– Ну, што, пайшлі? – лыпнуў вачыма ў змроку Паўлік. – А то і дзеда праваронім, і Сяргея не дапільнуемся.

– Пайшлі...

Хлапчукі моўчкі падаліся да прыступак, крутых і рыпучых, што вялі да дзвярэй, з якіх цьмяна сачылася халоднае святло ад ліхтара, вылузвалася са шчылін – дошкі рассохліся, а самі дзверы скрывіліся, даўно не ведалі, што такое пазы, якія зрабіў для іх некалі цясляр. Стары ўжо вятрак, як і сам дзед Нупрэй.

Юраська нясмела пастукаў у дзверы. Пры-слухаліся. Шэпт, які даплываў з будынку, раптам прыціх, а голас дзеда Нупрэя, глухі і стрыманы, падбадзёрыў хлапчукоў:

– Заходзьце, не грыміце. Адамкнёна.

Дзверы прарыпелі, і хлапчукі адразу ж апыну-ліся за нізенькім парогам, стаялі на дошках, некалі раз і назаўсёды убеленых – як не наскрозь – пылам ад мукі, і пэўны час не маглі заўважыць млынара.

– Га-а, жэўжыкі! – выглянуў аднекуль з цемры дзед Нупрэй, падаўся насустрач сваім гасцям. – Чаго ж пасталі? Праходзьце, калі наважыліся да мяне. Праходзьце, праходзьце.

І дзед паказаў рукой, каб яны ішлі за ім. Там, у слаба асветленай бакоўцы – ліхтар, як заўсёды, стаяў пры ўваходзе – нехта кашлянуў. Кашаль падаўся знаёмым. Пазней ўбачылі: на табурэце, нібы пан, шырока разваліўшыся і ўзгруваздзіўшы на столік вялікі кулак, сядзеў Лявон Кончык. Канешне, хто ж яшчэ тут будзе. І сядзеў ён так, быццам знерухомеў, закамянеў, а ягоны кулак быў прыбіты да вечка стала цвіком.

– М-да, – нарэшце варухнуўся Лявон, прыцмокнуў языком, крутнуў галавой. – М-да... дзялы дзялішкі.

– Сядайце, хлопчыкі, на мяшочкі, – дзед Нупрэй ляпнуў па самаму пузатаму мяху, над ім ажно закурэй белы пыл. – От сюды. І ты, Паўлік, давай. Ці падсобіць табе?

– Сам...

– Сам дык сам. Што цікавае скажаце? – дзед Нупрэй навастрыў слых, хітравата абвёў позіркам гасцей.

Сябрукі перасмыкнулі плячыма, але трохі павесялелі, бо адчулі, што стары рады іх з’яўленню. Толькі не ведалі, што сказаць яму. А сапраўды – што? З чым яны прытупалі? З якімі навінамі? Няма навін. Не будзеш жа расказваць дзеду Нупрэю пра тое, аб чым ён і сам ведае. Ну, былі ў лесе, бачылі разбітыя грузавікі. Спытаць бы, чаго прыязджалі ў вёску немцы. А што ён, млынар, ведае? «Былі, былі немцы», – Юраська ўявіў, як скажа, апярэдзіўшы іх, зараз дзед Нупрэй. Скупа, хітра. Ці сам негаваркі Лявон Кончык. Пара і яму нешта выцадзіць. Таму і сядзелі, маўчалі. Аднак, як пераканаліся пазней, не заўсёды карысна лапатаць, іншы раз чаканне і сапраўды золата. Дзед Нупрэй прысеў да стала насупраць Лявона Кончыка, паглядзеў на хлапчукоў:

– Наш дзень настаў, малеча. Толькі пра вас пагаманілі, а вы тут як тут. Што значыць – лёгкія на ўспамін. Скажы, кум?

Лявон Кончык уцягнуў у рот шмат паветра, кіўнуў: было.

– Гаманілі? Пра нас? – не паверыў Паўлік. – Жартуеце? Што пра нас можна гаманіць? У вас, мусіць, і без нас клопату багата.

– Таму і ўспомнілі, што клопату багата, – пагадзіўся млынар. – Адным нам яго не адужаць. Зваліўся гэты клопат на нашы з вамі галовы, забрыкай яго каза, што снег улетку. І думай цяпер, кумекай, як пазбавіцца ад яго. Справа, браткі, важная, адказная дужа яна... Не думайце, што давяраем вам яе не падумаўшы, наскокам. Не. Раіліся, і доўга. Помніце сваё «чэснае піянерскае»?

– Карацей гавары, Нупрэй! – нецярпліва папрак-нуў таго Лявон Кончык. – Не муку ж мелеш. То важная справа. Хлеб таму што. А гаварыць можна і карацей...

Дзед Нупрэй пагадзіўся:

– Заўвагу прымаю. З Аляксеем Касцючэнкам у мяне дамова была. Калі што – паведамляць яму. Якім чынам, карціць ведаць? Не раблю тайны, бо цяпер вы не проста хлопцы басаногія і хатаўнянскія басурманы, а партызанскія сувязныя, і мы на вас ускладваем вялікія, прама скажу, планы. Як на верных памагатых. Цяпер мы без вас – як вятрак мой без ветру... Слухайце сюды, хлопцы... За Жавіннікам, дзе бярэ дарога на Каменку, стаяць тры сасны. Старыя, касматыя, з траха голымі каранямі. Вядома, на ўзвышшы, вецер ліжа з усіх бакоў...

– Як стары костку, – падказаў Лявон Кончык і ўсміхнуўся сам сабе.

