Ранічкай, як толькі прапаў шэры змрок, Дачнік пакаціў на веласіпедзе ў бок лесу. Як і ўчора, на дарозе яму стрэўся Васіль Масееў. Павіталіся.

– А сёння куды? – рабром паставіў пытанне конюх.

– У разведку,– млява адказаў Дачнік.

– Дык ты ж учора ездзіў, быццам.

– Ездзіў і з парожнім кашалём вярнуўся. Няма пакуль грыбоў. Растуць.

– Дык а што ж тады ты ў сваім кашалі вёз? – здзівіўся Васіль, бо сам бачыў, як вяртаўся Дачнік не з пустымі рукамі – ажно на бок хіліла ад цяжару: нашпігаваў чагосьці ж паўнюткі кашэль.

– Ды ты памыліўся,– ціха сказаў Дачнік і пакіраваў далей па дарозе.

– Дык калі не было ўчора грыбоў, хіба яны будуць сёння?– паглядзеў услед яму Васіль і патупаў дахаты.

Ідучы, ён разважаў: «Цікавы гэты чалавек, Дачнік. Усё потайкам ды потайкам робіць. Усё нешта хітруе. Два гады жыве побач, а ўсё цемніць нешта. Ну-ну...»

Паснедаўшы, Васіль таксама ўзяў накірунак у лес. Грыбы трапляліся ледзь не на кожным кроку: паспявай зразаць толькі. Неўзабаве кошык быў паўнюткі, тады ён сцягнуў з сябе сарочку, завязаў вузел, хутка і гэты «посуд» быў набіты да краёў. Пара вяртацца. Зноў успомніў Дачніка: « Хлус, аднак... Разведчык! Цьфу! Трэба ж быць такому чалаавеку!..»

Як і калі вярнуўся з грыбоў Дачнік – Васіль прагледзеў. Хутчэй за ўсё загуменнем – каб людзі не бачылі.

Назаўтра раніцай яны зноў сустрэліся на той жа дарозе. Васіль сядзеў на калёсах, а поруч з ім ляжала горка грыбоў. І ўсе прыгожыя – роўненькія, дзябёлыя, крамяныя. Амаль адны баравікі.

– А сёння куды?– нацягнуў лейцы Васіль , і конь спыніўся.

– У разведку, – не міргнуўшы вокам, мовіў Дачнік.– Учора не знайшоў. Павінны ж быць,-- і ён раптам заўважыў на возе грыбы, па твары адразу ж распаўзлася кудлатымі плямкамі чырвань. – А... бачу... ёсць грыбы...

– Так што вяртайся, сёння ў разведку можна не хадзіць,– буркліва сказаў Васіль і шлёгнуў каня па баку лейчынай.– Но-о!

– Дык, можа, разам сходзім калі?– заміргаў кругленькімі вочкамі Дачнік.

– Куды? У разведку? З табой – не, не пайду, – пачуў Дачнік словы Васіля, і хоць грымелі калёсы, ён добра разабраў іх.

ЧУЖАЯ

Яна сядзела перад ардынатарскай, скрыжаваўшы рукі на грудзях, і кожны раз, калі праходзіў побач доктар, ускоквала, спрабавала нешта сказаць яму, аднак не паспявала: той хаваўся за дзвярыма, ніяк не рэагуючы на памкненні гэтай жанчыны. Яна паспявала вымавіць ўсяго адно слова: «Доктар...» І позірк застываў усё на тых жа дзвярах. Не дужа строгі, мабыць, загадчык аддзялення Мядзведскі на гэты раз выглядаў суровым, непадступным. На тое мелася прычына. Калі б не было – не было б і ўсёй гэтай катавасіі.

Яна, жонка хворага мужчыны, прыйшла ў сасудзістае аддзяленне па выкліку. Перадалі ёй праз людзей, каб наведалася. Мядзведскі прыняў ветла, пацікавіўся, як жыццё, што ўрадзіла сёлета на агародзе, ці вялікую гаспадарку трымаюць. Калі пра гаспадарку запытаў доктар, у жанчыны чамусьці ёкнула пад адзеннем. «Неспраста гэта, ой, неспраста».

– Мы павінны вам паведаміць... і кожны раз мне нялёгка, цяжка гаварыць пра гэта людзям... што давядзецца...вы не хвалюйцеся, калі ласка,– Мядзведскі і сам заўважыў, што жанчына расхвалявалася,і стараўся, як мог, супакоіць яе.–Тут іншага выйсця няма...

– Што... што здарылася?– па-ранейшаму з трывогай глядзела яна на доктара.

– Нічога, вы толькі не хвалюйцеся. Гэта ж жыццё... Іншага выйсця няма. Давядзецца вашаму мужу ампутаваць нагу. Іначай хвароба...

Яна не дала дагаварыць доктару, сказала надзіва спакойна і абыякава:

– Адразайце. Толькі потым пакіньце майго мужынёчка ў сябе. У вёсцы бязногі мужык не трэба... Які з яго толк? Лішняя каніцель.

Мядзведскі, пачуўшы такія словы, аслупянеў, нават крыху разгубіўся і чамусьці спытаў, хоць гэта нічога не мяняла:

– Ён што ў вас, п’яніца?

