Так ужо заведзена спрадвеку —
Можа, прымха,
Можа, Божы знак —
Толькі на Радзіме чалавеку
Ходзіцца і дыхаецца ўсмак.
I заўжды здаецца нават зверу
Найцяплейшай родная зямля.
Гэта ўсё я на сабе праверыў,
Даўшы па планеце кругаля.
Не прыжыўся я за акіянам,
Не прыняў замежны той рэжым
Як прыехаў я туды нязваным,
Так і з'ехаў я адтуль чужым.
Лёгка збыў красу чужуго тую
I пяшчотна да душы тулю
Ціхую, змарнелую матулю —
Родную, знябытую зямлю.
Як я рваўся дадому здалёк,
Каб пабачыць вясёлыя вочы,
Каб наслухацца полацкіх песень
I напіцца з палескіх крыніц!
А сустрэў
Горкі сум,
I няўцямлівы позірк сірочы,
I халодны адчай,
I зняважлівы смех чужаніц.
Не пазнаць родны край,
Дзе знаёмыя сцежкі і нівы,
Дзе аздобіла вокны
Налічнікаў тонкая вязь...
Колькі ж можна цярпець?
Колькі можна маўчаць палахліва?
Колькі можна ўсміхацца,
Калі цябе топчуць у гразь?
Хто за нас нашы хаты ачысціць
Ад хлуяу і бруду,
Хто за нас
Абароніць ад варвараў
Нашых багоў,
Калі грозна таўкуцца на плошчах
Тупыя прыблуды
I размахваюць
Чорнымі крыламі царскіх сцягоў?
Дзе яны,
Нашы сонцам сагрэтыя высі?
Дзе дарога,
76
Якая да шчасця вяла?
Пэўна, пастыры нашы
Да багатых дзядзькоў падаліся,
Прагавіта збіраюць аб'едкі
З чужога стала...
Завадскія цяжкія муры
Затаіліся безгалоса.
Над засохлымі рэчкамі
Вісне застойны смурод...
Ну няўжо ты знябыўся
Пад подлымі ўдарамі лёсу,
Ну няўжо ты зусім змізарнеў,
Мой адважны і горды народ?
Не хадзіў ты ніколі па свеце
З іржавай жабрацкаю місай,
I чужога не браў,
I разбой не чыніў у жыцці.
Абудзіся ж ад сну,
Азірніся наўкол,
Схамяніся!
I не дай
Чорным глеем
Крынічкам тваім зарасці.
Як даўно і нясцерпна
Людства вольнае хоча,
Каб на поўныя грудзі
Свабоды ўдыхнуць ты паспеў,
Каб развесніў лагодаю
Чыстыя сінія вочы
I сагрэў весялосцю
Свой зажураны спеў!
Калі цябе я,
Край мой,
Пакідаў,
Я ведаў,
Што за цёплым акіянам
Мне будзе не хапаць
Тваіх атаў,
Тваіх суніц
I яблыкаў крамяных.
Разлукі чашу выпіў я да дна,
Ператрываў тугу начэй бяссонных
I зразумеў,
Што кроў у нас адна,
Адна душа
I лёс адзін —
Да скону.
I я вярнуўся,
Твой самотны сын,
Хоць шлях няпросты быў і некароткі.
I не змаглі ўбіць паміж намі клін
Ні сыканне,
Ні гіканне,
Ні плёткі.
Нічога,
Што ты шчасця не паднёс
I вочы твае поўныя журбою.
Я не хаваю ачышчальных слёз.
Я дома.
Я з сябрамі.
Я з табою.
Я ведаю,
Мне дома будзе горш.
Я ведаю,
Мне дома будзе горка.
Але ірвуся
З сытага Нью-Ёрка
У Мінск,
Дзе гастраноміі — на грош.
Зманю,
Калі скажу:
Не ўспомню больш
Кавярні з вострым водарам цытрыны,
Напоўненыя рэчамі вітрыны,
Імклівыя бясшумныя машыны,
Цэнтральны парк,
Начны Брадвей...
I ўсё ж...
Ні варажбіт,
Ні мудры экстрасенс
У тым не знойдуць логікі асновы,
Што так імкнуся ў бедны кут сасновы,
Пакінуўшы ўбаку разумны сэнс.
I мне ўжо ні пасада,
Ні багацце
Не перашкодзяць кінуцца туды,
Дзе ля парога —
Шэры цень бяды,
Дзе нівы засыхаюць без вады
I з ростані мяяе чакае маці...
