----------

* Туве Янсан. Мум╕ Трол╕ ╝весь час вараць каву, нават кал╕ на Зямлю валяцца каметы альбо мора выходз╕ць з бераго╝. ╤ таму ╝се ╕хн╕я прыгоды за╝сёды канчаюцца добра.

13. Змо╝шчык╕

Апошн╕м урокам у гэты дзень была алгебра, ╕ наста╝н╕к, як ╕ абяца╝ надоечы, зладз╕╝ кантрольную. Да званка заставалася чверць гадз╕ны. Стась ужо выкана╝ усе заданн╕, ╕ цяпер засярождана разважа╝ над дадатковай задачай павышанай складанасц╕, рашэнне якой гарантавала найвышэйшы бал. Ён здрыгану╝ся, кал╕ на яго парту прызямл╕╝ся складзены ╝ чатыры разы аркуш, выдраны са сшытка. Стась веда╝, што гэта значыць. Падчас кантрольных яму часцяком падсо╝вал╕ цыдулк╕ з патрабаваннем рашыць ура╝ненне ц╕ задачу. Наста╝н╕к па алгебры, як╕ люб╕╝ разнастайнасць, дава╝ сва╕м вучням па чатыры, а часам ╕ па шэсць варыянта╝, ╕ здаралася, што Стась, змушаны рашаць за ╝с╕х, не паспява╝ выканаць свае ╝ласныя заданн╕ ╕ атрымл╕ва╝ зн╕жаную адзнаку. Яго гэта добра нервавала, аднак адмов╕ць аднакласн╕кам ён не мог. Уздыхну╝шы, Стась разгарну╝ цыдулку ╕ прачыта╝ наступнае: 'Сёння- Лодачная-Захар'. ╤ подп╕с: 'Ц╕м.' Ён з не╝разуменнем уперы╝ся ╝ цыдулку, а потым, абярну╝шыся, пытальна з╕рну╝ на Ц╕мку Неруша, як╕ сядзе╝ ззаду. Той адчайна жэстыкулява╝, тыцкаючы пальцам у Тол╕ка Валаткев╕ча, як╕ сядзе╝ за партай перад Стасем. Тол╕к сх╕ля╝ся над сшыткам ╕, сапучы, сумленна змага╝ся з ура╝ненням╕. Трэба аддаць яму належнае - вучы╝ся ён так сабе, аднак сп╕сва╝ рэдка.

Усё ясна. Цыдулка прызначалася Тол╕ку.

Стась акуратна скла╝ аркуш ╕ к╕ну╝, незнарок пацэл╕╝шы Тол╕ку ╝ вуха.

Той абярну╝ся ╕ абурана зашыпе╝:

-- Стас╕к, задзя╝ба╝ к╕дацца!..

-- Гэта не ад мяне... -- прашапта╝ Стась.

Прачыта╝шы цыдулку, Тол╕к з╕рну╝ на Неруша, злёгку к╕╝ну╝ ╕ ╝зня╝ над партай кулак з адтапыраным вял╕к╕м пальцам.

Стась зразуме╝, што ён м╕мавол╕ ста╝ сведкам нейкай таемнай змовы. Ц╕мка з Тол╕кам был╕ найлепшым╕ сябрам╕ ╕ сядзел╕ побач за адной партай - за выключэннем х╕ба што кантрольных, кал╕ наста╝н╕к рассаджва╝ вучня╝ па адным, каб пазбегнуць махлярства. Пасябравал╕ яны ╝ шостым класе, пасля адной лютай бойк╕, кал╕ Ц╕мка ледзьве не выляце╝ са школы, а Тол╕к трап╕╝ у шп╕таль. Зрэшты, бойка была не такая ╝жо ╕ лютая -- звычайны двубой на перапынку, але Ц╕мка, не разл╕чы╝шы с╕лы, занадта рэзка штурхну╝ Тол╕ка, ╕ той ня╝дала ╝па╝, бразну╝шыся галавой аб батарэю. Тол╕к, белы як крэйда, асе╝ на падлогу, прыц╕скаючы далонь да патыл╕цы, з-пад ягоных пальца╝ павольна выплывала руча╕нка крыв╕. У кал╕доры запанавала ц╕шыня, а потым пачу╝ся немы крык класнай к╕ра╝н╕цы: 'Неруш, што ты зраб╕╝?! Ты ж заб╕╝ яго!'. А Ц╕мка, неяк збянтэжана ╝см╕хну╝шыся, прамов╕╝: 'Напэ╝на...'

