Адсалютаваўшы мячом Гаспадару, ён лёкка саскочыў зь сядла й, зь непакрытай галавой, падышоў да Вiтаўта.
- Хлебам i сольлю прымаем Гаспадара Вялiкага Князя нашага, Вiтаўта Кейстутавiча! - пакланiўся ён, непрыкметна скрывiўшыся ад невытрыманага болю ў плячы. Выпрастаўся з самым спакойным выглядам, але прыкметна збляднеўшы. Гэта не схавалася ад вачэй Вiтаўта, якi сваiм хуткiм розумам адразу здагадаўся, у чым рэч i ад чаго Гараднiчы зьбялеў.
Варкула, не даючы Гаспадару часу на запытаньнi, коратка й выразна паведамiў, што загоны разведзены, заставы вызначаны, сецi напагатове, i ўсё падрыхтавана.
- Добра, Варкула! Вельмi добра! - пахвалiў Вiтаўт. - Пазнаю ў гэтым тваю руку! Але дзе-ж нашы адважны Падгараднiчы Праклош? Чаму яго ня бачна?
- Ваша Высокасьць ня прыйме мне гэта за злое, але я адпусьцiў яго перад двума днямi на паляваньне... - пахмура адказаў Варкула, скрыпнуўшы пры гэтым зубамi.
- Цiкава! - усьмiхнуўся Вiтаўт. - Адпусьцiў з паляваньня на паляваньне! Мусiць, дзiчына паважней зубра?
Але Варкула ня стаў болей аб гэтым гутарыць, ведаючы, што Вiтаўт здагадваецца й не злуецца.
- Дзе, Ваша Высокасьць, пажадаеце спынiцца? Цi ў новых пакоях, цi ў Старой Вежы? - пацiкавiўся ён, ведаючы, што Гаспадар вельмi любiць гэтую вежу, навяваючую ўспамiны былых сутычак з Крыжакамi. Гэтая-ж вежа, у свой час, паслужыла першым прытулкам Вiтаўту, пасьля яго ўцёкаў з Крэўскага Замку.
- Не пытайся, Варкула! Вядзi ў вежу, а ў новых пакоях разьмясьцi гасьцей, хай адпачнуць...
Прызвычаены да паслухмянасьцi Варкула, моўчкi выйшаў уперад i правёў Гаспадара ў яго памяшканьне. Тады заняўся гасьцямi й iх службамi, ды разьмясьцiў iх хутка, старанна й дабрасумленна. Гэты чалавек адзначаўся надзвыйчайнай выканаўчасьцю. Бязь лiшняй пасьпешлiвасьцi й клапатлiвасьцi, ён выконваў свае абавязкi спакойна й абдумана. Быў маўклiвы й замкнуты ў сабе, а калi гутарыў, то коратка й адрывiста. Толькi зь Вiтаўтам быў больш гаварлiвы, ды й то не заўсёды. Вайну й паляваньне любiў над усё на сьвеце. Жанчын ня мог цярпець i блiзка каля сябе, уважаючы iх за слугаў i саўдзельнiкаў Д'ябла. Дзеля гэтага, Княжна Рынгайла й некалькi яе спадарожнiцаў нарабiлi яму шмат клопатаў. Бо ня мог-жа ён памясьцiць родную сястру Гаспадара ў звычайным цытадэльным пакоi, а ў Дзядзiнец[22] кабет пускаць не хацеў.
Стары ваяка, мармычачы праклёны сабе пад нос, нарэшце ўправiўся й з гэтай задачай, адпусьцiўшы для жанчын Царкоўную Трапезу[23].
Вечарэла. Замкавыя будынкi пашарэлi й страцiлi выразнасьць рысаў. Пачулiся галасы вартавых. У пушчы завыў воўк, наганяючы смутак i непакой,...
16. ПАЛЯВАНЬНЕ
Зь першымi блiкамi дня, Замак напоўнiўся рухам. Дзень паляваньня настаў.
Зьменьваючы варту на вежах, Варкула ўвесь час пазiраў на паўночны ўсход, дзе ледзь прыкметна цямнее сьцежка, паглыбляючыся ў пахмурую й маўклiвую пушчу. Гараднiчы з трывогай чакае брата Праклоша, якi абяцаў вярнуцца з выправы ў гэтую ноч...
Шараватыя хмаркi, пазалочаныя з краёў узыходзячым сонцам, чарадой прабягаюць па празрыстаму марознаму небу. Дым з вогнiшчаў i комiнаў роўнымi слупамi цягнецца проста ўвысь, прадвяшчаючы ясны марозны дзень. Груганьнё, спалоханае нештодзённым рухам, зграяй узьнялося над Замкам, аглушаюча каркаючы.
Не дачакаўшыся брата, Варкула вывеў паляўнiчых з Замка, i цеснымi зьвярынымi сьцежкамi павёў на аблюбаванае Вялiкiм Лоўчым мейсца паляваньня. Санныя абозы пацягнулiся iншай, кружной дарогай.
Мейсца было абранае вельмi ўдала. Яно было прадаўгаватай палянай, каля тысячы крокаў даўжынёю, i дзьвесьце крокаў шырынёй на самым шырокiм мейсцы, паступова звужаючыся к канцам. З таго боку, дзе разьмясьцiлiся паляўнiчыя, ускраiна паляны густа зарасла кустамi й маладняком. Трохi глыбей у лес кусты расьсейвалiся, творачы невялiкiя купы бязладна раскiданых зарасьнiкаў, каля якiх разьмясьцiлiся конюхi й конi, прыслугi й санi.
Супрацьлежны бок паляны, вольны ад кустоў, адкрываў далёка ўперад лясную глыбiню, зь якой павiнен быў выйсьцi гнаны загоншчыкамi зьвер.