Што тут паробіш,
Калі ўсе гады
Я нёс,
Нібы пракляцце і закляцце,
Упартую адданасць роднай хаце
I ўдзячнасць краю,
Дзе жылі дзяды.
Як толькі ў густым вечаровым тумане
Ускрыкне вавёрка ці птушка якая,
Цяжкое халоднае прадчуванне
Мне сэрца сціскае,
Зноў сэрца сціскае.
Далёкай Радзімы забытыя цені
Выходзяць, нячутныя, з лесу старога.
Ва ўсе спадзяванні,
На ўсе летуценні
Крадзецца трывога,
Кладзецца трывога.
У памяць заходзяць рашучай ступою
То водбліск зарніцы,
То водгулле грома.
I думка адна не дае супакою:
А як жа там дома?
Ну як жа там дома?..
Няхай сабе ціха,
Няхай сабе глуха —
Імя Беларусі душа паўтарае.
Няўжо не пачуе ніводнае вуха
Ва ўсім родным краі,
Па ўсім родным краі?..
У брудным Брукліне ў Нью-Ёрку,
Дзе доля горкая жыве,
Я чую наскую гаворку
I мову родную ў царкве.
У кожным гуку так дарэчы
Сярод глухіх чужых муроў
Лаўлю я ўсплеск палескіх рэчак
I гоман полацкіх бароў.
Ашчадна захавалі ўсё-ткі
Жывое слова землякі,
Браслаўскія сівыя цёткі,
Мажныя слуцкія дзядзькі.
Звязала мова ім
Набыткі
I сцежкі ўсе ў клубку гадоў,
Як тая суравая нітка,
Што лучыць з кроснамі дзядоў.
Ці не таму так лёгка
Сэрца,
Ледзь толькі памяць запалі,
На ласку Бога адгукнецца
I песню з матчынай зямлі?..
А я стаяў між малітоўцаў
I зразумець ніяк не мог,
Чаму па-нашаму ні слоўца
У Мінску не гаворыць Бог?..
Забуду трывогі і стому,
Адкіну шаўкі і парчу,
Як вольная птушка,
Дадому
Праз тысячу вёрст палячу.
Аб вецер ламаючы крылы
Высільвацца буду туды,
Дзе родныя дрэмлюць магілы
I спяць чараты ля вады,
Дзе маці квяцістаю хусткай
Махае з грады маладой.
Абмыю сасмяглыя вусны
Салодкай крынічнай вадой.
Прысяду над плыткай ракою.
Пачую начных салаўёў.
I там я навек супакою
Знямоглае сэрца сваё.
Ноччу сёння зноў крычалі гусі,
Будзячы вярэдлівы ўспамін.
Ведаю,
Яны да Беларусі
Не дацягнуць свой крыклівы клін.
Толькі, можа, у смузе аблокаў
На хвіліну спыняцца яны
I разгледзяць хоць краёчкам вока
Берагі зялёныя Дзвіны.
Хай бы памаўчалі ў паднябессі
I, нібыта боскую расу,
На бары наддзвінскія атрэслі
З цёплых крылаў
Мой бяссонны сум.
Заморская вясна
Парасчыняла скарбы,
Рассыпала спаўна
Свае густыя фарбы.
Унізе і ўгары,
Як выдумка былая,
То жоўтае гарыць,
То белае палае.
Ды тыя фарбы штось
Душа не заўважае.
Чужая прыгажосць
Яна і ёсць чужая.
А ў сонны лес ідзеш —
Пралеска дагарае.
Някідкая,
Але ж
Такая дарагая.
Пераміргнуцца з ёй
Так проста і так добра:
То ж сон зямлі маёй,
Маёй журбы аздоба.
Прыгожая яна
Для сэрца і для вока,
Як даўняя вясна,
Што ад мяне далёка.
Над бясконцасцю акіяна
Цьмяна ўспыхвае зараніца.
Ад бяссонніцы акаяннай
Мне да раніцы не адбіцца.
Сярод скал бесхацінцам пахілым
Адзінота згубілася недзе.
Мне ж за выцвілым небасхілам
Ні бароў, ні сяброў не разгледзець.
Так далёка-далёка ад дому.
Б'ецца сэрца трывожна і гулка.
Настальгію сваю і стому
Я схаваў пад падушкай мулкай.
Дагарае апошняя знічка
На чужым раўнадушным небе.
А радзіма мяне не кліча.
Я радзіме, відаць, не патрэбен.
Што ж, ізноў, як сын нелюбімы,
Застануся з надзеяй і болем...
А мая дарагая радзіма
Мне патрэбна ўсё болей і болей.
