- Нават i ня думай! - запярэчыў чэляднiк. - Ня пусьцяць!
Некаторы час ехалi моўчкi, потым чэляднiк iзноў загутарыў:
- Шчасьлiвы ты чалавек! Не забудзе Княжна табе гэтага, аж пакуль жыць будзе. Вось мне, дык нiколi не пашчасьцiць, заўсёды як што якое, дык перапалохаюся й ня ведаю, што рабiць. Мая бабка кажа, што загавар на мяне накладзены, ад таго й шчасьця ня маю. Слова трэба даведацца, тады сыйдуць чары...
Кандрат нiчога не адказаў. Углядаючыся ў чорнае неба, ён думаў пра Ваяводу Фёдара, якому ня церпiцца вырвацца з Кракава...
Ранiцай, выспавядаўшыся й прычасьцiўшыся, Кандрат зьявiўся да Вялiкага Князя з дакладам. Гуд у галаве сьцiхнуў, i толькi моцна балела правая скронь, пасiнелая ды апухлая.
Узяўшы лiст ад Ваяводы Фёдара й выслухаўшы вусны даклад, Вiтаўт адправiў Кандрата ды ў роздуму закрочыў па пакою. Весткi былi важныя, хаця амаль зусiм не таркалiся таго пытаньня, у сувязi зь якiм Фёдар ад'ехаў у Кракаў. Вiтаўт выклiкаў да сябе Князя Жыгiмонта Карыбута й доўга радзiўся зь iм. Толькi пад вечар паведамiў Кандрату, што ад'езд яго адкладзены на цэлы тыдзень.
- Ваша Высокасьць! - не ўтрымаўся Кандрат. - Дазвольце раней ад'ехаць. Хутка вясна пачнецца, дарогi размокнуць, не дабяруся я тады да Кракава аж да лета. Шкада Ваяводу... Зьнемагае ён там! Загадваў пасьпяшацца...
- Няхай патомiцца. Чым даўжэй там прасядзiць, тым мацней свой Край кахаць будзе. Iдзi! I не журыся. Адпачынку сам патрабуеш.
Сумна пацягнулiся днi. Кандрат не знаходзiў сабе мейсца - надта моцна прывязаўся ён за гэты час да Ваяводы, да Кiрыма, сумаваў за Васiлём Капыльскiм, якi няведама дзе падзеўся, пусьцiўшыся ў пагоню за апрышкамi.
Княжна Рынгайла асыпала ласкамi свайго ратаўнiка. Падаравала яму маладога жарэбчыка з Гаспадарскiх стайняў, моцны панцыр з набедраньнiкамi, багаты плашч з прышытай рысяй скурай ды залаты ланцуг зь бляхаю, на якой перагародчастай эмаляй была вымаляваная Пагоня. Але Кандрат ня надта цешыўся, а зь нецярпеньнем чакаў дня ад'езду, з трывогай прыглядаючыся да вiльгатнеючага й асядаючага сьнегу.
Да Вялiкага Князя ў гэтыя днi, дзень i ноч, прыяжджалi пасланцы з усiх куткоў Лiтвы й суседняй Жамойцi. Кандрат iз сумам праваджаў вачамi ад'яжджаючых ганцоў. Шчасьлiўцы - iх не трымалi так доўга... Але не надарма высядзеў тут Кандрат, шмат чаго цiкавага й хвалюючага даведаўся ён, знаходзячыся так блiзка ад Гаспадара.
Варкула, не дачакаўшыся брата, выехаў з дазволу Вiтаўта на пошукi. Адабраўшы з абсады Ляснога Замку два тузiны адважнейшых вояў, ён зьнiк у ночы, у невядомым кiрунку...
17. НА РАДЗIМУ
Сустрэўшыся яшчэ раз з Каралём, Ваявода Фёдар дастаў ад яго грамату да Гаспадара Вялiкага Князя: "Яго Каралеўская Мосьць жадалi асабiста спаткацца з Гаспадаром Лiтоўскiм".
У паветры пахла вiльгацьцю й вясной. Доўгiя лядзякi са звонам адрывалiся ад мокрых падстрэшшаў. Праз брудны сьнег пачаў мейсцамi паказвацца брук Кракаўскiх вулiц. Сонца штодня падымалася ўсё вышэй i вышэй. На касьцёльных прыступках, з кожным днём, зьяўлялася ўсё болей i болей жабракоў. Зьбiўшыся ў купу, яны з набрыдлiвым галашэньнем выстаўлялi напаказ свае брудныя й агiдныя язвы, скулы, струпы. У далячынi маўклiва iскрыўся хрыбет Карпатаў, абвiты ў падножжы цёмнымi садамi й пералескамi...
Фёдар спынiў каня й з радасьцю азiрнуўся на нялюбае места-гняздо хiтрага й падступнага павука ў залатой кароне.
Нарэшце! Нарэшце яму далi дазвол пакiнуць змрочныя муры Вавеля й уздыхнуць поўнымi грудзьмi вольнага ветрыку.
З узгорку адчынiўся вiд на мнагалюдны Кракаў, зь яго вежамi, касьцёламi ды вузкiмi й цеснымi вулкамi. У другi бок разпасьцерлiся бязкрайнiя лясы, утыканыя там i сям кляштарамi, замкамi й маёнткамi. На паўночны ўсход глядзеў зараз Ваявода. На Радзiму йрвалася ўся яго йстота, а сэрца прагнула завiтаць у адзiн закутак гэтай дарагой Радзiмы - у Слуцак. Там, у Слуцку, скрыжоўвалiся дарогi ягоных стараньняў, мараў i надзеяў. Там была яна - найдаражэйшая, каханая Марыля.