Відаць, успомніў пра вячэру.

– Бачылі? – папытаў пра сосны дзед Нупрэй.

– Паўз іх на луг ездзілі, – кіўнуў Юраська.

Паўлік таксама сказаў паўшэптам:

– Тыя сосны сёстрамі называюць.

– Ведаеце, значыць, – палагаднеў твар у старога. – Гэта ўжо добра. Аблегчваеце нашу задачу. Да чагоу я пра сосны? З сённяшняга дня, ці вечара – так дакладней будзе – для вас існуе адна сасна, сярэдняя. Не забывайце. Сярэдняя. Па маёй дамове з партызанамі, менавіта яна будзе служыць схованкай. Тайніком. Ёсць у тым дрэве не надта глыбокае дупло, мая рука пальцамі па дне шкрабе. Ад зямлі дупло тое невысока, акурат па вашаму росту, дацягнецеся. Сёння альбо заўтра раніцай трэба пакласці туды першае наша паведамленне. Пажадана, каб прыцемкам. Ноч ёсць ноч – яна схавае і прытуліць, што матка родная. – Нупрэй прыслухаўся. – Лічу, што трэба паставіць нашых у яснасць, што чакаецца ў Хатоўні раскватараванне варожага гарнізона. Не ведаю, багата ў тым гарнізоне будзе салдатаў ці не, але адчуваю, што напрэцца іх сюды, як рыбы ў нераст у нашу Гутлянку з поймы. Ведаць пра гэта партызанам трэба ў абавязковым парадку. Я так лічу. Лявон мяне падтрымлівае. Для чаго ж тады дупло выбіраў і вас чакаў, хлопцы, га?

– Канечне, трэба! – Юраська ажно зрабіў крок наперад да млынара, нібы збіраўся бегчы да сасны проста зараз.

Узрадаваўся першаму заданню і Паўлік:

– Абавязкова! Я панясу! У мяне кішэнь глыбокая, не вываліцца!

Юраська паказаў свае кішэні – вывернуў, і аказалася, што ў яго яшчэ глыбейшыя, асабліва на правай калашыне, дзе ён носіць, калі косіць, брусок. А дзед Нупрэй не звяртаў на тыя кішэні ўвагі, гадаў, што з сябе будзе ўяўляць той гарнізон.

– Што сёння для нас сакрэт, заўтра не будзе, – цвёрда казаў ён. – А мо і зусім перастрэнуць партызаны немчуру ды намуляць ёй бакі, патрасуць, як воўк авечку, дадуць у каршэнь? Каб знаццё, як той казаў, што ў кума піццё,– стары ўсміхнуўся куточкамі вуснаў, глянуў на Лявона Кончыка: той адказаў яму цёплай усмешкай,– дык пабег бы... Пажартаваў, хопіць. Бліжэй да справы. Сядай-ка, хто з вас байчэйшы, на маё месца...

Млынар узняўся, нырнуў у цёмны кут, дзе ўзяў яшчэ адзін ліхтар «лятучы кажан», запаліў яго, а Юраську, які сядзеў ужо насупраць Лявона Кончыка, падаў аловак і маленькі квадрацік паперы.

– Трымай, браце. Прыбярог. У гаспадарцы, не дарэмна ж кажуць, усё калі-небудзь спатрэбіцца. І да Лявона: – Памагай, кум, падказвай, што пісаць. Тры галавы добра, а чатыры яшчэ лепш.

Лявон варухнуўся на табурэце, крэкнуў:

– Толькі надта многа не пішыце. І старайцеся так шкрабаць, каб супастат не адразу даўмеўся, што да чаго, калі і трапіць яму цыдулка.

– А як бы ты сам напісаў? – паглядзеў на кума Нупрэй.

– Я? Ды проста... Намячаецца размяшчэнне ў Хатоўні нямецкага гарнізона. І кропка. Ага, мабыць, трэба дадаць: надоўга, бо штаб робяць. Пакарацей. Менш слоў – больш справы. Што вы, хлопцы, думаеце на гэты конт?

Вытыркнуўся наперад Паўлік:

– А тое, што ворагу запіска ніколі не трапіць. Так мы і аддадзім яе!

– Адкуль ён можа пра нашу схованку даведацца? – здзівіўся Юраська.

Яшчэ трохі паспрачаліся, як і што пісаць, а потым Юраська вывеў на тым квадраціку паперы ўсяго некалькі слоў: «Неўзабаве намячаецца раз-мяшчэнне ў Хатоўні варожага гарнізона. Па распа-раджэнню паліцая В. Х. Ката мужчыны рамантуюць кантору праўлення калгаса пад штаб. Чакаем указанняў».

– Было б добра, каб пад гэтым тэкстам нейкае слова паставіць, – паглядзеў на дарослых Паўлік.

– І мне так здаецца, – падтрымаў яго Юраська.

– Га, дзед Нупрэй? А вы, дзядзька Лявон, што скажаце?

– Гэта што яшчэ за подпіс такі? – не зразумеў намеру хлапчукоў млынар.

– Яны хочуць, Нупрэй, баявое імя сабе прыдумаць,– здагадаўся Лявон Кончык. – Ці не так, мальцы?

– Вядома! – засвяціўся твар у Паўліка.

– Ціха! – гыркнуў па Паўліка дзед Нупрэй. – Кажы больш панятліва. Тут табе не прахвесары. Што? Для чаго? А то прыдумаем які ляпсус, што людзей насмяшым. І сам чорт нічога не разбярэ...