Паслушнiк моўчкi ўкланiўся й выйшаў. Кройцэнбэрг весела пацёр рукi:

- Ну цяпер, здаецца, пойдзе! Мусiць пайсьцi! - хутка налiў шклянку Мальвазii й выпiў. Скруцiў мапу й, ласкава яе пагладзiўшы, схаваў у скураны футарал. Прайшоўся некалькi разоў па пакою, зь нецярпеньнем чакаючы выклiканых людзей. Прамармытаў:

- Гром i маланкi! Калi я зараз не папхну гэтыя Лiтоўскiя палкi на Польшчу, i йзноў усё сарвецца, варочаюся ў Мальборк!...

Першым зьявiўся Шумiлiнскi карчмар Захар Кузмiч. Даведаўшыся, што Вялiкi Камандор жадае яго бачыць, ён, не зважаючы на сваю грузную камплекцыю, пусьцiўся так хутка бегчы, што маўклiвы Паўль ня здолеў за iм угнацца й згубiў з вачэй у натоўпе каля Сабору. Праклiнаючы ўсiх карчмароў на сьвеце, зь iхнай прагнасьцю разам, ён накiраваўся да дому пана Келябовiча. Па дарозе яму здалося, што ўбачыў знаёмую постаць, але не пасьпеў як сьлед прыгледзецца, як чалавек у чорным плашчы зьнiк з вачэй. Паўль ня стаў ламаць сабе над гэтым галавы й пусьцiўся выконваць загад Камандора.

Захар Кузьмiч, гэтым часам, задыхаючыся ад хуткага бегу, зьвярнуў на бераг Дзьвiны. На яго твары быў намаляваны такi неакрэсьляны выраз, што прахожыя спатыканыя на вулiцах, па якiх ён бег, са спачуваньнем глядзелi яму ўсьлед, думаючы, што чалавек апанаваны найвялiкшым горам i роспачай.

Падбегшы да маленькай i мала прыкметнай форткi ў высокiм частаколе, Захар Кузьмiч з трывогай азiрнуўся. Нiкога!... З грукаючым сэрцам ён прасьлiзнуў у фортку й апынуўся ў засьнежаным садзе купца Мюльлера.

Як з-пад зямлi перад iм вырас здаравенны мужчына, апрануты ў скураную куртку й зь сякерай у руках. Нiчога ня кажучы, незнаёмец засланiў дарогу, i з падозрай ды злосьцяй пазiраў на перапалоханага карчмара.

- Да пана Магiстра... ласкава прашу... - задыхаючыся, залапатаў Захар Кузьмiч. - Да пана Магiстра... Iх Сьветласьць загадалi мне... Ласкава прашу... Далiбо загадалi. Зрабiце такую ласку... Ласкава прашу... гэту сякерку... - i ён пачаў адвешваць нiзкiя паклоны суроваму ўласьнiку страшнае баявое сякеры.

Вартаўнiк (а гэта быў вартаўнiк, пераапрануты ў садоўнiка, аб чым хiтры карчмар адразу здагадаўся) з пагардай зiрнуў на ягоную агiдную постаць i рухам рукi загадаў iсьцi ўперад. Захар Кузьмiч скурчыўся й накiраваўся па сьцежцы мiж кустоў да дому, адчуваючы, як яму здавалася, вострае лязо сякеры ў сябе на карку. Але азiрнуцца не адважыўся.

Кройцэнбэрг прывiтаў Захара Кузьмiча вельмi ветлiва, называючы яго сваiм сябрам, i запрапанаваў кубак вiна, якое той выпiў з задавальненьнем, адзначыўшы ў думках, што вiно заморскае й найлепшага гатунку.

Да вартавога Кройцэнбэрг прамовiў некалькi адрыўчастых словаў па-нямецку, зь якiх Захар Кузьмiч не зразумеў нi воднага, але, мяркуючы па тону, рашыў, што Камандор лае таго за грубае абыходжаньне да яго - Захара Кузьмiча. Але на самай справе гэтыя словы гучалi так: "Калi гэта мярзотная свiньня будзе выходзiць, зрабi выгляд, што яго паважаеш. Ён нам зараз патрэбен."

Як толькi вартаўнiк выйшаў, Кройцэнбэрг усадзiў свайго госьця ў мяккае крэсла, а сам у задуме закрочыў па пакою. Карчмар ад такога абыходжаньня быў на вяршынi раскошы. Ну а як-жа? Гэта табе ня хам - Войт з Шумiлiна, каторы толькi й умее: "Кварту, Захар!..." Нарэшце Камандор загутарыў:

- Слухай, мой сябра! Цi ведаеш ты, што Кароль Ягайла рыхтуе войска, каб ударыць на Лiтву й зьнiшчыць усе вашы правы й вольнасьцi?

- Не, Ваша Сьветласьць... Ласкава прашу, не даводзiлася чуць такога...

- Як не? - удаў зьдзiўленьне Кройцэнбэрг. - Табе, чалавеку каторы павiнен усё ведаць, ня ведама такая рэч? Ты-ж карчмар!

- Няхай Ваша Сьветласьць ня гневаецца, ласкава прашу... Але мне здаецца, што Войт нашы, Пётра Ларывонавiч, нешта такое казалi... Яны заўжды чакаюць на вайну з Польшчай...

- Вось бачыш! - падхапiў Кройцэнбэрг, зразумеўшы хiтрык карчмара. - Людзi ведаюць, а ты не... А хто ў вас Войтам?

