Упершыню жаль да няшчаснай дзяўчыны крануў сэрца воя… Але млынароўна ўжо схаладнела.

Даніла выйшаў на бераг Свіслачы, дастаў меч і пачаў раскідваць ім вільготную зямлю ля самага млынавога кола… І вось ужо ён стаіць, і поўня робіцца чырвонай ад каменя ў ягоных руках. Размахнуўся Даніла – і кінуў бясцэнны камень у ваду. Хвалі на нейкі момант напоўніліся барвай, потым згаслі, пачарнелі… І раптам узняліся, пагрозна зашумелі…

Так пачалася страшная паводка, якой не памяталі дагэтуль. І тыя паводкі будуць паўтарацца, пакуль на дне Свіслачы ляжыць святы карбункул, чырвоны, як сонца на захадзе, камень…

– Дык усё-ткі пад якім млынам быў закапаны карбункул – архіерэйскім ці касцёльным? – пацікавіўся Улад, які, здавалася б, не вельмі ўважліва слухаў Дароту.

Тая паціснула плячыма:

– Ніхто не ведае…

У акулярах пана Беларэцкага люстраваўся агеньчык пахавальнай свечкі, нібыта агнём гарэлі ягоныя інтэлігенцкія вочы.

– Цікава, гэта даволі распаўсюджаны ў свеце, так званы магістральны сюжэт. Нешта падобнае я чуў у Англіі, пра тры кароны, якія кароль саксаў загадаў закапаць на ўзбярэжжы краіны – нібыта ў якасці ахоўнага талісману ад нарманаў… Што, дарэчы, не перашкодзіла нарманам захапіць Англію і асіміляваць саксаў.

– Бацька казаў, што ў добрае надвор’е з мосту можна разгледзець, як у вадзе блішчыць карбункул… – задумліва прамовіла Дарота. – І калі-небудзь з’явіцца рыцар, які яго дастане і верне на абраз Маці Божае Менскай…

– Тады спадзе паводка, і сюды заявіцца камуністая навалач, – здзекліва прамовіў Улад.

– Чаму адразу «навалач»? Не трэба агулам абражаць людзей, якія змагаюцца за добрую ідэю, – ускінуўся Ной. – Ідэя рэвалюцыі справядлівая. Няўжо ты хацеў бы, каб тут раскашаваліся чарнасоценцы з нагайкамі? Проста кожная добрая ідэя, нібы карабель – ракавінамі, абрастае дурнямі, якія ўсё псуюць.

– Вось гэтыя дурні і выставяць нас на вуліцу… А мяне яшчэ і расстраляюць, як сына арыстакрата… – дадаў Улад.

Зося фыркнула:

– Таксама мне, вялікі арыстакрат твой бацька… Начальнік паштовага аддзялення, чыноўнік дзясятага класа… А што, палякі, якія за адно беларускае слова садзілі, або немцы, былі лепшыя за тых камуністаў? А можа, твае эсэры, з якімі быў звязаўся? Добра, бомбу кінуць ні ў кога не паспеў…

Пан Беларэцкі здзіўлена зірнуў на маладога чалавека.

– Вы былі эсэрам? Улад прыкусіў губу.

– У эсэраў свае вартасці… Прынамсі, усё сумленна – навалач мусіць адказваць за свае гнюснасці… А ў бальшавікоў я і сам паверыў быў – пакуль не разагналі наш з’езд.

Ной упарта патрос галавой.

– Вось пабачыш, усё наладзіцца! Прынамсі, не будзе такога, як было – калі я, габрэйскі хлопчык, каб паступіць у гімназію, мусіў вывучыць літаральна на памяць дзесяць падручнікаў, каб не даць сябе «зрэзаць»…

Улад сумна ўсміхнуўся.

– А помніш, як мяне выкладчык граматыкі лупіў лінейкай за тое, што я назваў сябе беларусам? А пасля, дома, яшчэ і бацька дадаў… А я проста ўбачыў выступленне трупы Буйніцкага, і зразумеў, што гэта – маё, мая мова, мой народ… Настаўнік у школе крычаў, што я мушу ганарыцца тым, што я – рускі. А бацька крычаў, што мы – палякі, народ слаўны і горды. А я паказваў яму нашу сямейную рэліквію – прывілей на маёнтак, падпісаны каралём Жыгімонтам Аўгустам, чытаў: «І датоле дзяржаці з ласкі гаспадарскай маець за ўласным вызнаннем»… і пытаўся: якая гэта мова? Польская? Руская? І сышоў з дому. Бо займеў тое, што даражэй за любое багацце – радзіму…

– Та-ак, не хутка яшчэ прагучыць адказ на словы Купалы «Ці доўга будзе нам заломам Варшава панская і царская Масква»… – прагаварыў Андрэй Беларэцкі.– Мы ўсе хутчэй жывем паводле слоў Гарэцкага: «Я ня ведаю, хто мне свой і хто чужы. Я дзяржуся дзікога неўтралітэту і ашукваю тых і гэтых і самога сябе… І адна палова яго, каторая разумела белых, маўчала, зьнямела. І другая палова яго, каторая разумела чырвоных, вымагала…»

– Не разумею гэткіх хістанняў,– прамовіла Зося. – Гэта ўсё ад лішку. Ад багацця… Хаця… здараюцца выключэнні. Вось карбункул, пра які расказвала Дарота… Патрымаць у руках такі камень – гэта вартае, можа быць, усяго жыцця!