Пад стук вагонных колаў,
Прымружу вочы ледзь,
Гучыць унукаў голас:
«Не трэба, дзед,
Не едзь».
Ён над вакзальным тлумам
Махае мне рукой,
Глядзіць з дарослым сумам
I светлаю тугой.
Не ўразумець адразу
Яму законаў лес —
Службовы абавязак,
Дзяржаўны інтарэс.
А я ў замежжы дальнім
Вяртаю ўсё назад
I позірк развітальны,
I просьбу як загад.
Калі ж адчай прыдушыць,—
Маленькі мой мядзведзь,
Ты мне шапні на вушка
Здалёку:
«Дзед, прыедзь!..»
Можа, за дзесятым небасхілам
Край дзіцячай радасці і ўцех.
Я б туды,
Каб меў такія сілы,
Птушкай пералётнай паляцеў.
Крылы ж мне адлегласцю звязалі.
I сярод бязадрасных размоў
Я жыву, нібыта на вакзале,
I чакаю цягніка дамоў.
Хай то будзе учарашні жорсткі
Ці імклівы сённяшні экспрэс,
Толькі б ён спыніўся каля вёскі,
Дзе рачулка чыстая і лес,
Дзе над студняй —
Журавель пахілы,
Залатыя пчолы —
Ля вулля,
Дзе на ўзгорку —
Родныя магілы,
А навокал —
Родная зямля.
У смугу акіянскую
Неба
Апускае вячэрні кумач...
Гэтак многа сказаць хацеў бы,
А не пішацца,
Хоць ты плач.
Як самотнікі па пустыні,
Разбрыліся словы ў нудзе.
Адбалелае сэрца стыне.
Утрапенне ў радок не ідзе.
Іншаземныя яркія дзівы
Не ўзрушаюць зусім мяне...
Вершы пішуцца на Радзіме.
Сэрца цешыцца на Дзвіне.
Гартае восень жоўтыя лісты —
Старую кнігу вечных успамінаў
Пра беззваротны век свой залаты,
Дзе доўгі спіс сакрэтаў і правінаў.
Лагодна ціша селіцца ў душы,
Але, з былым сустрэўшыся, няйначай,
То светла заўсміхаецца ў цішы,
То ачышчальна ўпотайкі заплача.
Прылёг свавольны вецер 'на мяжы,
Дзе колецца іржэўнік цёплай шчэццю,
Дзе віснуць зоркі выспелых ажын
I павуцінне серабрыста тчэцца.
А цень лясоў ужо хавае стынь.
З лагчын плыве туман сівы і рэдкі.
Сціхае смех.
I ападаюць кветкі...
Гартае восень жоўтыя лісты...
Абыходжу родныя аселіцы,
Строгія агледзіны раблю.
Новыя суседзі дружна селяцца,
Абжываюць глёўкую зямлю.
Цёткі з цягавітасцю спрадвечнаю
У дварах вядуць сялянскі рэй,
А бабулі з шумнаю малечаю
Разганяюць качак і курэй.
Люстраю ці лямпай мадэрноваю
Зырка свеціць кожнае вакно...
Толькі вось парою вечароваю
Гаманы на прызбах не чутно.
У застоллях песні не спяваюцца,
Як было ў ранейшыя гады.
I пахмурна мужыкі співаюцца
Ад нядбальства, тлуму і нуды.
Замяло мае сады юначыя
Скразнякоў сцюдзёнае крыло...
Нешта горка, незваротна страчана.
Нешта непрыкметна аджыло.
Невядомасць віратлівай стромаю
Рушыць мой запас душэўных сіл.
I кажу суседу незнаёмаму:
— Мне не чарку —
Песню
Паднясі.
Удача —
Сяброўка такая,
Што лішне ў адданасць не вер.
То лашчыцца,
А то ўцякае,
Як позна прыручаны звер.
То весела скача,
То плача,
То славіць цябе,
То кляне.
Чужая каханка —
Удача
Аднойчы была і ў мяне.
Гуляла са мной
I спявала,
Збірала сяброў да стала
I ноччу з пустога вакзала
У сінім вагоне ўцякла.
Як здань, адплыла ў наваколле,
Растала ў сутонні бароў...
А мне засталося вуголле
Ад зыркіх бяседных кастроў...
Як вецер лісце шугане
Па скверу,
Ты засумуеш без мяне —
Я веру.
З-за хмар збяжыць змяркання міг
Па промню.
Як добра нам было ўдваіх,
Я помню.
Плыла ад поўні паласа
Скразная.
