- Няхай пан загадае й мне быць пры допыце... Пан-жа абяцаў, што аддасьць яе мне, а мiж тым...

Несьцяровiч нiчога не адказаў - пераможаны вiном, ён ужо спаў. Але затое, Ваявода Кжыжаноўскi ўстаў з-за стала ды, мiгнуўшы сваiм субяседнiкам, падыйшоў да гайдука й прамовiў:

- А ну, паглядзi на мяне, цi пазнаеш? Бо я цябе ведаю...

Гайдук толькi цяпер разгледзеў твар Ваяводы. I па меры таго, як ён углядаўся, вочы яго расшыралiся ад жаху. Першым яго рухам было кiнуцца ў дзьверы, але там, як-бы прыпадкам, ужо апынуўся адзiн з гасьцей. З вокнамi было тое самае. Гайдук упаў на каленi, ня ў сiлах нiчога прамовiць. Другi гайдук са зьдзiўленьнем назiраў гэтую сцэну.

- Я бачу, ты мяне пазнаў, - усьмiхнуўся Ваявода. - Як, цi стрымаў я сваё слова?...

- Так!... Так, бацюхна Сыч... - прашапацеў бядак.

- Сыч! - ускрыкнуў яго прыяцель i ўхапiўся за меч, але выцягнуць яго ўжо не пасьпеў...

- Цiмох, iдзi да Францiшка! I цягнi iх сюды! Досыць iм там ужо, потым нацешацца! Гайдука зьвязаць! Перад Капой[19] стане! Гаўрыла й Даша яго дапiльнуюць, рэшта пойдзе са мною правяраць варту...

Цiмох застаў Дашу й Францiшка ў пакоi, прызначаным для "Ваяводы". Даша ад радасьцi й неспадзяванага шчасьця плакала, схаваўшы твар на грудзях свайго каханага. Па шчаках Францiшка таксама кацiлiся буйныя сьлёзы, ён пяшчотна гладзiў Дашу па галаве ў нямой бязьмежнай радасьцi. Цiмох нерашуча кашлянуў, стараючыся зьвярнуць на сябе iх увагу.

- Што?... - здрыгануўся Францiшак.

- Сыч клiча. Час ужо скончыць зь Несьцяровiчам i ягоным кублом...

Францiшак нехаця ўстаў, прымацаваў iзноў бараду й, узяўшы Дашу за руку, пайшоў за Цiмохам.

- Ну, галубкi, нацешылiся? - сустрэў iх Сыч. - Калi не зусiм, то пасьпееце яшчэ. Часу досыць... А бараду скiнь, не патрэбна яна болей.

- Пане Ваявода, хоць i нягодна я вашае ласкi, але дазвольце мне хаця руку вашу пацалаваць? - i пакуль Сыч зразумеў, каго гэта датычыцца, Даша ўхапiла яго за руку й, залiваючыся слязьмi, пацалавала.

- Гэй! Гэй! Гэта я "пане Ваявода"? - зьбянтэжыўся Сыч i, ласкава адабраўшы руку, загадаў:

- Гаўрыла й Даша застануцца тут пiльнаваць Несьцяровiча й гайдука! Францiшак пойдзе з намi, паказваць дарогу! Хадзем!

На небе яскрава зiхацелi зоркi, як раскiданыя па чорным аксамiце самацьветы. Тонкi серп месяца ледзь асьвятляў прыцiхлае гняздо Несьцяровiча. Зь лесу даносiлася нуднае й працяглае выцьцё - адбiўшагася ад стаi й трапiўшага ў пастку воўка.

- З намi Крыж Сьвяты й Угоднiк Андрэй... - шапоча вартавы гайдук, выглядаючы праз фортку ў браме. Ён доўга ўглядаецца ў ноч, стараючыся пры слабым сьвятле месяца зазiрнуць у хаты Конева, дзе начуюць Сычаняты.

