kraśny — piękny.

dąbrowa — obszar leśny porośnięty w przeważającej części dębami.

pióry — starop. forma N. lm; dziś popr.: piórami.

spólne — dziś: wspólne.

ostrów — wyspa, kępa roślinności na wodzie.

przyrodzenie — tu: natura, przyroda.

wajdeloty — na Litwie w czasach pogańskich kapłan, guślarz, wróżbita i bard opiewający dzieje narodowe.

obiór (daw.) — wybór.

Marienburg — po polsku Malborg [dziś Malbork; Red. WL], miasto obronne, niegdyś stołeczne Krzyżaków, za Kaźmierza Jagiellona przyłączone do Rzeczypospolitej Polskiej, później oddane w zastaw margrabiom brandeburskim, przeszło na koniec w posiadłość królów pruskich. W sklepach [sklepy: sklepienia, tu: podziemia; Red. WL] zamku były groby Wielkich Mistrzów; niektóre dotąd ocalały. Voigt, profesor królewiecki, wydał przed laty historią [historią dziś B. lp: historię; Red. WL] Marienburga, dzieło ważne dla historii Prus i Litwy. [przypis autorski]

komtur — zwierzchnik zakonu rycerskiego, komandor; także: zarządca terytorium zwanego komturią, obejmującego zamek będący siedzibą zakonu i jego okolice.

wielki krzyż (…) wielki miecz — insygnia Wielkich Mistrzów. [przypis autorski]

domy — Tak nazywały się klasztory, albo raczej zamki po różnych krajach Europy rozrzucone. [przypis autorski]

gonić na ostre — dawne wyrażenie polskie; combattre à outrance. [przypis autorski]

rota — tu: oddział wojsk.

wzgardził oklaski i górne urzędy — dziś popr. z N.: wzgardzić oklaskami, urzędami itp.

poglądać — dziś: spoglądać.

zejść kogoś — najść kogoś, odwiedzić nieoczekiwanie; tu forma 3.os.lm cz.przesz: zeszli go.

zżymać się — oburzać się, reagować niecierpliwie, gniewnie.

oczyma (…) moc bezrozumną na uwięzi trzyma — Wzrok człowieka, powiada Cooper, jeśli jaśnieje wyrazem odwagi i rozumu, sprawia mocne wrażenie nawet na dzikich zwierzętach. Przytaczamy z tej okoliczności prawdziwe zdarzenie amerykańskiego strzelca, który skradając się do kaczek, usłyszał szelest, podniósł się i ujrzał z przestrachem ogromnego tuż leżącego lwa. Zwierz zdawał się być równie zdziwiony nagłym widokiem człowieka atletycznej postawy. Strzelec nie śmiał dać ognia, mając strzelbę śrutem nabitą. Stał więc nieruchomy, oczyma tylko grożąc nieprzyjacielowi. Lew ze swojej strony, siedząc spokojnie, nie spuszczał oczu ze strzelca: po kilku sekundach odwrócił głowę i oddalił się powoli, ale zaledwo uszedł kilkanaście kroków, zatrzymał się i znowu powrócił. Znalazł na miejscu nieruchomego strzelca, spotkał się znowu z nim oko w oko i na koniec, jak gdyby uznawał wyższość człowieka, spuścił oczy i odszedł. Bibliothèque Universelle, 1827 fèvrier. Voyage du capitaine Head. [przypis autorski]

nieszporne modły — modły wieczorne; nieszpory (łac. vesperae od vesper: wieczór) liturgia odprawiana w kościołach chrześcijańskich wieczorem (tradycyjnie o zachodzie słońca).

widomy (daw.) — widoczny; dostrzegalny.

arcykomtur — Grosskomthur, najpierwszy urzędnik po Wielkim Mistrzu. [przypis autorski]

pobożna niewiasta (…) znalazła grobowiec za życia — Kroniki owych czasów piszą o wiejskiej dziewicy, która przybywszy do Marienburga żądała, aby ją zamurowano w osobnej celi i tam życia dokonała. Grób jej słynął cudami. [przypis autorski]

do tyla — na tyle, tak bardzo.

ziemny — ziemski.

pomijać — tu: omijać, mijać.

tuman — tu: mgła.

Ufajmy wieszczym (…) głosom (…) On mistrzem naszym — W czasie obioru, jeśli zdania były podzielone lub niepewne, zdarzenia podobne, brane za wieszczbę, wpływały na obrady kapituły. I tak Winrych Kniprode pozyskał wszystkie głosy, ponieważ kilku braci słyszało jakoby w grobach mistrzów wołanie trzykrotne: Vinrice! Ordo laborat,«Winrychu! Zakon w niebezpieczeństwie.» [przypis autorski]

rodzica — rodzicielka, matka.

czerpa — dziś popr. forma 3.os.lp.: czerpie.

zamek Swentoroga — Zamek wileński, gdzie był niegdyś utrzymywany Znicz, to jest ogień wieczny. [przypis autorski]

w domie — dziś popr. Msc. lp: w domu.

niewidomie — dziś: niewidocznie.

pomnieć — pamiętać; tu forma 1.os.cz.ter.: pomnę.

miałaż bym — forma trybu przypuszczającego z partykułą wzmacniającą -że, którą można zapisać też: miałabymże; znaczenie: czyż miałabym.

tobąśmy przeżyli — przeżyliśmy z tobą (przykład ruchomości końcówki fleksyjnej czasownika).

mieniać (daw.) — zamieniać.

koncha — muszla.

pogrzeb — tu: miejsce, w którym jest się zagrzebanym.

myśliłam (daw.) — dziś popr. myślałam.

łajać — ostro krytykować, strofować.

rozrzedniała — dziś: zrzedła a. rozrzedziła się.

Cieszmy się w Panu! — Hasło uczt zakonnych owego wieku. [przypis autorski]

menestrel (z fr. ménestrel) — minstrel; wędrowny a. nadworny śpiewak, wykonawca i twórca poezji nawiązującej do motywów tradycyjnych legend i ballad ludowych; zajęcie popularne w XIII i XIV w. w Europie.

trubadur — poeta i muzyk w średniowieczu w Prowansji.

Garona — właśc. Garonna (fr. Garonne), rzeka w płd.-zach. Francji, mająca ujście do Oceanu Atlantyckiego; do położonych nad nią miast należą m. in. Bordeaux i Tuluza.

O dzieci, jaka na Litwę sromota — W pierwszej petersburskiej edycji: „O dzieci, jaka Litwinom sromota!”

liców i poruszeń śledzi — dziś popr. z B.: lica i poruszenia śledzi.

mienić się (daw.) — zmieniać się; tu: zmieniać wyraz twarzy.

sromota (daw.) — wstyd.

weźmijmy — dziś popr.: weźmy.

Pieśń Wajdeloty — Obacz Grażyna, objaśnienie wiersza: «Głoszą na ucztach Wajdeloci nasi.» gdzie opisane jest podobne zdarzenie za mistrzostwa Dusener von Arfberg. [przypis autorski]