Не╝забаве Тол╕ка забрала 'хуткая'. У шп╕тал╕ яму наклал╕ некальк╕ шво╝ ╕ канстатавал╕ страсенне мозгу. Дырэктарка трыумфавала. Яна проста спала ╕ бачыла, як бы сп╕хнуць Ц╕мку ва ╬п╕рэв╕цк╕ спец╕нтэрнат, ╕ здарэнне з Тол╕кам было апошняй кропляй. Яна настаяла, каб Тол╕кавы бацьк╕ падал╕ заяву ╝ м╕л╕цыю. Яны так ╕ зраб╕л╕, ╕ махав╕к пача╝ раскручвацца. Ц╕мку адх╕л╕л╕ ад занятка╝. На пазапланавую класную гадз╕ну прыйшл╕ м╕л╕цыянт ╕ ╕нспектарка па справах непа╝налетн╕х ╕ прачытал╕ праф╕лактычную лекцыю. У школу прыбягала Антан╕на Антона╝на, Ц╕мкава мама, падо╝гу гутарыла з дырэктаркай за зачыненым╕ дзвярыма ╕ выходз╕ла з яе каб╕нета ╝ся у слязах. Здавалася, гэта канец.

Але ╝сё абышлося. ╤нспектарка правяла непрадузятае расследванне ╕ высветл╕ла, што па-першае, Тол╕ка адмыслова галавой аб батарэю н╕хто не б╕╝, ён бразну╝ся сам, выпадкова, а па-другое, Тол╕к пача╝ першы, аблая╝шы Ц╕мку 'дэцэпэшн╕кам' ╕ плюну╝шы яму пад ног╕. Даведа╝шыся пра тое, Тол╕ка╝ бацька, чалавек просты ╕ шчыры, пайшо╝ заб╕раць заяву з м╕л╕цы╕. ╤ сказа╝, м╕ж ╕ншым, што пры друг╕х абстав╕нах ён бы Тол╕ку сам увал╕╝ па самае не хачу, ды Тол╕к ╕ так ужо адгроб па справядл╕васц╕. Ц╕мка вярну╝ся ╝ школу, а пацярпелы Тол╕к тыдзень праваля╝ся ╝ шп╕тал╕, а потым яшчэ до╝га хадз╕╝ з пераб╕нтаванай галавой, горды, як паранены кам╕сар. Ц╕мку ён болей не чапа╝. Больш за тое - пасля таго здарэння яны пасябравал╕, ╕ сябро╝ства ╕х было сапра╝днае, замацаванае крывёй ╝ л╕таральным сэнсе слова.

Задачу павышанай складанасц╕ Стась так ╕ не рашы╝. Ён глядзе╝ у раздруко╝ку з заданням╕, марна спрабуючы засяродз╕цца, але думк╕ яго круц╕л╕ся вакол ╕ншага. Што задумал╕ Тол╕к з Нерушам, ╕ якое яны маюць дачыненне да 'прыпыленага' Захара?

***

Зак╕нутая лодачная станцыя размяшчалася ╝ парку на беразе Овельк╕, трох╕ наводдаль ад гарадскога пляжа. Не дзейн╕чала яна ╝жо некальк╕ дзесяц╕годдзя╝, ╕ за гэты час канчаткова прыйшла ╝ заняпад. Дра╝ляная кладка над ракой прагн╕ла ╕ абвал╕лася, а ад лодачнага прычала засталося тольк╕ некальк╕ ззелянелых слупко╝, як╕я жаласна вытыркал╕ся над цв╕лой вадой, ды пляцо╝ка, кал╕сьц╕ выкладзеная бетонны╕ пл╕там╕, а цяпер зарослая усёпераможным быльн╕кам, як╕ аказа╝ся мацнейшым за бетон.

