Адамның қалауы мен іздейтін нəрсесі қалса, толық бақытты емес.
– Фома Аквинский, Summa Theologica
Əулие Фома Аквинский (1225 – 1274 жж.) – философ жəне теолог, 1323 жылы Шіркеудің докторы болды. Ол өзінің «Summa Theologica» атты басты шығармасында аристотелизм мен католиктік теологияны синкреттеді. Фома Аквинскийдің ойынша, кемел бақыт кез келген физикалық лəззатта, кез келген дүниелік қуатта, қандай да бір дəрежеде дүниелік атақ пен құрметте немесе кез келген түпкілікті шындықта табылмайды. Ол тек шексіз жəне кемел нəрседе болуы мүмкін – бұл Құдай. Ал Құдай материалдық нəрсе емес, таза рух болғандықтан, біз Құдайды тану жəне оны сүю арқылы біріктіреміз. Демек, Құдаймен бірігу – ең кемел адам жəне адам өмірінің түпкі мақсаты.
Мишель де Монтень (1533–1592) – француз философы. Эллинистік философия мен христиандықтың əсерімен өмірдің қоғамдық жəне жеке салаларын бөлуге деген сеніммен бірге Монтень бақыттың субъективті көңіл күй екенін жəне қанағаттану əр адамда əртүрлі болатынын жазады. Одан əрі ол қоғамның араласуынсыз бақытқа жетудің нақты əрекеттерін орындау үшін ақиқатқа сенім керек екенін мойындайды.
Джереми Бентам (1748—1832) – британдық философ, заңгер жəне əлеуметтік реформатор. Ол қазіргі утилитаризмнің (этикадағы бағыт (этикалық теория), оған сəйкес мінез-құлық немесе əрекеттің моральдық құндылығы оның пайдалылығымен анықталады) негізін салушы болып саналады. Джереми Бентамның пікірінше, дұрыс іс-əрекет – бұл пайдалылықтың ең көп мөлшерін тудыратын бағыт, мұнда пайдалылық əрекеттен зардап шеккен əрбір жеке адамның кез келген азабы (ауыруы) шегерілген жалпы лəззат (бақыт) ретінде анықталады. Берілген əрекеттің пайдалылығын есептеу үшін ол Фелисиф есебін жасады. Бұл есептеуге сəйкес, мысалы, аскеттік құрбандық моральдық тұрғыдан дұрыс емес.
Артур Шопенгауэр (1788—1860) – неміс философы. Оның философиясы өзімшілдік əрекеттер – бұл жеке мүдде, лəззат немесе бақытқа ұмтылу, ал жанашырлық тек адамгершілік əрекет болуы мүмкін екенін білдіреді. Шопенгауэр бақытты қанағаттандырылған тілекпен түсіндіреді, бұл өз кезегінде жаңа тілектерді тудырады. Ал қанағатсыздық – бұл бос меланхолияға əкелетін азап. Сондай-ақ ол бақытты уақыттың қозғалысымен байланыстырады, өйткені біз уақыт жылдам өткенде бақытты сезінеміз, уақыт баяулағанда қайғырамыз.
Фридрих Ницше (1844—1900) неміс философы, ақыны, мəдениет тарихшысы жəне филологы болды, оның шығармашылығы қазіргі философияға үлкен əсер етті. Ницше ағылшын утилитарларының ең үлкен бақытқа ұмтылуын сынап, бақытты болуды өмірдің түпкі мақсатына айналдыру, оның сөзімен айтқанда, «адамды жексұрын етеді» дегенді білдірді. Оның орнына Ницше «жай бақыттан» гөрі жоғары жəне қиын мақсаттары бар мəдениетті іздеді. Ол «соңғы адамның» фигурасын утилитарлар мен бақыт іздеушілерге қарсы ойлау экспериментінің бір түрі ретінде енгізді.
Барлық қауіп-қатерден, қиындықтардан, сынақтар мен күрестерден аулақ болып, тек өз бақыты мен денсаулығына ұмтылатын бұл «кішкентай адамдар» менсінбеуге лайық. Оның орнына, Ницше қиынның, тек күреспен, қиындықпен жəне азаппен табуға болатын нəрсенің құны туралы ойлануды қалайды. Ол біздің өмірдегі үлкен құндылықтың бəрін, соның ішінде философияны емес, адамзат мəдениетінің барлық жоғары жетістіктерін тудыратын азап пен бақытсыздықтың жағымды құндылығы туралы ойлануды қалайды.
Владислав Татаркевич (1886—1980) – поляк философы жəне тарихшысы. Татаркевич үшін бақыт негізгі этикалық категория, ал шынайы бақыт толық қанағаттануды, яғни тұтас өмірге қанағаттануды талап етеді.
Герберт Маркузе (1898–1979) – неміс-американдық философ, əлеуметтанушы жəне Франкфурт сыни теория мектебімен байланысты саяси теоретик. Ол өзінің 1937 жылғы «Мəдениеттің жағымды сипаты» атты эссесінде мəдениеттің қоғам құрылымындағы шиеленісті дамытатынын жəне бұл шиеленіс кезінде қалыптасқан əлеуметтік тəртіпке қарсы тұруы мүмкін екенін айтады. Күнделікті дүниеден бөлінетін болса, бақытқа деген сұраныс сыртқы болудан қалып, рухани толғаныстың нысанасына айналады. Бір өлшемді адамда оның тұтынушылықты сынауы қазіргі жүйенің демократияландыруды көздейтінін, бірақ табиғаты бойынша авторитарлық екенін көрсетеді, өйткені аздаған адамдар бақыттың белгілі бір нұсқаларын сатып алуға мүмкіндік беретін еркіндік туралы қабылдауды талап етеді. Одан əрі ол «бақытты сатып алуға болады» деген концепцияның психологиялық тұрғыдан деструктивті екенін айтады.