Ной, пачырванеўшы, вымавіў:

– Калі б ён толькі існаваў, я б паспрабаваў дастаць яго для цябе.

– Ты і плаваць не ўмееш, спадар, – перабольшана ласкава вымавіў Улад. – Але патануць табе не давядзецца: Даротка ў нас выдумшчыца.

– Так, шкада, што гэта толькі казка… – расчаравана прагаварыла Зося.

Дарота кінула хуткі позірк на Улада, моўчкі павярнулася і сышла ў іншы пакой.

– Пакрыўдзілася, ці што? – недаўменна прагаварыў Улад.

Між тым дзяўчына вярнулася і, ні на кога не гледзячы, паставіла на стол маленькі куфэрак з пацямнелага ад часу срэбра.

– Вось… Бацька казаў, гэта знайшлі, калі будавалі наш дом. Пан Беларэцкі першы ўзяў у рукі рэліквію.

– Ну і ну… Шаснаццатае стагоддзе. Няйначай… І герб, калі я не памыляюся, Друцкіх…

Фалькларыст адкінуў вечка.

– Так, тут мог знаходзіцца камень… Або пярсцёнак… Нешта невялікае і каштоўнае.

Моладзь згрувасцілася, зазіраючы ў куфэрак, унутры якога з чатырох бакоў былі прымацаваныя драты, якія, падобна, мусілі ўтрымліваць у цэнтры нешта невялікае.

– Значыць, карбунул існуе! – ускрыкнула Зося, і водсветы полымя свечкі заскакалі ў яе зялёных вачах, быццам вадзяныя зоркі ў вачах русалкі.

– Я скажу, што было насамрэч… – прагаварыў пан Беларэцкі, крывячы тонкія вусны. – Быў старажытны куфэрачак… І буйная фантазія майго сябра, твайго, Дарота, бацькі, які лічыць, што задача творчага чалавека – ствараць міфы для сваёй радзімы, каб рабіць яе гісторыю цікавай. Нібыта яшчэ адна казка дапаможа вярнуць залаты век…. Які, аднак, быў і залаты, і крывавы, і попельны… Попел менскіх пажарышчаў таксама дадаўся да крыві тае эпохі.

– Калі хочаце ведаць, я сама бачыла, як блішчыць чырвоны камень якраз насупраць віхлы, што там, на беразе, пад мастом… – у голасе Дароты звінела крыўда.

– За гэты час любы камень апынуўся б пад тоўстым слоем твані,– заўважыў Улад.

Але Зося капрызліва ссунула бровы.

– Вось цудоўнае выпрабаванне для якога-небудзь рыцара, які спадзяецца заслужыць любоў сваёй дамы!

Ноя нібы падкінула спружына.

– Я дастану гэты камень!

Улад падняўся няспешна і нібыта лена, але ў ягонай худой паставе адчувалася ўпартая сіла.

– Калі нейкае чырвонае шкельца і ляжыць на дне гэтай рачулкі, яго знайду я.

Дарота прыціснула далоні да вуснаў, з адчаем гледзячы на артыста… А Зося… А Зося раптам рассмяялася – і не было літасці ў яе смеху… Бо не ведае літасці дзяўчо, якое ўпершыню, са здзіўленнем і таемнай радасцю, адчула сваю ўладу над моцнымі мужчынамі.

Цёмныя вочы – Ноя і сінія – Улада сутыкнуліся… Як спрадвеку сустракаліся позіркі двух, якія кахаюць адну… І якія ўпершыню гэта зразумелі.

– Ага, давайце на пошукі, у юнашы, у ноч, у холад і ў дзівосны час дыктатуры пралетарыяту, – насмешны голас пана Беларэцкага прагучаў, як халодная вада на галаву буяша. – А вы, паненка, асцярожней з фантазіямі…– У словах фалькларыста, звернутых да Зосі, адчуваўся метал. – Не з усім на гэтым свеце можна гуляцца. Паверце мне, як старому чалавеку…

Рудавалосая гарэзніца трохі збянтэжылася, нават у святле пахавальных свечак была заўважная чырвань на яе шчоках.

– Падумаеш, а што я такога сказала… Ды не трэба мне той карбункул…

Пан Беларэцкі ўжо не ўсміхаўся.

– Гісторыя ведае выпадкі, калі дастаткова было слова, і гарады патаналі ў крыві… Дарэчы, каб не цноты адной юнай менчанкі, у нашай ратушы не было б і прывіда…

Улад і Ной перасталі свідраваць адзін аднаго позіркамі, сумеліся і нават прыселі, здагадаўшыся, што зараз пачуюць чарговую страшную гісторыю. Абодва стараліся не глядзець на Зосю, толькі Дарота кінула на сяброўку пякучы позірк і задала спакойнае пытанне:

– Але ж, пан Андрусь, у Менску няма ратушы… Яе даўно зруйнавалі.

– Ведаю… – Пан Беларэцкі адкінуўся на крэсле, нібыта рыхтуючыся чытаць доўгую лекцыю. – Зруйнавалі ратушу па асабістым загадзе Мікалая І, каб не нагадвала гораду пра Магдэбургскае права ды былыя вольнасці… Але ж месца, дзе яна стаяла, у часе і прасторы не змяняецца… І захоўвае памяць пра былыя падзеі.