Будынак станцы╕ бы╝ не ╝ лепшым стане. Фарба пааблаз╕ла з дашчаных сцен, шыферны дах аброс тлустым зялёным мохам, амаль усе вокны был╕ заб╕ты кавалкам╕ фанеры, а тыя, у як╕х яшчэ заставал╕ся шыбы, был╕ забраны рашоткам╕ ╝ выглядзе па╝сонца╝ з до╝г╕м╕ промням╕.

Будынак да╝но ╝жо бы╝ прадметам п╕льнай уваг╕ Ц╕мк╕ ╕ Тол╕ка. Яны чамусьц╕ был╕ ╝пэ╝нены, што ╝нутры захо╝ваюцца ча╝ны з вёслам╕, ╕ ╕м карцела неяк прасачыцца ╝ будынак, выцягнуць адтуль човен ╕ паплыць у ╕м па Овельцы. Задача была не з простых. На дзвярах в╕се╝ св╕рнавы замок, так╕ ╕ржавы, што адамкнуць яго можна было х╕ба тольк╕ ломам, ╕ рашотк╕ на вокнах, таксама праржавелыя, трымал╕ся надзейна. Але хлопцы не адступал╕, ╕ пасля ╝партых пошука╝ усётк╕ знайшл╕ ╝ваход. Кал╕ падлезц╕ пад высок╕ ганак ╕ нац╕снуць далоням╕ на адну з масн╕ц, яна падасца, ╕ тады апынешся ╝нутры будынка.

╤х чакала расчараванне. Н╕як╕х ча╝но╝ у будынку не было. Тут панава╝ па╝змрок, пахла пылам, цв╕ллю ╕ волкасцю, уздо╝ж сцен грувасц╕л╕ся штабелям╕ перакуленыя дра╝ляныя лавы, у куце был╕ складзены кумачовыя транспаранты ╕ нейк╕я плакаты, а ля сцяны насупраць дзвярэй стая╝ абшарпаны сейф, накрыты заплеснелым плюшавым абрусам барвовага колеру. На сейфе стаяла г╕псавая галава Лен╕на, а зверху на сцяне в╕се╝ перакры╝лены транспарант 'Регата Овельск-1986' ╕ абарваная г╕рлянда рознакаляровых сцяжко╝, ужо добра выцв╕лых.

Зрэшты, будынак, хоць без ча╝но╝, аказа╝ся файным месцам. Тут можна было абмярко╝ваць важныя справы, не апасаючыся чужых вушэй, проста тус╕ць, а таксама курыць цыгарэты без бояз╕ быць застуканым. Сейф з Лен╕ным лёгка адчыня╝ся - дастаткова было нац╕снуць на ручку, ╕ ╝ ╕м вельм╕ зручна было захо╝ваць запальн╕чку ╕ пачак цыгарэт 'М╕нск'. Пры сабе Тол╕к гэтую крамолу не трыма╝, бо ягоны бацька ме╝ звычай без папярэджання ╝чыняць ператрус у Тол╕кавых к╕шэнях ╕ заплечн╕ках на прадмет ная╝насц╕ курава ╕ наркаты. На лодачнай станцы╕ Тол╕ку н╕чога не пагражала. Ц╕мку таксама. Гэта бы╝ ╕х сакрэтны штаб, аб як╕м не веда╝ н╕хто.

У гэты дзень у штабе ладз╕лася важная нарада. Справа была сур'ёзная. Хлопцы сядзел╕ на падлозе, пасла╝шы на дошк╕ кумачовы транспарант, ╕ паважна, па-даросламу, зацягвал╕ся цыгаркам╕, разганяючы рукам╕ дым.

Побач ляжал╕ ╕х заплечн╕к╕. Тол╕к выгляда╝ засмучаным.

-- Не, ну я разумею, ён тое яшчэ быдла, -- гавары╝ Тол╕к. - Але ведаеш, стромны ён нейк╕. Шыз╕к. Так╕ замочыць, ╕ не будзе яму н╕чога.

-- Не замочыць. Ты яго бачы╝? Лайно здохлае. Нак╕немся ╝два╕х ╕ закатаем.

-- У яго нож.

-- Дык адбяром.

-- ╤х двое.

Яны зама╝чал╕.

-- Значыць, не? - спыта╝ Ц╕мка.