Ад канцавых ускраiн мейсца паляваньня, далёка ў лес, нацягнутыя моцныя сецi, а за iмi разстаўленыя заставы з аддзелаў капейшчыкаў i лучнiкаў, каб ня даць дзiчыне завярнуць з вызначанага кiрунку й вывесьцi яе на паляну, проста на паляўнiчых.
Вялiкi Лоўчы, старанна разьмясьцiў на мейсцах нецярплiвых паляўнiчых. Вялiкага Князя паставiў супраць сярэдзiны паляны, бо ведаў напэўна, што сюды выйдзе найбольшы й вартаўнейшы зьвер. Збраяносцы прынесьлi сюды-ж некалькi заладаваных самастрэлаў, калчан са стрэламi й сякеру. Тут-жа, побач зь Вiтаўтам, Гараднiчы выставiў некалькi выбранецкiх лучнiкаў i капейшчыкаў, абавязкам якiх было ўважаць за бясьпекай Гаспадара й, у разе патрэбы, прыйсьцi яму на дапамогу.
Олiвер прытаiўся на правым крыле паляны. Леваруч ад яго вiднеўся праз кусты плашч Графа дэ ля Шэр, з другога - пёры Мак Марцiмера. Далей некалькi чужаземцаў i Лiтоўскiх Драбаў зь вялiзарнымi самастрэламi.
Паляўнiчыя былi разстаўленыя з такiм разьлiкам, каб нi адна жывёла, выгнаная на паляну, ня здолела прарвацца празь iх ланцуг, падмацаваны з тылу збраяносцамi й чэлядзяй, узброенай дзiдамi, сякерамi й самастрэламi.
Напружанае маўчаньне запанавала над лесам. Некалькi сотняў насьцярожаных пар вачэй, да болю ў скронях, углядалiся ў аддаленыя нетры нямое пушчы. Кожны найменшы гук - хруснуўшая галiна, лопат крылаў, шорах абсыпаючагася з дрэва сьнегу, прымушаў уздрыгнуцца прытаiўшыхся людзей i мацней бiцца iх сэрцы. Вось, вось, здавалася, зьявiцца даўгачаканая дзiчына. Нiхто нават не заўважыў i не падумаў аб тым, што яшчэ зусiм не чуваць ражкоў i бубнаў загоншчыкаў.
Навокал панавала такая цiшыня, што зграйка чырвонагрудых гiлёў, супакойна апусьцiўшыся на паляну, безтурботна шпацыравала каля самых ног Вiтаўта, нават не падазраваючы блiзкасьцi людзей, i не зьвяртаючы нiякай увагi на лёккiя хмаркi пары ад дыхаючых паляўнiчых.
Затаiўшы подых, Вiтаўт з ласкавай усьмешкай назiраў за прыгожымi птушкамi, на некаторы час забыўшыся, дзе ён знаходзiцца.
Раптам, на супрацьлежнай ускраiне паляны, паказаўся руды пушысты лiс. Прысеўшы каля крайнiх дрэў, ён уважна панюхаў паветра, але, нiчога не адчуўшы, прыпаў да сьнегу i рушыў к сярэдзiне паляны, насьцярожана паводзячы вострымi вушкамi.
Дзесь трывожна засакатала сарока. Гiлi разам узьнялiся ў паветра й зьнiклi за засьнежанымi верхавiнамi дрэў. Лiс кiнуўся ўбок, прыпаў чэравам да сьнегу й пачаў уважна вынюхваць i прыслухоўвацца. Нi гука. Паляўнiчыя замерлi, зь цiкавасьцю назiраючы гэтага хiтрага й асьцярожнага зьвярка. Але лiс нешта прыкмецiў i, раптоўна вiльнуўшы густым хвастом, завярнуў i стралой зьнiк у пушчы.
Усе гэтыя трывогi й перажываньнi не займалi толькi аднаго чалавека Гараднiчага Варкулу. Ён ня бачыў нi лiса, нi гiлёў, нi чарады курапатак, перабегшых праз паляну. Пахмура насупiўшыся, ён ад'ехаў у глыбiню лесу й там у адзiноце перажываў доўгую адлучку брата. Уся яго йстота йрвалася недзе ў балоцiстыя абшары паганскае Жамойцi, прыцiснутыя бязьлiтасным жалезным ботам зьненавiджаных Крыжакоў.
Пусьцiўшы павады каня, ён, згорбiўшыся, сядзеў у сядле, пахiлiўшы галаву на грудзi. Час ад часу, з надзеяй пазiраў на сьцежку, вядучую к лясному Замку, i, нiчога на ёй не прыкмецiўшы, iзноў занураўся ў свае невясёлыя думкi. Яго конь, адчуваючы млявасьць седака й прызвычаiўшыся за доўгую сваю службу да розных лясных прыгод, паволi крочыў па гурах, не аддаляючыся ад мейсца паляваньня, а й не наблiжаючыся да яго. Разумная жывёла як-бы падзяляла смутак i трывогу свайго гаспадара. Панурыўшы кудлатую галаву, старанна абыходзiла карчы, пнi й лапчастыя галiны, нiзка пахiленыя да зямлi.
На паляне, мiж тым, зноў зьявiўся лiс. Зараз ён трымаўся зусiм iнакш. Устрывожана азiраючыся на бакi, мiтусiўся мiж крайнiмi дрэвамi, не адважваючыся выбегчы на адкрытую плошчу. Там i сям мiльгаў яго руды хвост. Выпалашаныя iм некалькi зайцаў, стрымгалоў пусьцiлiся наўцёкi. Адзiн зь iх, выкацiўшыся белым клубком на сярэдзiну паляны й зрабiўшы на ёй некалкi петляў, прысеў i натапырыў вушы.
