Стогны й енкi, клiчы й загады, храп i йржаньне, глухiя ўдары й лязгат, разьлягаюцца з усiх бакоў.
Варкула зь дзiкiм рогатам азьвярэўшага бязумца, заварочвае каня i, знайшоўшы вачамi фон Кiкерытца, кiдаецца да яго, крышачы сякерай шчыты й панцыры трапляючыхся па дарозе немцаў. Спрактыкаванае вока старога Драба адразу заўважыла, як значна зьменшылася колькасьць яго людзей: Лiтоўскiх коньнiкаў няма ўжо й паловы, а Жамойтаў i таго меней. Але й зь Немцамi ня лепей. Не зважаючы на iх пераважаючую колькасьць i лепшае ўзбраеньне, iм прыйшлося туга. Доўга прыгнечаны й рабаваны народ азьвярэў i, забыўшыся на ўсё на сьвеце, помсьцiў, не хацеў уступаць. Помсьцiў жорстка, бязьлiтасна й безаглядна. Бяз панцыра, бяз шоламу, са звычайнымi вiламi ў руках, але адчуўшы сваю сiлу й волю, жамойцкi сялянiн адважна кiдаецца на закутага ў жалеза й дасканала ўзброенага немца. I немцу прыходзiцца ня лёкка.
Нарэшце Варкула прабiўся да Кiкерытца. Абодва славутыя ваяўнiкi, абодва пасаваныя, i абодва прагнуць перамогi. Ад яе залежыць i лёс цэлай бiтвы. Дзьве цяжкiя сякеры сустракаюцца ў паветры i, высекшы сноп iскраў, са звонам адлятаюць адна ад другой. Варкула мацнейшы ў руках, затое ягоны працiўнiк спрытнейшы.
Зьлёкку падаючы шчыт у тыл, фон Кiкерытц бяз цяжкасьцi адводзiць страшныя ўдары Варкулы i, у сваю чаргу, наносiць удар. Але й Варкула ўмее спрытна карыстацца шчытом - лязо крыжацкай сякеры сьлiзгаецца па яго гладкай паверхнi.
Паядынак зацягваецца... Змагары пачынаюць цяжка дыхаць...
Нарэшце, Варкула, выбраўшы зручны момант, са ўсёго рамаху ўлучае проста ў шчыт i адначасна паддае нагой пад шыю варожаму каню. Конь з жаласным iржаньнем узьвiваецца на дыбкi. Фон Кiкерытц стрымгалоў вылятае зь сядла. Але тут сталася неспадзеўка: узмахнуўшы рукамi дзеля раўнавагi, ён зачапiў гакам абуха за Варкулаў шчыт, i Варкула таксама вылятае зь сядла.
Наўкола кiпiць бой, але нiхто не адважваецца ўмяшацца ў паядынак кiраўнiкоў.
Ускочыўшы на ногi, Варкула зь яшчэ большай ярасьцю кiдаецца на працiўнiка.
Фон Кiкерытц таксама поўны рашучасьцi. Сьцiскаючы сякеру, ён чакае толькi зручнага моманту.
Працiўнiкi сыходзяцца шчыт да шчыта й моўчкi ўглядаюцца праз краты забрала адзiн другому ў вочы.
Вадзянiстыя вочы Кiкерытца спакойныя й нiбы задумлiвыя. Блакiтныя Варкулы - узбуджаныя й радасныя.
Моцны штуршок... I фон Кiкерытц адлятае на некалькi крокаў у тыл. Як мядзьведзь навальваецца на яго Варкула, i раз за разам б'е сякерай.
Фон Кiкерытц падае на адно калена. Прыкрываецца шчытом, сiлячыся ўскочыць на ногi.
У гэты момант удар абрушваецца яму на шчыт, але Крыжак мякка адводзiць яго ў тыл i, зьнiзу ўверх, наносiць свой удар. Удар ня надта моцны, але прыйшоўся якраз у шчаку. Аглушаючы звон напаўняе галаву Гараднiчага, на момант цямнее ў вачах. Крыжаку больш нiчога й ня трэба. Хутка ўскочыўшы на ногi, ён тне другi раз, i Варкула цяжка валiцца на сьнег...
Крыжак памаленьку, зь вiдавочным задавальненьнем, утыкае мiзэрыкордыю пад шолам працiўнiку...
Уражаныя сьмерцю свайго кiраўнiка, Жамойты падаюць духам, i бойка хутка замiрае...
Фон Кiкерытц, сядзячы ўжо на канi, спынiўся над разпасьцёртым Варкулам i, выцiраючы мокры лоб, прамовiў:
- Гонар i слава табе за адвагу, але ганьба й сорам за абарону паганства! Пас твой i шпоры, я завязу ў Мальборк, як доказ маёй перамогi!
Павярнуўшыся да свайго, ужо невялiкага, аддзелу, скамандаваў:
- Форвэртс, марш!...
21. СЬЛЯДЫ
Iдучы па сьлядах Сыча, Васiль Капыльскi прыйшоў у Берасьце. Даведаўшыся тут аб зьнiкненьнi Ваяводы Фёдара, ён аднак не паверыў у ягоную сьмерць, пры думцы аб якой дрыжэў Пасаднiк.
Якая карысьць была апрышкам забiваць Ваяводу, калi, пакiнуўшы яго ў жывых, можна было ўзяць добры выкуп? Бо й сам Ваявода мог заплацiць луп[34], ды й Вялiкi Князь не пашкадаваў-бы на гэта казны. Застаецца толькi чакаць ад Сыча пасланцоў, а што гэта работа Сыча, Васiль не сумняваўся. Толькi яшчэ роз горка пашкадаваў, што дасюль яго не злавiў.
