку на лоб.

– Не хавайся, Арцём, я цябе пазнала, – Міронава сама задрала яго бейсболку, і яны доўга глядзелі адзін аднаму ў вочы.

Арцёмка для прыліку кашлянуў, пацікавіўся:

– А ты што тут робіш?

– Да бабулі прыязджала. Яна жыве ў гэтым раёне. Маці купіла ёй лекі, дык я адвезла. А ты што, сапраўды хворы, Арцёмка?

“Прычапілася гэтая Міронава!”– падумаў хлопчык, а дзяўчыне сказаў коратка і зразумела: – Так трэба. І больш нічога не пытайся. А калі хочаш сказаць у класе, што я выпрошваў грошы, дык скажы. Я не баюся. Бо не краду ж я. Гэта каб краў, тады іншая справа!..

Праз паўзу Мітронава паабяцала:

– Я нічога не скажу.

– Слова?

– Слова.

– Глядзі ж!.. А цяпер ідзі, не перашкаджай мне…

Міронава адышла на колькі крокаў, а тады хуценька вярнулася і кінула ў шапку грашовую паперку. Арцёмка запратэставаў, але дзяўчынка вокамгненна знікла. На ўсялякі выпадак, ён запомніў, што то былі пяцьсот рублёў, узяў іх і паклаў у кішэшь, што мелася ў кашулі. Але не там-та было! Адкуль і ўзяўся бойфрэнд Калян.

– Я за табой даўно сачу, думаеш не? – ён быццам лёгенька дакрануўся да вуха, але тузануў так, што хлопчык ажно войкнуў.– Гэты нумар не пройдзе. Чаму піхаеш грошы ў розныя кішэні, а? Я што табе казаў? Адказвай!

Арцёмка растлумачыў, што гэта была аднакласніца, а з яе ён узяць грошы не можа, таму паклаў асобна, каб потым вярнуць.

Бойфрэнда Каляна такі адказ не задаволіў:

– Будзеш тут мне сартыраваць людзей на сваіх і чужых, нахабнік! Усе грошы ў кучу, і ніякіх размоў. Зразумеў? – Ён вычысціў кішэні ў малога, і моўчкі знік.

Арцёмка ж працягваў сядзець перад шапкай ў падземным пераходзе, калі перад ім з’явіўся віславухі сабачка з доўгім брудным шчэццем. Сабачанё панюхаў грошы, што ляжалі ў шапцы, а тады паглядзеў на хлопчыка: іх позіркі сустрэліся. Арцёмка нічога не сказаў, адно што паказаў няпрошанаму госцю язык, але і гэтага было дастаткова таму, каб зразумець: з гэтым хлопчыкам можна мець справы, і бяздомны сабачка прытуліўся да нагі Арцёмкі, затым лёг, выцягнуўся на ўсю сваю даўжыню. Хлопчык хацеў спярша сказаць сабачку, каб ішоў прэч, бо ад яго непрыемна пахла, але пашкадаваў: дзе ж ён сам цяпер адмыецца, калі на ім столькі бруду? А ўслых сказаў:

– Пачакай трошкі. Потым пойдзеш са мной, да копанкі. Бачыш, колькі ў мяне грошай? А яшчэ ў кішэні ёсць. Хопіць і на мыла, і нам з табой паабедаць. Толькі каб Калян не забраў грошы, бадзяецца недзе… То і добра. Ну дык што, пайшлі, можа, ці як?

На здзіўленне Арцёмкі, сабачка паслухмяна падняўся і не зводзіў вачанят з яго, і ў хлопчыка складвалася ўражанне, што ён цяпер ужо падганяе яго: маўляў, ну, паказвай, куды ісці, у які бок… Арцёмка згроб грошы, а шапку засунуў пад сарочку. Яшчэ раз на ўсялякі выпадак паглядзеў па баках – Каляна не было відаць, і гэта добра. Але ўсё роўна трэба было спяшацца.

– За мной, дружок!

