- Вы хочаце палiць, як я бачу? - нечакана звярнуўся да Бяздомнага незнаёмец. - Вы якiя палiце?

- А ў вас хiба розныя ёсць? - панура спытаўся паэт, у якога кончылiся папяросы.

- Якiя вам? - спытаўся невядомы.

- Ну, "Нашу марку", - злосна адказаў Бяздомны.

Незнаёмы адразу ж дастаў з кiшэнi партабак i прапанаваў Бяздомнаму:

- "Наша марка".

I рэдактара i паэта не гэтак уразiла тое, што знайшлася ў партабаку менавiта "Наша марка", колькi сам партабак. Ён быў вялiкi, з чырвоннага золата, i на iм, калi адчыняўся, блiснуў сiнiм i белым агнём брыльянтавы трохкутнiк.

Тут лiтаратары падумалi рознае. Берлiёз: "Не, чужаземец!", а Бяздомны: "Во, д'ябал яго вазьмi! Га?"

Паэт i гаспадар партабака запалiлi, а Берлiёз адмовiўся.

"Трэба будзе запярэчыць яму такiм чынам, - рашыў Берлiёз, - правiльна, чалавек смяротны, нiхто гэта не аспрэчвае. А справа ў тым, што..."

Аднак ён не ўспеў сказаць гэтыя словы, як загаварыў чужаземец:

- Правiльна, чалавек смяротны, але гэта толькi паўбяды. Дрэнна, што ён раптоўна смяротны, вось у чым фокус! I наогул цяжка сказаць, што з iм будзе сёння вечарам.

"Нейкая недарэчная пастаноўка пытання..." - падумаў Берлiёз i запярэчыў:

- Ну, у гэтым ёсць перабольшанне. Я пра свой сённяшнi вечар ведаю амаль дакладна. Само сабою разумеецца, калi мне на Броннай не ўпадзе на галаву цаглiна...

- Цаглiна нi з таго нi з сяго, - пераканаўча перапынiў невядомы, - нiкому i нiколi на голаў не ўпадзе. У прыватнасцi, запэўнiваю вас, вам яна не пагражае. Вы памраце iншай смерцю.

- Можа, вы ведаеце i якой, - зусiм натуральна,з iронiяй пацiкавiўся Берлiёз i такiм чынам уцягваўся ў нейкую недарэчную размову, - i скажаце мне?

- Ахвотна, - адазваўся незнаёмы.

Ён зiрнуў на Берлiёза, быццам зняў мерку на гарнiтур, скрозь зубы прамармытаў нешта: "Раз, два... Меркурый у другiм доме... поўня сышла... шэсць - няшчасце... вечар - сем..." - i гучна i радасна аб'явiў: - Вам адрэжуць галаву!

Бяздомны дзiка i злосна вылупiў вочы на нахабнага незнаёмца, а Берлiёз спытаўся з крывой усмешкай:

- А хто канкрэтна? Вораг? Iнтэрвенты?

- Не, - адказаў субяседнiк, - расейская жанчына, камсамолка.

- Гм... - прамармытаў раззлаваны жарцiкамi незнаёмага Берлiёз. - Ну, гэта, выбачайце, мала верагодна.

- Прашу прабачэння, - адказаў чужаземец, - але гэта праўда. Ага, мне хацелася спытаць у вас, што вы будзеце рабiць сёння вечарам, калi не сакрэт?

- Сакрэта няма. Зараз я зайду дадому на Садовую, а потым у дзесяць вечара ў МАССАЛIЦе адбудзецца паседжанне, i я на iм буду старшыняваць.

- Не, гэтага не будзе, - цвёрда запярэчыў чужаземец.

- Гэта чаму?

- Таму, - адказаў чужаземец i прыплюшчанымi вачыма паглядзеў на неба, у якiм у прадчуваннi вячэрняй прахалоды нячутна кружылi чорныя птушкi, - што Анечка ўжо купiла алей, i не толькi купiла, але нават i разлiла. Такiм чынам паседжанне не адбудзецца.

Тут, як зразумела, пад лiпамi запанавала маўчанне.

- Даруйце, - пасля маўчання загаварыў Берлiёз, гледзячы на чужаземца, якi плёў абы-што, - пры чым тут алей, i якая Анечка?

- Алей тут вось пры чым, - раптам загаварыў Бяздомны, якi, вiдаць, вырашыў аб'явiць няпрошанаму субяседнiку вайну, - вам не даводзiлася, грамадзянiн, бываць у псiхбальнiцы?

- Iван!.. - цiха ўскрыкнуў Мiхаiл Аляксандравiч.

Але чужаземец не пакрыўдзiўся i нават весела засмяяўся.

- Быў, быў i неаднойчы! - ускрыкнуў ён смяшлiва, але не адводзiў сваiх вачэй, якiя не смяялiся, ад паэта. - Дзе толькi я не быў! Шкада толькi, што мне не хапiла часу распытацца ў прафесара, што гэта такое шызафрэнiя. Дык вы ўжо самi даведайцеся ў яго, Iван Мiкалаевiч!

- Адкуль вы ведаеце, як мяне завуць?

- Злiтуйцеся, Iван Мiкалаевiч, хто ж вас не ведае? - тут чужаземец выцягнуў з кiшэнi нумар "Лiтаратурнай газеты", i Iван Мiкалаевiч убачыў на першай паласе свой фотаздымак, а пад iм i ўласныя вершы. Але гэты доказ славы i вядомасцi, якi толькi яшчэ ўчора парадаваў бы, зараз радасцi не прынёс.

- Выбачайце, - сказаў ён i пацямнеў з твару, - вы не можаце пачакаць хвiлiнку? Мне трэба таварышу сказаць два словы.