А тут, як наўмысьля, каля Берасьця сьлед апрышак губляўся. Праўда, ён хутка знойдзецца, але час, час! Наблiжаецца вясна. Дарогi размокнуць, паводкi абернуць увесь Край у непралазнае балота. Час iдзе, а Гаспадар чакае. Трэба як найхутчэй знайсьцi Сыча й у кайданах даставiць на Гаспадарскi Суд. Трэба! Але Васiля дзiвiць адна рэч: мясцовае насельнiцтва нiколi ня ведае, цi робiць выгляд, што ня ведае, аб мейсцы знаходжаньня Сыча. Нават болей, сяляне заўсёды ставяцца насьцярожана, а часам i варожа, да яго - Вялiкакняжага Сотнiка, як толькi пачне дапытвацца аб апрышках. Гэтага Васiль нiяк ня мог зразумець. I толькi дзякуючы нешматлiкай шляхце ўдавалася даведвацца пра правiдловы кiрунак. А гэтую шляхту, ён i сам не асаблiва любiць, а яго воi дык зусiм ня зносяць...
Вось ужо другi дзень як сьцiхла завiруха, i, нягледзячы на ўсе пошукi й стараньнi, Сыча знайсьцi не ўдалося. Сяляне ўпарта адмаўляюцца што-небудзь сказаць, хаця па хiтрых вачах бачна, што ведаюць шмат.
Васiль у задуме крочыць па пакою, напружваючы думкi, i стараючыся прыдумаць спосаб - як заваяваць давер паспалiтага люду й дабiцца вестак аб Сычу. Але думкi яго, самi па сабе, адхiляюцца ад сучаснага й пераносяцца ў мiнулае - у Полацак, у дом Келябовiча... Успамiнаецца сьветлавалосая прыгожая Рэгiна. Апошняе спатканьне зь ёю перад выправай на Сыча. Перад вачамi ўстаюць, як жывыя, постацi Келябовiча ды ягонай дачкi. Ён - надзьмуты шляхцiц, зь нiчым не вытлумачанай пыхай. А яна, ласкавая й пяшчотная ў мiнулым, цяпер зрабiлася калюча-зьедлiвая й насьмешлiвая. У каторы раз чырванеюць у Васiля шчокi, i барвавее рубец, калi ўспомнiць яе словы, так бязьлiтасна, жорстка й бязсорамна кiнутыя яму ў адказ, пры нацяку аб сватаўстве: "Цi пан Васiль думае, што я, пакiнуўшы свой дзявочы гонар i шляхецкi стан, пайду за чалавека бяз роду, без дастатку, за простага купецкага сына? I буду з панскай сястрой, звычайнай халопкай, падзяляць горкi лёс бядоты й нуды? Не, пане Васiлю! I яшчэ раз, не! Не для пана я!" - Яна фанабэрлiва паправiла на плячы сваю залатую касу, i хадой каралевы выйшла з пакою, нават не разьвiтаўшыся. А Келябовiч, якi падслухоўваў пад дзьвярыма, быў моцна задаволены паводзiнамi дачкi увайшоўшы, адразу-ж прамовiў: "Хай пан Васiль ня крыўдзiцца, але Рэгiна мае рацыю. Як яна можа пайсьцi за цябе, калi ты нават жыць ня маеш дзе? Ламанага шэляга за душою ня маеш?... А да яе Ваяводы й Князi прыглядаюцца. Во! Выкiнь усё з галавы, i пра старое не ўспамiнай. То дзiцячыя глупоты былi, а зараз Рэгiна ўжо панна. I непрыгожа будзе, калi-б хто падумаў аб вас як нарачоных. Пашукай сабе iншую, раўню, а Рэгiна сабе падшукае. Ведаеш - кожны свайму шчасьцю каваль... А на разе бывай i не ўспамiнай лiхам..."
Абражаны Васiль не хацеў i ня мог паверыць сваiм вушам. Рэгiна, якая раней з такiм запалам i шчырасьцю клялася яму ў каханьнi, цяпер так жорстка й самаўпэўнена выракаецца й насьмiхаецца з гэтага-ж каханьня.
Выйшаў Васiль ад Келябовiчаў зь цяжкiм сэрцам. Ведаў, што не забудзе Рэгiну, i кахаць яе будзе аж да сьмерцi. Другой такой для яго не йснуе...
У дзьвярох пачуўся моцны, настойлiвы грукат. Васiль ачуўся ад успамiнаў i, цяжка ўздыхнуўшы, гукнуў:
- Адчынена! Заходзь!...
Дзьверы шырока разчынiлiся, i ў пакой увабег, прытрымваючы на хаду меч, спацелы вой.
- Апрышкi зруйнавалi Турнаўскi маёнтак! - выкрыкнуў ён асiплым голасам. Залогу перабiлi, Турнаўскага пана павесiлi, маёмасьць разрабавалi...
- Ты даўно адтуль? - спакойна запытаў Васiль.
- Як, даўно? - не зразумеў вой.
- Цi проста адтуль прыехаў, пытаюся, цi дзе затрымлiваўся па дарозе? Можа, начаваў дзе-небудзь?
- Не! Не! Проста адтуль. Усю дарогу скакаў, аж дух заперла. Конь ледзь вытрымаў...
- А апрышкi?... У Турна?...
- Няма! Зьнiклi... Як пад ваду пайшлi. А турнаўскiя дзядзькi ведаць нiчога ня ведаюць...
- Добра! Iдзi падымай сотню! Сядлаць конi! Сам тут застанесься, адпачнеш, а заўтра дагонiш!