Ты страхам поўнілася ўся —
Я знаю.
На зоркі клаўся цень крыла
Ціхутка.
Ноч тая цёплая прайшла
Так хутка.
Ёй грэцца ў памяці маёй,
Як цуду.
Да скону дзён маліцца ёй
Я буду.
Не перанось спатканне на пасля.
Хто ведае, што заўтра нас чакае —
Ці то ад шчасця спыніцца зямля,
Ці напаткае нас бяда якая.
Сагрэй мне вусны сённяшнім агнём.
Абмый душу мне сённяшняю ўсмешкай.
Хай кажуць,
што жывём кароткім днём,
А не халоднай вечнасцю няспешнай.
Хвіліны нават не паўторыць час,
Хоць папракай яго ты, хоць упрошвай.
Што як сустрэча гэтая якраз
Для нас галоўнай стане і... апошняй?..
Непрыгожых жанчын не бывае.
Паглядзі —
Вунь насустрач ідзе
Асляпляльная,
Баявая,
Як маланка,
Як выклік нудзе.
Ці плячом павядзе,
Ці брывамі —
Абрываецца сэрца на міг.
Як світальнай расой аблівае,
Ад халоднай зямлі адрывае
I ўзнімае да зор агнявых.
Непрыгожых жанчын не бывае.
Паглядзі —
Вунь насустрач ідзе
Сарамяжліва —
Снегавая,
Як лілея на ціхай вадзе.
Вочы ўзніме —
I сінь палявая
Павявае лагодай такой,
Што глухая трывога сплывае,
I пяшчота душу спавівае,
I прыходзіць
Шчаслівы спакой.
На жніве,
Ля ракі,
У трамваі —
Паглядзі —
Прыгажунь не злічыць.
То — нібы сон-трава баравая,
То — як зорка Венера ўначы...
Непрыгожых жанчын не бывае.
Проста шмат невідушчых мужчын.
Расстайныя дарогі.
Дзявочая туга.
I месячык двухрогі.
I зорак мітульга.
I прывідныя цені.
I крылаў мяккі ўзмах.
I рук перапляценне.
I горыч на губах.
Разгойданае вецце.
Цяжкі, самотны ўздых.
I вечнасць.
I бяссмерце...
Жыцця кароткі міг.
Не пакідай мяне.
Пабудзь яшчэ.
Перашапчу табе ўсе казкі свету.
I прачытаю тайнапіс вачэй.
I зразумею ўсе твае сакрэты.
Дазволь,
Як пасля першага глытка,
Забыць вясновай хмельнасці гарчынкі
I залатым крылом маладзіка
Разгладзіць твае лёгкія маршчынкі.
Няхай расстання чорная жуда
Нас не кране сваім агнём халодным.
Не пакідай мяне.
Не пакідай.
Не пакідай
I сёння,
I заўсёды.
Так, я перад табою вінаваты
За доўгія самотныя гады,
За непаразуменні ўсе і страты,
За майскія замоўклыя сады,
За словы непатрэбныя і ўчынкі,
За наш касцёр, што ледзьве не ачах,
За сівізну і раннія маршчынкі
I стому вечаровую ў вачах,
За вольніцу і шумны хмель пракляты,
За ростані і тайны недавер.
А больш за ўсё бязмежна вінаваты,
Што я цябе кахаю і цяпер.
А я не веру,
Што пайшло каханне
З гадамі маладымі на спачын,
Што нашых вуснаў,
Нашых душ яднанне
Не можа сівізны перамагчы.
Я і цяпер разгадваю,
Як тайны,
Твой кожны дотык,
Кожны позірк твой.
Ад старасці ахоўваю адчайна
Святыя хвілі радасці жывой,
Калі тваё спякотнае дыханне
Сціхае ўранні на маім плячы...
I я не клічу новае каханне.
Мне б тое,
Маладое,
Зберагчы.
Ці ўспамінала ты мяне,
Калі я доўга быў далёка?
Хоць у нядзелю,
Хоць у сне
Ці ўспамінала ты мяне
З пяшчотай і журбою лёгкай?
Ці выглядала мілым вокам
Мой цень у ранішнім акне,
Ці чула ў незнаёмых кроках
Маю хаду?
Было ці не?
Было мне ў дальняй старане
Тужліва так і адзінока,
Што я паверу і мане,
Што ўспамінала ты мяне,
Калі я доўга быў далёка...
Чаму ты помніш сумнае адно?
Было ж у нас вясёлае, здаецца,
I ад кахання абмірала сэрца,
I ноч нам зоркі сыпала ў вакно.
