Верабей тым часам сеў на падараваную чарнiлiцу, нагадзiў у яе (я не жартую), потым узляцеў, павiс у паветры, з налёту нiбы стальной дзюбай дзеўбануў у шкло фотаздымка, на якiм быў поўны ўнiверсiтэцкi выпуск 94-га года, пабiў шкло на кавалачкi i потым вылецеў праз акно. Прафесар набраў другi нумар па тэлефоне i, замест таго каб патэлефанаваць Бурэ, патэлефанаваў у бюро п'явак, сказаў, што звонiць прафесар Кузьмiн i просiць неадкладна прынесцi п'явак яму дадому.
Прафесар паклаў слухаўку, зноў азiрнуўся на стол i дзiка закрычаў. За гэтым сталом у касыначцы сястры мiласэрнасцi сядзела жанчына з сумачкай з надпiсам на ёй: "П'яўкi". Закрычаў прафесар таму, што ўбачыў яе рот. Ён быў мужчынскi, крывы, да вушэй, з адным iклом. Вочы ў сястры былi мёртвыя.
- Грошыкi я забяру, - мужчынскiм басам сказала сястра, - чаго iм тут валяцца. - Згрэбла птушынаю лапаю наклейкi i пачала раставаць у паветры.
Прамiнулi дзве гадзiны. Прафесар Кузьмiн сядзеў у спальнi на ложку, а п'яўкi вiселi ў яго на скронях, за вушамi, на шыi. Ля ног у Кузьмiна на шаўковай шытай коўдры сядзеў сiвавусы прафесар Бурэ i супакойваў, што ўсё гэта лухта. За акном ужо была ноч.
Што яшчэ болей дзiўнае адбывалася ў Маскве ў гэтую ноч, мы не ведаем i шукаць не будзем яшчэ i таму, што прыйшоў час перайсцi нам да другой часткi нашага праўдзiвага расказа. За мною, чытач!
ЧАСТКА ДРУГАЯ
Раздзел 19
МАРГАРЫТА
За мною, чытач! Хто сказаў табе, што няма на свеце сапраўднага, вечнага кахання? За гэта адрэжуць хлусу яго паганы язык!
За мною, мой чытач, i толькi за мною следам, i я пакажу табе такое каханне!
Не! Майстар памыляўся, калi горка гаварыў Iванку ў бальнiцы ў тую пару, як ноч перавалiла на другую палавiну, што яна забылася пра яго. Гэтага не магло быць. Яна, вядома, не забылася.
Найперш адкрыем таямнiцу, якую майстар не захацеў сказаць Iванку. Яго каханую звалi Маргарыта Мiкалаеўна. Усё, што майстар гаварыў пра яе беднаму паэту, была чыстая праўда. Ён апiсаў сваю каханую дакладна. Яна была прыгожая i разумная. Да гэтага трэба дадаць яшчэ адно - з упэўненасцю можна сказаць, што многiя жанчыны аддалi б усё, што хочаш, каб памяняць сваё жыццё на жыццё Маргарыты Мiкалаеўны. Бяздзетная трыццацiгадовая Маргарыта была жонкаю даволi вялiкага спецыялiста, якi нават зрабiў адкрыццё дзяржаўнае значнасцi. Муж яе быў малады, прыгожы, добры, чэсны i горача любiў сваю жонку. Маргарыта Мiкалаеўна, удваiх са сваiм мужам, займала ўвесь верх цудоўнага асабняка ў садзе ў адным з завулкаў на Арбаце. Цудоўная мясцiна! Кожны можа ў гэтым пераканацца, калi паглядзiць на гэты сад. Няхай спытаецца ў мяне, я скажу яму адрас, пакажу дарогу - асабняк цэлы яшчэ дасюль.
У Маргарыты Мiкалаеўны хапала грошай. Маргарыта Мiкалаеўна магла купiць усё, што ёй падабалася. Сярод знаёмых яе мужа траплялiся цiкавыя людзi. Маргарыта Мiкалаеўна нiколi не запальвала прымус. Маргарыта Мiкалаеўна нiколi не ведала, як гэта жыць у камунальнай кватэры. Адным словам... яна была шчаслiвая? Нi хвiлiны! З таго часу, як яна дзевятнаццацiгадовай выйшла замуж i трапiла ў асабняк, яна не зведала шчасця. Божа лiтасцiвы! Чаго яшчэ не хапала гэтай жанчыне?! Што патрэбна было ёй, у вачах у якое заўсёды гарэў нейкi незразумелы агеньчык, што патрэбна было ёй, гэтай вядзьмарцы, якая ўпрыгожыла ў тую вясну сябе мiмозаю? Не ведаю. Мне невядома. Мабыць, яна гаварыла шчыра, ёй патрэбен быў ён, майстар, а не гэты асабняк, не асобны сад i не грошы. Яна кахала яго, яна гаварыла праўду. Нават у мяне, чэснага расказчыка, але чалавека старонняга, сэрца балела з-за таго, што перажыла Маргарыта, калi прыйшла на наступны дзень у жытло майстра, на шчасце, не паспеўшы пагаварыць з мужам, якi ўпору не вярнуўся дадому, i даведалася, што майстра ўжо няма.
Яна зрабiла ўсё, каб даведацца хоць што-небудзь пра яго, i, вядома, нiчагусенькi не даведалася. Тады яна вярнулася ў асабняк i пачала жыць на ранейшым месцы.
- Але, але, але, гэта сама вялiкая памылка! - гаварыла Маргарыта зiмою перад печкаю, гледзячы на агонь. - Чаму я тады ноччу пайшла ад яго? Навошта? Гэта вар'яцтва! Я назаўтра вярнулася, чэсна, як i абяцала, але было ўжо позна. Так, я вярнулася, як i няшчасны Левiй Мацей, залiшне позна!
