Малады Рыцар увайшоў у стайню з душой, перапоўненай хваляваньнем i трывогай, лаючы сам сябе за такую нядбаласьць. Але, убачыўшы кругленькую постаць свайго конюха Кляўса (у нязьменным сiнiм камзоле), пад чэравам шэрага жарэбчыка, трохi супакоiўся. А прыкмецiўшы новыя кольцы ў цуглях, праста ўзрадаваўся. Добры стары Кляўс ужо паклапацiўся аб усiм.
Жарабец цiхенька зайржаў, пазнаўшы свайго гаспадара, i прыняўся ўзмахваць галавой, побразгваючы нашыйнай кальчугай i муштукамi.
Кляўс жвава ўскочыў на ногi й кiнуўся насустрач Олiверу з такою жвавасьцю й хуткасьцю, якiх цяжка было спадзявацца, пры яго малым росьце й таўшчынi.
- Вашая Сьветласьць! Вашая Сьветласьць! - гукаў ён на бягу, разводзячы рукамi. - Што за дурны народ тут жыве! Прашу ў iх дзёгцю, каба капыты змазаць, не разумеюць. Паказваю iм, што вось, капыты наўкола трэба памазаць, каб чорныя былi й блiшчэлi, дык яны мне вухналi й падковы цягнуць, вунь зiрнiце, Вашая Сьветласьць, якую купу наносiлi! А Адзi дык зусiм дагадаўся: стары капыт прынёс! Я сварыцца пачаў, а яны рагочуць... Дурны... народ, зусiм дурны!...
- Ня думаю, Кляўс, - усьмiхнуўся Олiвер.
- Як-жа не, Вашая Сьветласьць? Што нi кажы iм, нiчога не разумеюць, як аслы.
- А ты паспрабаваў-бы разтлумачыць.
- Прабаваў, Вашая Сьветласьць! Лупяць вочы й рагочуць, а каб зразумець, дык нi-нi.
- А вось мы зараз пабачым, - прамовiў Олiвер, убачыўшы праходзячага мiма барадатага Лiтоўца, па выгляду лясьнiка.
- Гэй! - махнуў ён рукой барадачу.
- Ваша Сьветласьць! - загутарыў Кляўс. - Надарэмна вы прабуеце, усё роўна нiчога не зразумее, гэта той самы, што капыт прынёс...
Але Лiтовец ужо падыйшоў i, усьмiхаючыся сабе ў бараду, знакамi паказаў, што не разумее мовы Кляўса й таму ня ведае, чаго той хоча.
Олiвер супакойна адсунуў мiтусячагася Кляўса ўбок i паказаў на конскiя капыты. Барадач зьдзiўлена пацiснуў плячыма й, выразна зiрнуўшы на купу вухналёў i падкоў, разгублена разьвёў рукамi.
- Бачыце, Ваша Сьветласьць, дурны як асёл! - паясьнiў абрадаваны Кляўс.
- Не сьпяшайся! - запярэчыў Олiвер i, узяўшы барадача за плячо, падвёў яго да сьцяны, на якой вiсела вялiзарнае драўлянае кола, i паказаў на рэшткi дзёгцю ў дзiрцы ад восi.
Лiтовец адразу гучна зарагатаў, разумеючы кiўнуў галавой i выйшаў са стайнi.
Кляўс недаверлiва глядзеў яму ўсьлед, але без папярэдняй пэўнасьцi.
Хутка барадач вярнуўся й прынёс цэлае вядро чорнай масьлянiстай вадкасьцi. Ён па сяброўску ляпнуў Кляўса па плячу (так, што той аж прысеў) i, паказваючы на ўсьмiхаючагася Олiвера, зрабiў знак рукой, даючы зразумець, што той мае разумную галаву. Кляўс зьбянтэжана ўзяў дзёгаць i прысеў каля конскiх капыт.
Олiвер, працягваючы ўсьмiхацца, выйшаў са стайнi й убачыў Мак Марцiмера, уважна назiраючага за праходкай коняў. Яго здаравенны руды скакун, ускiдаючы храпай, цяжка рысiў на кордзе.
Марцiмер радасна прывiтаў Олiвера й, указваючы на каня, прамовiў:
- Слаўна йдзе! Аж зямля гнецца!
Олiвер прыпынiўся каля Шкота, i разам зь iм прыняўся прыглядацца жвавай i ўзбуджанай падрыхтоўцы да ад'езду.
- Як на вайну рыхтуюцца! - адзначыў Марцiмер. - Я яшчэ нiдзе ня бачыў чагось падобнага.
- Так! Паляваньне павiнна быць надзвычайнае! У нас i Каралi так не выбiраюцца...
Нарэшце наступiў абед, а за iм i час ад'езду.
Замкавая брама насьцеж адчынiлася, i зь яе галёпам выляцеў малады Лiтоўскi Драб, ды што духу паскакаў да Ляснога Замку зь весткай: "Гаспадар вырушыў!"
За iм лёккай рысьсю, на малых кудлатых конiках - сотня капейшчыкаў з доўгiмi дзiдамi пры назе й вялiкiмi прастакутнымi шчытамi за сьпiнай. На iх шоламах, пагрозьлiва паўнахiленыя ўперад адпалiраваныя рогi зубра - адзнака ведамага на ўвесь сьвет Белавескага Палка.
Чужаземцы зь непрыхаванай пашанай i зайздрасьцю прыглядаюцца суровым i магутным постацям у панцырах блакiтнае сталi.