З тылу чуецца скрып сьнегу пад нагамi некалькiх чалавекаў. Вартавы пазнае "Ваяводу" й адсоўваецца ад форткi, каб госьць мог празь яе паглядзець. Сыч доўга й уважна прыглядаўся й прыслухоўваўся засьнежаным абшарам, разьлёгшымся мiж Коневым, лесам i маёнткам.

- Як, нiчога не чуваць? - зьвярнуўся ён раптам да вартаўнiка.

- Не, Яснавяльможны Пане, нiчога. Усё сьпiць наўкола.

- Добра! I апрышак не чуваць?

- Не, Яснавяльможны Пане, не чуваць. Напэўна, таксама сьпяць. Сама ўдарыць-бы па iх...

- Ударыць, кажаш? - неяк дзiўна ўсьмiхнуўся Сыч. - I я так думаю, што трэба ўдарыць. Толькi мне здаецца, што грэшна бiць сонных, га?

- Якi-ж тут грэх, Пане Ваявода? Як не перб'ем iх сонных, дык iнакш нiколi рады не дамо!

- Ну добра! Хай будзе па-твойму! - глуха прашапацеў Сыч. - Але бiць будзем Несьцяровiча...

Халодная сталь нажа, злавесна блiснуўшы перад вачамi гайдука, прагавiта ўпiлася яму ў горла. З булькатам лiнула кроў. Захрапцеўшы, гайдук павалiўся на сьнег, забiўшыся ў перадсьмяротных сутаргах.

- Здох, як кручаны сабака, - прамовiў Францiшак, выцягваючы завалу з брамы. - Нагубiў ён людзей на сваiм вяку, жываглот!

Праз прыадчыненую браму на падворак, адзiн за другiм, няслышныя як ценi, пачалi ўваходзiць Сычаняты.

Сам Сыч, са сваiм пачотам, працягваў абход маёнтку, пакiдаючы за сабою нерухомых i карчанеючых сьведкаў сваёй ненавiсьцi й помсты.

Ранiцай, пасьля кароткага але моцнага сну, Сыч загадаў прывесьцi да сябе прабудзiўшагася Несьцяровiча, у каторага трашчала галава ад учарашняй папойкi.

Няроўнай хадой падыйшоў Несьцяровiч да стала, за якiм разьмясьцiлiся Сычаняты, i налiў сабе кубак вiна.

- Пахмелка, гэта дар Божы! - прамовiў ён, перакiдаючы кубак у рот. - Я бачу, нашага палку прыбыло? - дадаў ён, акiнуўшы вокам стол.

- Каму прыбыло, а каму й убыло! - ня вытрымаў Францiшак. - Ксяндза трэба паклiкаць для падлiку...

Несьцяровiч, якi не зусiм яшчэ прачухаўся й ня ведаў аб тым, што здарылася ўночы, не зьвярнуў увагi на гэтую заўвагу й, працягваючы руку да баклагi, запрапанаваў:

- Вып'ем, панове, за добра прайшоўшую ноч!

- Хто вып'е, а хто й паскача! - адказаў iзноў Францiшак, i, пад агульны рогат, выхапiў у яго баклагу з рук.

- Ня будзь, пане, такi рэзвы! - ускочыў Несьцяровiч. - Тут я пан! I не дазволю нiкому зь сябе насьмяхацца, будзь то хоць сам Ваявода цi Князь!

- I добра зробiш, пане! Але мяне гэта не датычыцца, бо я не Ваявода, i ня Князь, а звычайны Францiшак Сычонак! - i Францiшак адчапiў бараду.

Увесь хмель мiгам зьляцеў зь Несьцяровiча i ён, яшчэ ня верачы сваiм вушам, упiўся вачамi, поўнымi жаху, у круглы ўсьмехнены твар Францiшка. Усё гэта было так неспадзявана й непраўдападобна, што небарака Несьцяровiч рашыў, што ўсё гэта яму сьнiцца цi бярэдзiцца. Ён заплюшчыў вочы й, пад аглушальны рогат Сычанят, моцна ўшчыпнуўшы сябе за лытку, адплюшчыў iзноў. Усё тое самае, толькi цяпер сусед Францiшка, перад гэтым таксама барадаты, стаў да немагчымасьцi падобны да Дашы.

