Dit was dan weer een van de vele boutades, die zyn omgeving deden zeggen dat ‘die Havelaar toch een zonderling mensch was’, en ik beweer het tegendeel niet. (To była więc jedna z wielu jego bon motów, które sprawiały, że otoczenie mówiło, że „ten Havelaar to jednak dziwny człowiek”, i nie twierdzę, że jest inaczej; dit was dan weer een van de vele boutades – to była więc jedna z wielu jego bon motów, die zyn omgeving deden zeggen dat ‘die Havelaar toch een zonderling mensch was’ – które sprawiały, że otoczenie mówiło, że „ten Havelaar to jednak dziwny człowiek”, en ik beweer het tegendeel niet – i nie twierdzę, że jest inaczej). Maar als men de moeite nam zyn ongewone wyze van spreken te vertalen, zou men in die vreemde vraag over het toilet van een meisje, wellicht den tekst gevonden hebben voor een verhandeling over de kuisheid van den geest, die schuw is voor de blikken van den lompen voorbyganger, en zich terugtrekt in een hulsel van maagdelyke schroomvalligheid. (Ale gdyby ktoś zadał sobie trud przetłumaczenia jego niezwykłego sposobu mówienia, mógłby w tym dziwnym pytaniu o ubiór dziewczyny znaleźć tekst do traktatu o czystości ducha, który jest nieśmiały wobec spojrzeń prymitywnego przechodnia i wycofuje się w osłonę dziewiczej wstydliwości; maar als men de moeite nam zyn ongewone wyze van spreken te vertalen – ale gdyby ktoś zadał sobie trud przetłumaczenia jego niezwykłego sposobu mówienia, zou men in die vreemde vraag over het toilet van een meisje – mógłby w tym dziwnym pytaniu o ubiór dziewczyny wellicht den tekst gevonden hebben voor een verhandeling over de kuisheid van den geest – znaleźć tekst do traktatu o czystości ducha, die schuw is voor de blikken van den lompen voorbyganger – który jest nieśmiały wobec spojrzeń prymitywnego przechodnia, en zich terugtrekt in een hulsel van maagdelyke schroomvalligheid – i wycofuje się w osłonę dziewiczej wstydliwości).

Ja, ze zouden gelukkig zyn te Rangkas-Betoeng, Havelaar en zyn Tine! (Tak, będą szczęśliwi w Rangkas-Betoeng, Havelaar i jego Tine!; ja, ze zouden gelukkig zyn te Rangkas-Betoeng – tak, będą szczęśliwi w Rangkas-Betoeng, Havelaar en zyn Tine – Havelaar i jego Tine!). De eenige zorg die hen drukte, waren de schulden die zy in Europa hadden achtergelaten, verhoogd met de nog onbetaalde kosten der terugreis naar Indie, en met de uitgaven voor 't meubelen hunner woning. (Jedynym zmartwieniem, które ich dręczyło, były długi, które zostawili w Europie, powiększone o jeszcze nieopłacone koszty powrotu do Indii i wydatki na umeblowanie ich domu; de eenige zorg die hen drukte – jedynym zmartwieniem, które ich dręczyło, waren de schulden die zy in Europa hadden achtergelaten – były długi, które zostawili w Europie, verhoogd met de nog onbetaalde kosten der terugreis naar Indie – powiększone o jeszcze nieopłacone koszty powrotu do Indii, en met de uitgaven voor 't meubelen hunner woning – i wydatki na umeblowanie ich domu). Maar nood was er niet. (Ale nie było potrzeby; maar nood was er niet – ale nie było potrzeby). Ze zouden immers leven van de helft, van een derde zyner inkomsten? (Żyli przecież z połowy, z jednej trzeciej swoich dochodów?; ze zouden immers leven van de helft – żyli przecież z połowy, van een derde zyner inkomsten – z jednej trzeciej swoich dochodów?). Misschien ook, ja waarschynlyk, zou hy spoedig resident worden, en dan werd alles makkelyk geregeld in weinig tyds… (Być może, tak, prawdopodobnie, wkrótce zostanie rezydentem, a wtedy wszystko będzie łatwo załatwione w krótkim czasie…; misschien ook, ja waarschynlyk, zou hy spoedig resident worden – być może, tak, prawdopodobnie, wkrótce zostanie rezydentem, en dan werd alles makkelyk geregeld in weinig tyds – a wtedy wszystko będzie łatwo załatwione w krótkim czasie…).