Словы гэтыя, вядома, былi бязглуздыя, таму што на самай справе: што змянiлася б, калi б яна ў тую ноч засталася ў майстра? Хiба яна выратавала б яго? Смешна! - усклiкнулi б мы, але мы гэтага не зробiм з-за жанчыны, якая даведзена да адчаю.
Гэтак пакутавала Маргарыта Мiкалаеўна ўсю зiму i дажыла да вясны. У той самы дзень, калi адбывалася розная недарэчная калатнеча, выклiканая з'яўленнем чорнага мага ў Маскве, у пятнiцу, калi быў прагнаны назад у Кiеў дзядзька Берлiёза, калi арыштавалi бухгалтара i адбылося яшчэ мноства недарэчных i незразумелых падзей, Маргарыта прачнулася амаль апоўднi ў сваёй спальнi.
Маргарыта не заплакала пасля сну, як гэта часта было, таму што прачнулася з прадчуваннем, што сёння, нарэшце, нешта здарыцца. Гэтае прадчуванне цешыла i сагравала душу, i яна баялася, каб яно не пакiнула яе.
- Я веру, - шаптала Маргарыта ўрачыста, - я веру! Нешта здарыцца! Не можа не здарыцца, бо за што тады, на самай справе, мне пакутаваць усё жыццё! Прызнаюся, што я хлусiла i жыла двайным жыццём, якога людзi не ведалi, але ўсё ж нельга за гэта караць гэтак бязлiтасна. Нешта абавязкова здарыцца, таму што не бывае так, каб што-небудзь працягвалася вечна. Акрамя таго, сон мой быў правiдчы, за гэта магу паручыцца.
Гэтак шаптала Маргарыта Мiкалаеўна, глядзела на пунсовыя шторы, якiя напаўнялiся сонцам, трывожна адзявалася, расчэсвале. перад трайным люстрам кароткiя завiтыя валасы.
Сон, якi саснiўся Маргарыце Мiкалаеўне гэтай ноччу, сапраўды быў незвычайны. Справа ў тым, што на працягу ўсiх сваiх зiмовых пакут яна нiколi не бачыла ў сне майстра. Ноччу ён пакiдаў яе, i пакутавала яна толькi ўдзень. А тут саснiўся.
Саснiлася невядомая Маргарыце мясцовасць - безнадзейная, панылая, пад пахмурым небам ранняе вясны. Прыснiлася касмыкаватае плывучае шэранькае неба, а пад iм маўклiвая чарада гракоў. Нейкi каструбаваты масток. Пад iм каламутная вясновая рэчачка, невясёлыя, бедныя, голыя дрэвы, адзiнокая асiна, а далей, памiж дрэў, за нейкiм агародам, - драўляная будынiнка, цi то асобная куханька, цi лазня, цi бог ведае што. Нежывое ўсё нейкае i гэтакае панылае, што хочацца павесiцца на той асiне пры мосцiку. Нi подыху ветрыку, нi руху аблачынак i нiводнае жывое душы. Во пякельная мясцiна для жывога чалавека!
I вось, уяўляеце, адчыняюцца дзверы гэтага драўлянага будыначка, i з'яўляецца ён. Усё даволi далёка, але вiдаць добра. Абарваны, але не разгледзiш, у што адзеты. Валасы ўскудлачаныя, няголены. Вочы хворыя, устрывожаныя. Махае ён рукой, клiча. Маргарыта пабегла, пабегла па купiнах да яго, захлёбваючыся ў мёртвым паветры, i ў гэты час прачнулася.
"Гэты сон можа абазначаць толькi адно з двух, - разважала сама з сабою Маргарыта Мiкалаеўна, - калi ён мёртвы i паклiкаў мяне, то i я хутка памру. Гэта вельмi добра, таму што прыйдзе тады канец i пакутам. Калi ён жывы, то сон можа абазначаць, што ён нагадвае пра сябе! Ён хоча сказаць, што хутка мы спаткаемся. Так, мы спаткаемся вельмi хутка".
Уся ўзбуджаная, Маргарыта адзелася i пачала пераконваць сябе, што на самай справе ўсё атрымлiваецца даволi ўдала, а гэтакiя моманты трэба ўмець лавiць i выкарыстоўваць iх. Муж паехаў у камандзiроўку на цэлыя тры днi. На працягу трох сутак яна вольная, нiхто не перашкодзiць ёй думаць пра што захочацца, марыць пра тое, што ёй падабаецца. Усе пяць пакояў на верхнiм паверсе ў асабняку, уся гэтая кватэра, якой у Маскве пазайздросцiлi б дзесяткi тысяч людзей, у поўным яе распараджэннi.
Аднак вольная на цэлыя тры днi, з усяе гэтае раскошнае кватэры Маргарыта выбрала не сама лепшае месца. Выпiла гарбаты i пайшла ў цёмны, без вокнаў, пакойчык, дзе захоўвалiся чамаданы i розная старызна ў дзвюх вялiзных шафах. Яна прысела, адчынiла нiжнюю шуфляду першай i з-пад шаўковых абрэзкаў дастала тую адзiную каштоўнасць, што была ў яе ў жыццi. У Маргарыцiных руках апынуўся стары альбом з карычневае скуры, у якiм была фотакартка майстра, ашчадная кнiжка з дзесяцiтысячным укладам на яе iмя, засохлыя памiж аркушамi папяроснае паперы ружовыя пялёсткi i частка сшытка ў поўны аркуш з друкаваным на машынцы тэкстам i абгарэлым нiжнiм краем.