- Ну, з задавальненнем! - усклiкнуў незнаёмы. - Тут гэтак добра пад лiпамi, а я, дарэчы, нiкуды не спяшаюся.

- Вось што, Мiша, - зашаптаў паэт, калi адвёў Берлiёза ўбок, - гэта нiякi не iнтурыст, а шпiён. Гэта расейскi эмiгрант, якi прабраўся да нас. Патрабуй у яго дакументы, а то ўцячэ...

- Ты думаеш? - устрывожана шапнуў Берлiёз, а сам падумаў: "А яго ж праўда!"

- Ты мне вер, - зашыпеў яму ў вуха паэт, - дурнем прытвараецца, каб выведаць нешта. Ты чуеш, як ён па-расейску шпарыць? - паэт гаварыў i сачыў, каб незнаёмы не ўцёк. - Пайшлi, затрымаем яго, а то ўцячэ...

I паэт за руку пацягнуў Берлiёза да лаўкi. Незнаёмы ўжо не сядзеў, а стаяў ля яе, трымаў у руках нейкую кнiжачку ў цёмна-шэрым пераплёце, капэрту са шчыльнае, добрага гатунку, паперы i вiзiтоўку.

- Прабачце мне, што я за спрэчкаю забыўся назвацца. Вось вам картачка, пашпарт i запрашэнне прыехаць у Маскву на кансультацыi, - важка прамовiў незнаёмы i ўважлiва паглядзеў на абодвух лiтаратараў.

Тыя збянтэжылiся. "Д'ябал, усё пачуў..." - падумаў Берлiёз i ветлiвым жэстам даў зразумець, што ў паказе дакументаў патрэбы няма. Пакуль чужаземец соваў iх рэдактару, паэт успеў разгледзець на картачцы надрукаванае замежнымi лiтарамi слова "прафесар" i першую лiтару прозвiшча - двайное "В".

- Вельмi прыемна, - тым часам збянтэжана мармытаў рэдактар, а чужаземец схаваў дакументы ў кiшэню.

Адносiны такiм чынам былi адноўлены, i ўсе ўтрох зноў селi на лаўку.

- Вы ў якасцi кансультанта запрошаны да нас, прафесар? - спытаўся Берлiёз.

- Ага, кансультантам.

- Вы - немец? - дапытваўся Бяздомны.

- Я?.. - перапытаў прафесар i раптам задумаўся. - Ага, мабыць, немец... сказаў ён.

- Вы добра гаворыце па-расейску, - уставiў Берлiёз.

- О, я наогул палiглот i ведаю вельмi многа моў, - адказаў прафесар.

- А якая ў вас спецыяльнасць? - спытаўся Берлiёз.

- Я - спецыялiст па чорнай магii.

"На табе!.." - стукнула ў галаве ў Мiхаiла Аляксандравiча.

- I... вас па гэтай спецыяльнасцi запрасiлi да нас? - спытаўся ён, заiкаючыся.

- Ага, па гэтай запрасiлi, - пацвердзiў прафесар i растлумачыў: - Тут у дзяржаўнай бiблiятэцы знойдзены арыгiнальныя рукапiсы чарнакнiжнiка Герберта Аўрылакскага, дзесятага стагоддзя. Дык вось, патрабуецца, каб я прачытаў iх. Я адзiны ў свеце спецыялiст.

- А-а! Вы гiсторык? - з вялiкай палёгкай i павагай спытаўся Берлiёз.

- Я - гiсторык, - пацвердзiў вучоны i дадаў нi к сялу нi к гораду: - Сёння вечарам на Патрыярхавых будзе цiкавая гiсторыя!

I зноў вельмi здзiвiлiся i рэдактар, i паэт, а прафесар паклiкаў iх да сябе i, калi яны нахiлiлiся да яго, прашаптаў:

- Майце на ўвазе, што Iсус iснаваў.

- Бачыце, прафесар, - адазваўся з вымучанай усмешкай Берлiёз, - мы паважаем вашы вялiкiя веды, але самi маем наконт гэтага другое перакананне.

- Не трэба нiякiх перакананняў! - адказаў дзiўны прафесар. - Проста ён iснаваў, а больш нiчога.

- Але трэба ж хоць нейкi доказ... - пачаў Берлiёз.

- I доказаў нiякiх не трэба, - адказаў прафесар i загаварыў цiхiм голасам, акцэнт у яго адразу чамусьцi знiк: - Усё проста: у белым плашчы...

Раздзел 2

ПОНЦIЙ ПIЛАТ

У белым плашчы з крывавым падбоем, кавалерыйскаю хадою з падшаркваннем на дасвеццi чатырнаццатага чысла вясновага месяца нiсана ў крытую каланаду, якая злучала два крылы палаца Iрада Вялiкага, выйшаў пракуратар Юдэi Понцiй Пiлат.

Больш за ўсё на свеце пракуратар ненавiдзеў пах ружавага алею, i ўсё цяпер прадказвала нядобры дзень, бо пах гэты пачаў даймаць пракуратара з дасвецця. Пракуратару здавалася, што ружавы пах iдзе ад кiпарысаў i пальмаў у садзе, што да паху скур i канвою прымешваецца пракляты ружавы струмень. Ад флiгеляў за палацам, дзе размясцiлася першая кагорта Дванаццатага Маланкавага легiёна, якая прыйшла з пракуратарам у Ершалаiм, зацягвала дымок у каланаду цераз верхнюю пляцоўку саду, i да гаркавага дыму, якi сведчыў пра тое, што кашавары ў кентурыях пачалi гатаваць страву, прымешваўся ўсё той жа тлусты дух ружавага алею. Ах багi, багi, за што вы караеце мяне?