Hoewel 't my erg spyten zou, Tine, Lebak te verlaten, want er is hier veel te doen. (– Chociaż bardzo bym żałował, Tine, opuszczenia Lebak, bo tu jest dużo do zrobienia; hoewel 't my erg spyten zou, Tine, Lebak te verlaten – chociaż bardzo bym żałował, Tine, opuszczenia Lebak, want er is hier veel te doen – bo tu jest dużo do zrobienia). Je moet heel zuinig wezen, beste, dan kunnen wy misschien alles afdoen, ook zonder bevordering… en dan hoop ik lang hier te blyven, heel lang! (Musisz być bardzo oszczędna, kochanie, wtedy może uda nam się wszystko załatwić, nawet bez awansu… i mam nadzieję, że zostaniemy tu długo, bardzo długo!; je moet heel zuinig wezen, beste – musisz być bardzo oszczędna, kochanie, dan kunnen wy misschien alles afdoen, ook zonder bevordering – wtedy może uda nam się wszystko załatwić, nawet bez awansu, en dan hoop ik lang hier te blyven, heel lang – i mam nadzieję, że zostaniemy tu długo, bardzo długo!).

Een aansporing tot zuinigheid nu, behoefde hy tot háár niet te richten. (Zachęta do oszczędności nie była teraz do niej skierowana; een aansporing tot zuinigheid nu – zachęta do oszczędności, behoefde hy tot háár niet te richten – nie była teraz do niej skierowana). Zy had er waarlyk geen schuld aan, dat spaarzaamheid noodig was geworden, doch ze had zich zoo vereenzelvigd met haar Max, dat ze die aansporing geenszins opvatte als een verwyt, wat het dan ook niet was. (Naprawdę nie była winna temu, że oszczędność stała się konieczna, ale tak bardzo zidentyfikowała się ze swoim Maxem, że nie traktowała tej zachęty jako wyrzutu, czym zresztą nie była; zy had er waarlyk geen schuld aan, dat spaarzaamheid noodig was geworden – naprawdę nie była winna temu, że oszczędność stała się konieczna, doch ze had zich zoo vereenzelvigd met haar Max – ale tak bardzo zidentyfikowała się ze swoim Maxem, dat ze die aansporing geenszins opvatte als een verwyt, wat het dan ook niet was – że nie traktowała tej zachęty jako wyrzutu, czym zresztą nie była). Want Havelaar wist zeer goed dat hy alleen gefaald had door zyn te ver gedreven vrygevigheid, en dat haar fout – àls er dan een fout bestond aan hare zyde – alleen hierin had gelegen, dat ze uit liefde voor Max altyd alles had goedgekeurd wat hy deed. (Bo Havelaar bardzo dobrze wiedział, że zawiódł tylko przez swoją przesadną hojność, a jej wina – jeśli po jej stronie była jakaś wina – polegała jedynie na tym, że z miłości do Maxa zawsze akceptowała wszystko, co robił; want Havelaar wist zeer goed dat hy alleen gefaald had door zyn te ver gedreven vrygevigheid – bo Havelaar bardzo dobrze wiedział, że zawiódł tylko przez swoją przesadną hojność, en dat haar fout – àls er dan een fout bestond aan hare zyde – alleen hierin had gelegen – a jej wina – jeśli po jej stronie była jakaś wina – polegała jedynie na tym, dat ze uit liefde voor Max altyd alles had goedgekeurd wat hy deed – że z miłości do Maxa zawsze akceptowała wszystko, co robił).