Няўжо яно забылася даўно
I ў памяці жывой не адзавецца,
Як залатое поўнае вядзерца,
Што нечакана ўпушчана на дно?
А мне адно шчаслівае відно
У далечы, што мараю завецца.
Там і сягоння не закрыты дзверцы
I не дапіта хмельнае віно.
Хай не знайшлі мы дзіўнае руно,
Але прайшлі сцягой адзінаверцаў,
I на вячэрняй роздумнай паверцы
Не ўспамінай журботнае адно...
Як цябе няма са мною побач,
Белы свет халодны і пусты.
I гукаю я тады на помач
У адчаі:
— Любая, дзе ты?!
Хай вакол вірыць жыццё нястомна,
Маладосць ад шчасця ў бубны б'е,
Я ўсё роўна быццам непрытомны
I асірацелы без цябе.
Поспех,
Слава,
Дабрата зямная,
Што ў душу завабілі вясну,
Без цябе,
Я гэта добра знаю,
Трацяць сваю даўнюю цану.
Адплываюць жураўліным клінам
Летуценні,
Песні
I лісты...
Можа, я пасля сябе пакіну
Толькі крык мой:
— Любая, дзе ты?!
Як мы патрэбны ўсе адзін другому —
З усмешкай ветлай,
З цеплынёю рук,—
Я гэта зразумеў,
Калі дадому
Вярнуўся з самай клопатнай з разлук.
Я прызнаваўся ў роспачы бяссоннай,
Што для жыцця —
Важнейшая з акрас,
Калі ў ахрыплай трубцы тэлефоннай
Знаёмы голас зловіш яшчэ раз.
Як шчасце, ўспамінаю ўсе драбніцы
Сямейных і сяброўскіх вечароў...
Яно ж зусім няцяжка —
Не забыцца
Для маці,
Для каханай,
Для сяброў
Агеньчык запаліць у беспрасвецці,
Адклікнуцца далёкім жураўлём,
Пакуль яшчэ жывём на гэтым свеце.
Пакуль яшчэ жывём.
Пакуль жывём...
Гэта тайна
Спрадвечнай
На свеце была:
Паміж зоркай і свечкай
Ёсць нітка святла.
У начы безгалосай
Шлях падкажуць і мне
Зорка ў цёмных нябёсах,
Свечка ў дальнім акне.
Сумна ў сэрцы асядзе,
Як і ў даўніх вяках,—
Зорка ў мілым паглядзе,
Свечка ў мёртвых руках.
Дажывуся і сам я
Да самотнай пары,
Калі зорка згасае,
А свечка гарыць,
Кожнай кропляй гарачай
Лье святло, як спакон...
I не мне перайначваць
Гэты вечны закон.
Не, я не здолею, напэўна,
Прадбачыць свой апошні дзень,
Калі садоў густая пена
На дол абвалам упадзе
I паплыве пустая лодка,
Згубіўшы ў чаратах вясло,
I стане вусцішна і лёгка
Так, як ніколі не было...
Я разумею, разумею —
Нашто аб гэтым варажыць?
Але жыцця ўсё меней, меней
Да мне адведзенай мяжы.
Як ні жартуй,
Як ні храбрыся,
Не абмінеш зямны статут.
I там,
За тою страшнай рысай,
Сяброў ужо не менш,
Чым тут.
I колькі ў шчасці ні галёкай,
Прыцісне чорная туга,
Што недзе вельмі недалёка
Мая чарга,
Мая чарга.
У гаях пажаўцела трава
I лісты ападаюць несмела.
Пасівела мая галава,
Пад вятрамі гадоў пасівела.
Адзінокі, запознены госць,
Я іду па зямлі апусцелай.
Адшумела мая маладосць,
На дарогах жыцця адшумела.
Толькі хочацца сэрцу ўдвая
I святла,
I вясны,
I надзеі...
Чырванее рабіна мая,
Як раней, у гаях чырванее...
Жаваранак дражніцца са мной —
То наперадзе цвірчыць, то за спіной,
То званком вісіць над галавой,
То да ног мне спеў кідае свой.
Я і ён — адны на ўвесь прастор.
Нада мной ён крылцы распасцёр
I звініць, што прыляцеў дамоў
Праз завесы пылу і дымоў,
Праляцеў праз пяць чужых дзяржаў —
Трэба ж, каб хто-небудзь заўважаў...
Багоў сабе я выбраў сам —
Свабоду
I прыроду.
Каму я верыў і пісаў?
Бацькам,
Сябрам,
Народу.