– Як усе...

– Б’е? Калоціць?

– Хай бы паспрабаваў крануць. Я б яму кранула.

– Тады не разумею я вас, жанчына,– развёў рукамі доктар.– Іншая справа, каб п’янтос быў. А то ж, кажаце, як усе... Мы не першы раз ампутуем ногі. І п’яніцам таксама. Але ж у іхніх жонак я бачыў на тварах спачуванне, на вачах слёзы...

– Дурныя таму што! – яна сказала даволі непахісна.

– Выйдзіце з ардынатарскай! – падвялі тады крыху нервы Мядзведскага.–Калі ласка!

Напаследак жонка хворага яшчэ раз сказала:

– Калека мне не трэба. Забірайце сабе.

І выйшла.

Яе мужу нагу ампутавалі. Месяц назад. Яна першы раз наведалася пасля аперацыі ў бальніцу. Былі дзеці, унукі, а яна – не... І вось цяпер усё парывалася нешта сказаць доктару. Ён рабіў выгляд, што яе не заўважае. Хоць быў па-чалавечы вельмі рады, убачыўшы перад ардынатарскай гэтую жанчыну.

Няхай трошкі пасядзіць. Ён чакаў яе больш.

ВУЧОНЫ ЗЯЦЬ

У Марусі зяць, і гэтым яна асабліва ганарыцца, закончыў інстытут і працуе «вялікім начальнікам».

– Не-е, ён не абы хто, а ў гальштуку ходзіць на працу,-- любіць пры выпадку пахваліцца старая. – Сама бачыла.

Аднаго разу зяць прыехаў у госці да Марусі. Адзін.

– А што ж Сонька? – нясмела папытала старая. – Аблянілася... ці што? Як замужам не была, то прыязджала.

Зяць ахвотна растлумачыў, што дачка яе пакуль яшчэ не аблянілася, а не прыехала таму,што білеты на аўтобус надта дарагія, і калі б яны прыехалі ўдвух, то давялося б патраціцца, што сказалася б – і прыкметна! – на сямейным бюджэце.

– Ды бульбоўнік я і адзін выкашу, – весела гаманіў зяць. – Гэта ўжо калі капаць будзем, то і Сонька прыедзе.

– Так, так, – згодна заківала галавой Маруся і запрасіла госця за стол, на якім былі і чарка, і скварка.

А потым яна паказала зяцю касу.

– Ад мужа засталася, ад твайго цесця. Як ведала, што прыедзеш, таму папрасіла суседа, каб накляпаў.

Зяць узяў касу, пакруціў-павярцеў яе перад носам, надзьмуў шчокі, зморшчыўся:

– Не, мамаша, даруй мне, але гэта не каса: старая, крывая, гарбатая. Адна назва... Гэтай касой я не скашу. Пашукай, пашукай новую.

– Дык дзе ж я табе яе знайду? Косы ж у нашым лесе не растуць. Няма ў мяне больш. Адна... вось гэтая... ага.

– Тады, родная цешча, прабач. Пры ўсёй павазе да цябе... вымушаны адмовіць у дапамозе. Хоць і ехаў. Бульбоўнік няхай стаіць. Прашу мяне не вінаваціць. Я прывык сядзець за новым сталом, у новым крэсле, пісаць новай ручкай, насіць новы касцюм, новыя туфлі. Як знойдзеце касу, то разбудзіце: я трошкі пакімару. З дарогі як-ніяк. Будзіце, будзіце, не саромейцеся!

«Відаць, раз вучоны зяць, то і праўда, варта новую касу пашукаць. Трэба ж мне, дурніцы, старызну гэтую падсунуць было? Яе ж Мікіта мой яшчэ выкінуць хацеў. Цьфу-у!»

І яна пабегла шукаць касу, хоць не ведала, дзе і як расстараецца. Але... прынесла! Ззяе каса, ззяе твар у Марусі: што на гэты раз скажаш, блазнюк? Зяць працёр вочы, глытнуў з карца халоднай вадзіцы, паглядзеў на гадзіннік, а толькі тады ўзяў касу і адразу ж скрывіўся, бы праглынуў горкую пілюльку:

– Лепшая, але таксама не тое. Цяжкаватая. І доўгая нейкая. Што, карацейшай няма? Ці вы, вяскоўцы, прывыклі адным махам класці ўвесь бульбоўнік? Там па тэліку брыфінг будзе, то я пагляджу. Падыходзь, шаноўная цешча, праз паўгадзіны. З новай касой, вядома.

Маруся выпырхнула на ганак, патапталася крыху на пругкіх дошках, плюнула, калі адчаілася знайсці касу, якую хоча яе вучоны зяць. Хто дасць? Пятро? Міхал? Васіль? І яна нехаця пацягнулася з двара. Пятру каса самому трэба, у Міхала яшчэ цяжэйшая, чым ёсць, а ў Васіля старая, як і ён сам. Не знайшла.

Калі Маруся вярнулася ў хату, яе сустрэў зяць са здзіўленнем на твары:

– Дзе вы столькі ходзіце, шаноўная цешча? Цяпер жа, восенню, кожны дзень год корміць.

– Касу шукала.

– Бачу, не знайшлі?