Ja, zy had het goed gevonden, toen hy die beide arme vrouwen uit de Nieuwstraat, die nooit Amsterdam hadden verlaten, en nooit waren ‘uitgeweest’ rondleidde op de Haarlemmer kermis, onder 't koddig voorwendsel dat de Koning hem belast had met: ‘het amuzeeren van oude vrouwtjes die zich zoo goed gedragen hadden.’ (Tak, uznała to za słuszne, kiedy oprowadził te dwie biedne kobiety z Nieuwstraat, które nigdy nie opuściły Amsterdamu i nigdy nie były „na zewnątrz” po jarmarku Haarlemmer, pod zabawnym pretekstem, że Król powierzył mu „zabawianie starych kobiet, które zachowywały się tak dobrze.”; ja, zy had het goed gevonden – tak, uznała to za słuszne, toen hy die beide arme vrouwen uit de Nieuwstraat – kiedy oprowadził te dwie biedne kobiety z Nieuwstraat, die nooit Amsterdam hadden verlaten – które nigdy nie opuściły Amsterdamu, en nooit waren ‘uitgeweest’ – i nigdy nie były „na zewnątrz”, rondleidde op de Haarlemmer kermis – po jarmarku Haarlemmer, onder 't koddig voorwendsel dat de Koning hem belast had met – pod zabawnym pretekstem, że Król powierzył mu, ‘het amuzeeren van oude vrouwtjes die zich zoo goed gedragen hadden’ – „zabawianie starych kobiet, które zachowywały się tak dobrze.”). Zy vond het goed dat hy de weeskinderen uit alle gestichten te Amsterdam op koek en amandelmelk onthaalde, en ze overlaadde met speelgoed. (Uważała za słuszne, że częstował sieroty ze wszystkich instytucji w Amsterdamie ciastkami i mlekiem migdałowym oraz obdarowywał je zabawkami; zy vond het goed dat hy de weeskinderen uit alle gestichten te Amsterdam op koek en amandelmelk onthaalde – uważała za słuszne, że częstował sieroty ze wszystkich instytucji w Amsterdamie ciastkami i mlekiem migdałowym, en ze overlaadde met speelgoed – oraz obdarowywał je zabawkami). Zy begreep volkomen dat hy de logementsrekening van de familie arme zangers betaalde, die terug wilden naar hun land, maar niet gaarne de have achterlieten, waartoe de harp behoorde, en de viool, en de bas, die zy zoo noodig hadden voor hun schamel bedryf. (W pełni rozumiała, że opłacił rachunek za pobyt rodziny biednych śpiewaków, którzy chcieli wrócić do swojego kraju, ale nie chcieli zostawiać dobytku, w tym harfy, skrzypiec i kontrabasu, które były im tak potrzebne do skromnego zawodu; zy begreep volkomen dat hy de logementsrekening van de familie arme zangers betaalde – w pełni rozumiała, że opłacił rachunek za pobyt rodziny biednych śpiewaków, die terug wilden naar hun land – którzy chcieli wrócić do swojego kraju, maar niet gaarne de have achterlieten – ale nie chcieli zostawiać dobytku, waartoe de harp behoorde, en de viool, en de bas, die zy zoo noodig hadden voor hun schamel bedryf – w tym harfy, skrzypiec i kontrabasu, które były im tak potrzebne do skromnego zawodu). Zy kon het niet afkeuren dat hy 't meisje tot haar bracht, dat 's avends op de straat hem had aangesproken… dat hy haar te eten gaf en herbergde, en 't àl te goedkoop ‘ga heen, en zondig niet meer!’ niet uitsprak, voor hy haar dat ‘niet zondigen’ had mogelyk gemaakt. (Nie mogła potępić tego, że przyprowadził do niej dziewczynę, która wieczorem zagadnęła go na ulicy… że dał jej jeść i schronienie, i nie wypowiedział taniego „idź i nie grzesz więcej!” zanim umożliwił jej to „nie grzeszenie”; zy kon het niet afkeuren dat hy 't meisje tot haar bracht, dat 's avends op de straat hem had aangesproken – nie mogła potępić tego, że przyprowadził do niej dziewczynę, która wieczorem zagadnęła go na ulicy, dat hy haar te eten gaf en herbergde – że dał jej jeść i schronienie, en 't àl te goedkoop ‘ga heen, en zondig niet meer!’ niet uitsprak, voor