Але... Спатканьне зь ёю, гэтую салодкую прывабную сустрэчу, прыйдзецца адкласьцi, бо доўг i гонар Драба вымагаюць хутка й безадкладна зьявiцца перад вочы Вялiкага Князя.
- Як давяду да канца гэтае пасольства, - прашаптаў Фёдар, пускаючы каня ўскач, - адразу-ж ад'еду ў Слуцак i пашлю да Марылi сватоў... А там будзь што будзе...
Мяккi ветрык ласкава варушыў пёры на шоламе й выбiўшуюся на лоб пасмачку валасоў. Унiз, унiз з узгорка гульлiва скача конь, i радасна б'ецца сэрца Ваяводы: На Радзiму!...
Ня менш за Ваяводу радуюцца павароту на Радзiму воi яго пачоту. Два дзясяткi ўзброеных коньнiкаў з прыемнасьцю падганяюць коняў. Уперадзе працягнулася найвясялейшая дарога...
Нават Кiрым не хавае радасьцi. Ён, падхвостваючы свайго Гнедка, крывiць сьмешна твар, перадражняючы кракаўскiх купцоў, мнiхаў, мяшчан. Але болей за ўсё дастаецца на долю Каралеўскага Харунжага Ежага з Чэрвiцы. Надзьмуўшыся як iндык ды прымружыўшы й без таго вузкiя вочы, Кiрым бубнiць:
- Мая, яго мосьць харужая! Хрысьцiць твой з сабачы вера трэба буду... - а потым, прыбраўшы ваяўнiчы выгляд, голасам Пашкевiча крычыць: - Харужая, скончыў? Апсiк, сабачы кроў, з маi вочы!...
Слухаючы яго лапатню, воi рагочуць. Усьмiхаецца й Фёдар, успамiнаючы пыхлiвую мiну харунжага.
Дарога цягнецца ўздоўж Вiслы, па шырокай прыгожай раўнiне. Рака яшчэ не кранулася, але лёд ужо пачаў узьнiмацца. Вось, вось пачнецца крыгалом.
Праз тры днi язды, коньнiкi сыйшлi зь сёдлаў у Люблiне. Тут у карчме Фёдар спаткаў Камандора Куно фон Лiхтэнштайна. Камандору спадарожнiчалi Барон Дзiтэнгаймэр-Чорны i Рыцар Газэндорф. Фёдар адразу пазнаў гэтага хiтрага Крыжака, але зводзiць старыя парахункi тут было ня мейсца. Пазнаў i Куно Фёдара, прыгадаўшы разьвiтаньне над Нёманам. Там калiсь Ваявода Фёдар адводзiў Лiтоўскiя Дружыны зь некаторых заходнiх замкаў Жамойцi. Вiтаўт аддаваў iх Крыжакам, каб заручыцца нэйтральнасьцю Ордэну на час, патрэбны для спыненьня мангольскага цiску на поўднi. Жамойцкi Князь Скiрвойла тады пратэставаў, пагражаў, прасiў i нават плакаў. Аднак Вiтаўт паставiў на сваiм, i замкi перайшлi Крыжаком. Лiхтэнштайн прыймаў i разстаўляў залогi. Пры разьвiтаньнi зь Фёдарам у апошнiм замку, на беразе Нёмана, ён з усьмешкай прамовiў:
- Жамойцкiя Князi льлюць сьлёзы як дзецi, а Лiтоўскiя будуць плакаць крывёю... як прыйдзе на тое час!
Фёдар адразу-ж ухапiўся за меч i выклiкаў нахабнiка, але Лiхтэнштайн супакойна прамовiў, зварочаючыся да акаляючых яго Рыцараў:
- У гэтага Лiтоўскага Ваяводы дзiцячы розум. Яму ня войскам кiраваць, а на печы мух бiць. Ён, бядак, зусiм забыўся, для чаго й чаму Вiтаўт паслаў яго сюды. Ён зусiм забыўся, для чаго й чаму гэтыя замкi пераходзяць да нас. I, напэўна, зусiм ня ведае, што, выклiкаючы мяне, Камандора Лiхтэнштайна, ён наносiць абразу цэламу Ордэну Сьвятога Крыжа, бо-ж нам, сьцiплым манахам, паядынкi сурова забароненыя[25]. Але, калi я памыляюся, Ваявода Грозаўскi ўсё гэта ведае й памятае, i ўсё-ж настойвае на паядынку, то я - заклiкаю Бога й вас, дарагiя браты, у сьведкi й прыймаю выклiк. Рукавiцу я не падыму й агалю свой меч толькi як сродак абароны! - вочы Крыжака сьвяцiлiся задавальненьнем i радасьцю. Ён добра ведаў, што Фёдар паслухаецца голасу розуму, нягледзячы на ўсе абразы.
Так яно й сталася. Фёдар высiлкам волi адарваў руку ад дзяржальны мяча й глухiм тонам адказаў:
- Так! Сапраўды я забыўся, бо словы твае, Куно Лiхтэнштайн, як атрута гадзюкi, могуць затуманiць розум кожнаму сумленнаму чалавеку... Але памятай, Куно, што спатканьне гэтае не апошняе! У другi раз ты ня выкруцiсься так латва!...
Немцы, тады, выбухнулi рогатам. Лiтоўцы моўчкi пакiнулi замак, ад гневу кусаючы вусны... Жалезная рукавiца Фёдара самотна засталася ляжаць на сярэдзiне замкавага пляцу, як грозны напамiн. Куно загадаў прыкацiць на пляц вялiзарны камень i на яго пакласьцi яе - ён спадзяваўся, што яшчэ прыйдзе адпаведны час, калi можна будзе зьвярнуць яе Фёдару - на канцы дзiды[26].