Адамға қайта-қайта «бақытты бол» деп бұйырылатыны американдық мəдениетке тəн қасиет. Бірақ сіз бақытқа ұмтыла алмайсыз; Бұл орындалу керек. Адамның «бақытты болу» үшін себебі болуы керек. – Виктор Франкл
Виктор Франкл (1905–1997) – австриялық невропатолог, психиатр, Холокосттан аман қалған жəне логотерапияның негізін салушы. Оның философиясы мəнге, қасіреттің құндылығына жəне өзінен жоғарырақ нəрсеге жауапкершілікке баса назар аударудың айналасында болды; Тек осы сұрақтарға тап болған адам бақытты бола алады.
Роберт Нозик (1938—2002) – американдық философ, Гарвард университетінің профессоры. Ол өзінің саяси философиясы мен ойлау эксперименттерімен танымал. «Тəжірибе машинасы» (1974) ой экспериментінде ол күнделікті шындық пен шексіз лəззат беретін имитацияланған шынайылық арасындағы таңдауды елестету арқылы бақыт туралы гедонистік (Гедонизм аксиологиялық ілім, оған сəйкес лəззат өмірдің ең жоғары игілігі мен мəні, жалғыз түпкілікті құндылық болып табылады (ал басқа барлық құндылықтар аспаптық, яғни лəззатқа жету құралы болып табылады) түсініктерді сынға алады. Пайдалы құбыжық (1974) – толық лəззат утилитарлық (этикадағы бағыт (этикалық теория), оған сəйкес мінез-құлық немесе əрекеттің моральдық құндылығы оның пайдалылығымен анықталады) тұжырымдамасын сынау үшін Роберт Нозик жасаған ой эксперименті.
Мишель Онфрай (1959 ж. т.) – гедонистік, эпикуристік жəне атеистік дүниетанымы бар француз жазушысы жəне философы. Онфрэй гедонизмнің саяси өлшемі Эпикурдан Джон Стюарт Миллге, Джереми Бентамға жəне Клод Адриен Гельветиске дейін созылатынын айтады. Саяси гедонизм ең көп адамдар үшін ең үлкен бақыт құруды мақсат етеді. Онфрэй гедонизмді «өзіне немесе басқаларға зиян келтірмей, өзіне лəззат алуға жəне басқаларды қуантуға негізделген өмірге деген интроспективті көзқарас» деп анықтайды.
Дэвид Пирс (1959 жылы туған) – этикалық мəселелерге лексикалық, теріс, утилитарлық тұрғыдан қарайтын британдық трансгуманист (адамның психикалық жəне физикалық мүмкіндіктерін жақсарту үшін ғылым мен техниканы пайдалануға ықпал ететін əлеуметтік тəртіп, саяси ұстаным жəне философиялық тұжырымдама. Трансгуманистер қажет емес деп санайтын адам өмірінің сол аспектілерін жою – азап, ауру, қартаю жəне өлім. Трансгуманистер мұндай технологияларды қолданудың мүмкіндіктері мен салдарын, оларды пайдаланудың қауіптілігі мен пайдасын зерттейді, оның ішінде биологиялық, ақпараттық, когнитивтік жəне нанотехнологиялардың конвергенциясы идеясын қарастырады) философ.
Адамгершілікке деген көзқарас – Бақыт философиясы көбінесе этикамен бірге талқыланады. Гректерден жəне христиан дінінен мұраға қалған дəстүрлі еуропалық қоғамдар көбінесе бақытты моральмен байланыстырды. Бұл тұрғыда мораль қоғамдық өмірдің белгілі бір түрінде белгілі бір рөлді орындау болды. Бақыт моральдық философия үшін қиын термин болып қала береді. Мораль философиясының бүкіл тарихында адамгершілікті бақытқа əкелетін салдарлар тұрғысынан анықтау немесе оны бақытқа мүлдем қатысы жоқ деп анықтау əрекеттері арасында тербеліс болды. Психологияда бақыт пен адамгершіліктің байланысы əртүрлі тəсілдермен зерттелді. Эмпирикалық зерттеулер қарапайым адамдардың адамның бақыты туралы пайымдаулары ішінара сол адамның моральдық қасиеттерін қабылдауына байланысты екенін көрсетеді, бұл басқалардың бақыты туралы пайымдаулар моральдық бағалауды қамтиды деп болжайды. Көптеген зерттеулер сонымен қатар əлеуметтік мінез-құлықпен айналысу бақытты арттыра алатынын көрсетеді.
Eudaimonia – классикалық грек сөзі, «eu» («жақсы» немесе «əл-ауқат») жəне «даймон» («рух» немесе «кіші құдай») сөздерінен құралған. Осы түсінігімен бақытты өмір дегеніміз – жақсы өмір, яғни адамның адамдық болмысын жақсырақ сезінген өмірі. Атап айтқанда, Аристотель жақсы өмір – бұл жоғары саналы əрекеттің өмірі деп дəлелдеді. Ол бұл мəлімдемеге «функция аргументі» арқылы келді.