hy haar dat ‘niet zondigen’ had mogelyk gemaakt – i nie wypowiedział taniego „idź i nie grzesz więcej!” zanim umożliwił jej to „nie grzeszenie”). Zy vond het zeer schoon in haar Max, dat hy 't klavier liet terugbrengen in de voorkamer van den huisvader, dien hy had hooren zeggen hoe leed het hem deed dat de meisjes verstoken waren van muziek ‘na dat bankroet’. (Uważała za bardzo piękne w jej Maxie to, że pozwolił przywrócić pianino do salonu ojca rodziny, którego słyszał, jak mówił, jak bardzo żal mu było, że dziewczęta były pozbawione muzyki „po tym bankructwie”; zy vond het zeer schoon in haar Max – uważała za bardzo piękne w jej Maxie, dat hy 't klavier liet terugbrengen in de voorkamer van den huisvader – że pozwolił przywrócić pianino do salonu ojca rodziny, dien hy had hooren zeggen hoe leed het hem deed dat de meisjes verstoken waren van muziek ‘na dat bankroet’ – którego słyszał, jak mówił, jak bardzo żal mu było, że dziewczęta były pozbawione muzyki „po tym bankructwie”). Zy begreep zeer goed dat haar Max de slavenfamilie vrykocht te Menado, die zoo bitter bedroefd was te moeten stygen op de tafel des afslagers. (Doskonale rozumiała, że jej Max wykupił rodzinę niewolników w Menado, która była tak gorzko zasmucona koniecznością wejścia na stół aukcyjny; zy begreep zeer goed dat haar Max de slavenfamilie vrykocht te Menado – doskonale rozumiała, że jej Max wykupił rodzinę niewolników w Menado, die zoo bitter bedroefd was te moeten stygen op de tafel des afslagers – która była tak gorzko zasmucona koniecznością wejścia na stół aukcyjny). Zy vond het natuurlyk dat Max paarden weergaf aan de Alfoeren in de Minahassa, wier paarden waren doodgereden door de officieren van de Bayonnaise. (Uważała za naturalne, że Max zwrócił konie Alfoerom w Minahasa, których konie zostały zabite przez oficerów Bayonnaise; zy vond het natuurlyk dat Max paarden weergaf aan de Alfoeren in de Minahassa – uważała za naturalne, że Max zwrócił konie Alfoerom w Minahasa, wier paarden waren doodgereden door de officieren van de Bayonnaise – których konie zostały zabite przez oficerów Bayonnaise). Zy had er niet tegen dat hy te Menado en te Amboina de schipbreukelingen der amerikaansche whalers by zich riep en verzorgde, en zich te grand seigneur achtte om een herbergiersrekening voorteleggen aan 't amerikaansch Gouvernement. (Nie miała nic przeciwko temu, że w Menado i Amboina wzywał i opiekował się rozbitkami z amerykańskich wielorybników, i uważał za niegodne przedstawienie rachunku gospodarzowi rządowi amerykańskiemu; zy had er niet tegen dat hy te Menado en te Amboina de schipbreukelingen der amerikaansche whalers by zich riep en verzorgde – nie miała nic przeciwko temu, że w Menado i Amboina wzywał i opiekował się rozbitkami z amerykańskich wielorybników, en zich te grand seigneur achtte om een herbergiersrekening voorteleggen aan 't amerikaansch Gouvernement – i uważał za niegodne przedstawienie rachunku gospodarzowi rządowi amerykańskiemu). Zy begreep volkomen waarom de officieren van byna elk aangekomen oorlogschip grootendeels by Max logeerden, en dat zyn huis hun geliefd pied-à-terre was. (Doskonale rozumiała, dlaczego oficerowie prawie każdego przybyłego okrętu wojennego w dużej mierze przebywali u Maxa, a jego dom był ich ulubionym pied-à-terre; zy begreep volkomen waarom de officieren van byna elk aangekomen oorlogschip grootendeels by Max logeerden – doskonale rozumiała, dlaczego oficerowie prawie każdego przybyłego okrętu wojennego w dużej mierze przebywali u Maxa, en dat zyn huis hun geliefd pied-à-terre was – a jego dom był ich ulubionym pied-à-terre).