За Белавескай Сотняй пад Бел-Чырвона-Чорнай харугвай з вышытай золатам Пагоняй, на белым жарабцу едзе сам Гаспадар Вялiкi Князь Вiтаўт Кейстутавiч, абкружаны багатым i зiхацячым пачотам. На шчытах i плашчах пачоту мiгацяць гэрбы Полаччыны, Наваградчыны, Смаленшчыны, Тутаўшчыны, Гомелю, Бранску, Берасьця, Гораднi, Кiева, Астрога й рэшты Княстваў ды Ваяводзтваў неабдымнае Лiтвы.
Чужаземцы прылучаюцца да пачоту, i пышныя гэрбы сыноў Францыi, Бургундыi, Лётарынгii, Шкотыi, Iталii перамешваюцца з простымi, але выразнымi гэрбамi Лiтоўскiх Драбаў.
Далей едзе сотня лучнiкаў Тураўшчыны, з воўчымi скурамi замест плашчоў.
- Гляньце на гэтых стралкоў, - паказвае Граф на iх Олiверу. - Яны сваёй цэльнасьцю не ўступаюць Ангельскiм Лучнiкам, а часам i перавышаюць iх!
- Штось цяжка паверыць... - сумняваецца Олiвер, зь недаверам прыглядаючыся нязграбным на вiд стралкам.
- На паляваньнi будзеце мець нагоду пераканацца, i клянуся Сьвятым Андрэям, маiм Патронам, зьдзiвiцеся!
- А хiба й простыя воi прымуць удзел у паляваньнi?
- Дарагi земляча! Я вам ужо казаў, што Лiтва гэта ня Францыя цi Бургундыя, дзе паляваньне зьяўляецца прывiлеем Каралёў i шляхты. Тут гэта забава для ўсiх, i нiхто не бывае ў крыўдзе.
- То ў такiм разе, нам застанецца толькi назiраць, як гэтыя малайцы будуць класьцi дзiчыну!
- Чаму? - зьдзiвiўся Граф.
- Бо цi можа быць столькi дзiчыны, каб хапiла на такую масу паляўнiчых?
- Не забывайце, што гэта Лiтва!
- Хай сабе й Лiтва! Але, як вы кажаце, гэтыя Лучнiкi найлепшыя ў сьвеце стралкi, то цi магчыма нам, простым сьмертным, спаборнiчаць зь iмi?
- О, дарагi Олiвер, можаце супакоiцца й не хвалявацца. Дзiчыны будзе столькi, што няхай тут будзе хоць цэлы полк гэтых Лучнiкаў, яе хопiць на ўсiх!
- Цяжка паверыць, Граф. Каб гэта казаў хто-небудзь iншы, а ня Вы, то я проста абазваў-бы яго йлгуном!
- Паверыць цяжка, але вельмi лёкка пераканацца! Не пазьней як заўтра, Вы самi, дарагi Олiвер, будзеце сьведкай таго, чаму ня хочаце верыць сёньня! Граф крыху памаўчаў i потым дадаў. - Я нiколi на Вас ня крыўдзiўся, дарагi Олiвер, за Вашы недавер. Ня крыўджуся й зараз. Некалькi гадоў таму, я таксама мусiў прывыкаць i дзiвiцца гэтаму надзвычайнаму Краю й яго звычаям. Пройдзе час, прызвычаiцеся й Вы, i палюбiце Лiтву, цi Белую Русь, называйце як хочаце, так, як палюбiў яе я. Я пачынаю адчуваць, што мяне ўжо не цягне ў Францыю...
- Пабачым... Пабачым...
Суразмоўнiкi змоўклi й, лёкка пакачваючыся ў сёдлах, прынялiся разглядаць маляўнiчыя, i ў той-жа час суровыя ваколiцы.
Няроўная мясцовасьць, па якой пралягала дарога, адчыняла iх паглядам папераменна, то неабдымныя абшары дрымучай пушчы, зьнiкаючай у блакiтнай далечынi гарызонту, цi, зьехаўшы ў нiзiну, непрыступныя й глухiя сьцены лясное гушчы, захапляючыя сваiм дзiкiм недаторкнутым хараством, упрыгожаныя сьляпячай бялiзной сьнегу.
За лучнiкамi разьцягнулiся санныя абозы, перасыпаныя коннымi прыслугамi паляўнiчых. Адтуль у марозным паветры, далёка разносiлiся песьнi й рогат, аддаючыся гучным тысячагалосым рэхам у пушчы.
Лясная дарога, выгiнаючыся мiж узгоркаў i зарасьнiкаў, час ад часу перасякае прасторныя, зiхацячыя срэбрам, паляны. Парослыя шыпшынай i лазой балотцы, пахваляваныя сьнежнымi гурамi, i глыбокiя яры з адхоннымi абсыпаўшымiся берагамi, густа зарослыя дзiкiм малiньнiкам, ажынай i цёрнам.
Замак вынырнуў зь лясное пушчы зусiм неспадзявана. Ён шырока раскiнуўся на паляне, абкружаны зямляным валам, драўляным мурам i абведзены шырокiм ровам са стромкiмi берагамi, уторканымi вострым жалезьзем. З-за муру вiднелася невысокая каменная вежа з зубчастым верхам. Побач яе зiхацеў пазалотай крыж прысадзiстай, але ўмястоўнай Царквы з каменнай званьнiцай. Вежа й Царква былi калiсь цэнтрам невялiкага абароннага Замку, каменны мур якога творыць зараз як-бы другi нутраны пярсьцень абароны, у разросшайся ўдоўж i ўшыр цытадэлi.
Як толькi зь лесу паказалiся першыя шэрагi Белавескiх Капейшчыкаў, у Замку ўдарылi ў звон. Зарыпела вонкавая брама, i адтуль, у поўным узбраеньнi, выехаў сiвы Гараднiчы[21] Варкула Бялецкi.