Сабачка зачыкільгаў за Арцёмкам, падмятаючы дарогу. Калі прайшлі трохі, хлопчык азірнуўся на тое месца, дзе сядзеў: ціха. Значыць, рашыў Арцёмка, Каляну і ягонай маці хапіла тых грошай, што ён сабраў раней, каб наогул забыцца пра яго. Выдатна. Цяпер ён – самастойны чалавек, амаль дарослы. Застаецца толькі палічыць грошы, каб потым разумна іх патраціць. Праўда, планы крыху памяняліся. Калі раней ён не думаў купляць мыла і ежу для сабакі, то цяпер давядзецца. Аднак гэта не бяда. Галоўнае, каб хапіла на білет у вёску. Машынкі, калі на іх не застанецца грошай, пачакаюць. І марожанае пацерпіць.

Грошы лічыць у людным месцы Арцёмка пабаяўся, ці мала што, таму ён выбраў дзіцячы садзік, там шмат хмызоў, у адзін з іх яны і зашыліся.

– Сядзі ціха, – папярэдзіў хлопчык сабачку.– Пачакай, а як цябе зваць?

Сабачка ціхенечка праскуголіў, лізнуў Арцёмку ў шчаку.

– Ну-ну, я да такога не прывык, – адмахнуўся хлопчык і выцер краем кашулі тое месца, куды лізнуў яго сабачка.– А сябраваць будзем. Бачу, ты добры, спагадлівы. Толькі без імя жыць нельга. Хочаш, я назаву цябе… Як жа мне цябе назваць, дружок? Пачакай! А так і будзь – Дружок! Я прыдумаў! Ты згодны, Дружок?

Сабачка адказаў:

–Гаў!

–Малайчына. Цяпер не перашкаджай мне лічыць грошы. Маўчок.– Арцёмка доўга лічыў грошы, фасаваў іх па кішэнях, аднак ад Дружка тайнаў не меў.– На мыла хопіць. Трэба недзе і нажніцы дастаць, каб тваё шчэцце абрэзаць, бо яно ж нікуды нявартае. Ды і што пра мяне падумаюць людзі? Скажуць, я ж ведаю: які ж гультай, які ж абібок гэты хлопчык, што ідзе з вунь з тым сабачкам! Няўжо ён не выбера часу, каб прывесці і сабачку ў больш-менш прывабны стан, каб прыдаць яму належны выгляд? Сорам які, сорам!.. Вось толькі ж дзе нажніцы ўзяць? Грошы ёсць, не пярэчу, аднак распылім, што тады? Гэта каб нам тыя нажніцы былі патрэбны кожны дзень, я б не пашкадаваў. Але што-небудзь прыдумаем. Спярша – на копанку, я ведаю, дзе яна, а па дарозе купім мыла. На другое ў нас – абед. І правільна! За стол жа з бруднымі рукамі садзіцца нельга. Я ўвесь час хацеў адмыць свае рукі, асабліва ўлетку, калі не хадзіць у школу, але ў нас вечна не было мыла. А потым я, скажу табе па сакрэце, Дружок, узяў кавалачак ў школьным мыцельніку, ім і карыстаўся. Памыюся – і схаваю, памыюся – і схаваю. Уго, каб бачыў мыла Калян! На яго рукі тона мыла патрэба! Ого!.. Ну, ды што гэта я? Пайшлі, пайшлі, Дружок!

Мыла купіць не праблема, былі б грошы. А яны ёсць! А калі прытупалі на копанку, толькі тут спахапіўся Арцёмка: чым жа паліваць на сабачку? Хоць бы які слоік быў. І тут ён успомніў пра шапку, яна хоць і зімняя, набрыняе ад вады, але ўсёроўна, сцяміў хлопчык, павінна яго выручыць. Ён чэрпаў шапкай ваду, абліваў Дружка, той стаяў паслухмяна, мыліў яго, зноў абліваў… Іншы раз Дружку было, відаць, балюча, тады ён скуголіў, але цярпеў – нібы і сам разумеў, што памыцца трэба абавязкова, бо на каго ж і сапраўды падобны!..