- Вы, Ваша Сьветласьць, ня ведаеце нашага Войта Пётру Ларывонавiча? Ласкава прашу, ласкава прашу. Гэта-ж сын Ларывона Кiрмунтавiча, таго што зь Вялiкiм Князем Альгердам на Маскву хадзiў... - i Захар Кузьмiч пераказаў Кройцэнбэргу ўсю гiсторыю Шумiлiнскага Войта так, як калiсь разказваў Баярыну Рацiшчэву. Камандор, не перабiваючы, выслухаў гэтае апавяданьне да канца, i як-бы мiмаходам зазначыў:

- Вось бачыш, ваш Войт усё ведае.

- Так, Ваша Сьветласьць, так! Ён заўсёды ўсё ведае, бо сам Гаспадар Вялiкi Князь яму кажуць...

- Добра!... - перабiў Кройцэнбэрг. - Хочаш, каб я даклаў аб табе й тваей вернасьцi Вялiкаму Магiстру Конраду?

- О! Ваша Сьветласьць! Ласкава прашу, зрабiце такую ласку! Век за вас буду Бога малiць...

- Ну то слухай! Паколькi ты й безь мяне ведаў аб намерах Караля, я мушу табе сказаць, што нашы Вялiкi Ордэн лiчыць сябе шчырым прыяцелем Лiтвы й Вялiкага Князя, але Ён, на жаль, нам ня верыць... Дык каб прадсьцерагчы ад такога вялiкага няшчасьця як вайна, я й паклiкаў цябе, Захар Кузьмiч. Толькi ты можаш уратаваць твой народ ад бяды... Iдзi й перадай твайму народу гэтыя весткi, а ў першую чаргу твайму адважнаму Войту. Каб яны ведалi й былi гатовыя! А я... у сваю чаргу раскажу аб табе вялiкаму прыяцелю Лiтвы Магiстру Ордэну Крыжа.

Хiтры карчмар, зразумеўшы, што яд яго хоча крыжак, i хутка зважыўшы ўсе выгады такой зьдзелкi, прамовiў:

- Ваша Сьветласьць, усё зраблю, усё перадам! Абы правучыць гэтую зьмяю падкалодную з Кракава й верна паслужыць вам, Ваша Сьветласьць, i вашаму Найвялiкшаму й Найшляхетнейшаму Рыцарству...

- Але памятай! - спынiў Кройцэнбэрг, гэты слоўны паток. - Калi Вялiкi Князь даведаецца, адкуль у цябе гэтыя весткi, то не пазьбегнуць тады табе шыбенiцы...

Захар Кузьмiч пакiдаў дом купца Мюльлера той самай дарогай, па якой прыйшоў, але ўжо ня так пасьпешна. За пазухай прыемна муляў туга набiты грыўнамi капшук. Вартаўнiк зь ветлiвай мiнай выпусьцiў яго за фортку, буркнуўшы ўсьлед: "Доннэр вэтэр..."[11] Але Захар Кузьмiч прыняў гэта за "добры вечар" i пацяшаўся ў душы з "дурнога" немца, так як зараз быў якраз поўдзень.

Гутарка, падобная гэтай, адбылася й з другiм выклiканым - панам Келябовiчам. На тым-жа яна й закончылася.

Вялiкалукскi-ж Войт Платон Скабель, хаця й не адзначаўся вялiкiм розумам, але ня быў на столькi дурным, каб паверыць завярэньням Кройцэнбэрга аб ягоным сяброўстве й шчырасьцi. Таму ён паставiў пытаньне проста:

- Для чаго вам, шаноўны Камандорэ, патрэбная гэтая звадка? I да чаго яна павiнна прывесьцi?

Кройцэнбэрг пабачыў, што гэта не карчмар i не пусты шляхцiц, i таму рашыў часткова адкрыцца, тым болей што Скабель быў ужо завербаваны:

- Да вайны...

- А якой узнагароды я маю спадзявацца?

- Ад каго ўзнагароды? - удаў, што не разумее, Кройцэнбэрг. - Ад Вiтаўта?

- Ад Тэўтонскага Ордэну... Найсьвяцейшага Папы... цi хто там яшчэ ў гэтай вайне зацiкаўлены? - вытлумачыў Скабель. - Ад Вiтаўта за такiя справы можа быць толькi адна ўзнагарода - вяроўка!

- Узнагарода будзе вялiкая й багатая, але вялiчыня яе будзе залежаць ад стараньняў Войта Вялiкалукскага...

Па выхадзе Платона Скабеля, Кройцэнбэрг прысеў да стала й, хутка напiсаўшы лiст, зь мейсца адправiў яго з ганцом у Мальборк. Цяпер толькi заставалася чакаць на вынiкi разпачатае гульнi, што Камандор i зрабiў.

9. НАРАДА

Першае, на што зьвярнуў увагу Ваявода Фёдар, прыехаўшы ў Полацак, былi чуткi аб хуткай вайне з Польшчай.

Пры першым-жа спатканьнi зь Вiтаўтам ён пацiкавiўся, цi ёсьць падставы да гэтых чутак.

- Гэтага мы яшчэ й самi ня ведаем, - адказаў спакойна Гаспадар. - Ведаем толькi, што дыму без агню не бывае. А калi так, то, значыць, нешта ёсьць! - I ён шматзначна пацёр рукi, як бы паказваючы, што яны яму сьвярбяць.

- Няўжо вы, Ваша Высокасьць, дапусьцiце да вайны?

- Я прагну яе! Яна мне патрэбна як паветра!

- Але-ж не з Каралём Ягайлам?

- А чаму-б i не?! - з запалам ускрыкнуў Вiтаўт.

- Я ня радзiў-бы...

- Я бачу, ты нiяк баiсься, Фёдар?