- Не!... Не!... Гэта ня можа быць!... Гэта сон!...

- Не, Несьцяровiч, ня сон! Гэта сапраўднасьць! А пагэтаму, памалiся Богу, бо песенька твая сьпета! - прамовiў маўчаўшы дагэтуль Сыч. - Ды пасьпяшайся!

- Збан да пары ваду носiць, дзяржак адырвецца - i збан паб'ецца! - дадаў Францiшак.

Да абеду гняздо Несьцяровiча апусьцела. Ляскалi па ветру паадчыненыя дзьверы. Сiратлiва глядзелi павыбiваныя вокны...

На перакладзiне брамы вецер разгойдваў трупы Несьцяровiча й некалькiх гайдукоў, ацалелых ад начнога абходу Сыча...

12. ПАСЛАНЬНIК

Па прыезьдзе ў Кракаў, Ваявода Фёдар спынiўся ў доме капiтана Лiтоўскiх Лучнiкаў Ваяводы Пашкевiча. Гаспадар прыняў госьця з усiмi адзнакамi чэсьцi й павагi, на якiя заслугоўвае Лiтоўскi Ваявода, ды яшчэ Пасланьнiк самаго Гаспадара Вялiкага Князя.

Празь некалькi дзён, Пашкевiч з затоенай пяшчотай i зайздрасьцю пазiраў на дарагi й радзiмы Ярылаў Крыж, гафаваны золатам на плашчы Фёдара. Зь якою ахвочасьцяй ён насiў-бы сам гэтае Двукрыжжа, замест чужога й нялюбага Белага Арла, якому воляй лёсу й абставiнаў прыходзiлася служыць i пакланяцца.

- Эх, маладосьць, палкая й неразважная!... - з жалем прашаптаў Пашкевiч, прыцiскаючы да вуснаў каваны шчыт Фёдара. - Каб можна было вярнуць мiнулае, быў бы я сёньня ў Полацку цi Троках...

- Цяжка, Ваявода! - заўважыў Фёдар. - Нiхто цябе ня прымушаў iсьцi за Ягайлам, дык i шкадаваць ня трэба. На раду табе, знацца, напiсана быць Палякам. Не наракай-жа на волю Божую.

- Ня быў я Палякам, i не буду! - успыхнуў Пашкевiч. - Уся iстота йрвецца да родных пушчаў, балот, сенажацяў! Я там нарадзiўся, вырас, там i памерцi хачу! Скажы, Фёдар, ты, хоць i малады, але розум у цябе за дзесяць старых варты. Што я правiнiў, калi пайшоў за сынам Альгерда? Альгерда Вялiкага й Справядлiвага! Цi-ж мог хто тады падумаць, што малады й разумны Ягайла Альгердавiч Княства сваё на спаднiцу прамяняе? Скажы, мог?...

- Дык я цябе й не вiню. Ты выбраў свой шлях, i па свойму правы, калi лiчыш яго правiдловым...

- Вось у тым i бяда, што не лiчу! - распачлiва ўскрыкнуў Пашкевiч.

- Як так? - зьдзiвiўся Фёдар. - Ня лiчыш?...

- Фёдар, зразумей мяне! Цяжка тады было разабрацца, за кiм пайсьцi, цi за Ягайлам, цi за Кейстутам i Вiтаўтам. Час быў лiхi. Ягайла шукаў падтрымкi ў Польшчы й дамагаўся рукi Ядзьвiгi. Кейстут i Вiтаўт абапiралiся на Белую Русь i шукалi дапамогi ў Немцаў. Як было не згубiць галавы? Я выбраў Ягайлу, твой пакойны бацька - Вiтаўта... Ты, можа, не зразумееш гэтага, бо тады занадта малады быў... Кожны ймкнуўся зрабiць як найлепей... А што выйшла? Не маўчы, Фёдар, скажы хоць слова суцехi!... Не надарма цябе Вiтаўт за Пасланьнiiка абраў, думаць можаш...