Колышаў хацеў быў паправіць Сандро, але той не даў яму сказаць і слова.
— Што і казаць: пехацінец добры, — адгукнуўся Быстроў. — Невядома толькі, чаму таварыш лейтэнант парыцца ў гэтым танкісцкім камбінезоне...
Ён заўважыў, што між сосен набліжаецца «газік».
— Зампаліт прыехаў! — пазнаў Касцючэнка.
Сонцаў прамовіў:
— Навіны, мусіць, прывёз...
Падпалкоўнік Семіжон, лёгка ступаючы, накіраваўся да танкістаў. Ідучы, ён амаль не размахваў рукамі, быццам знарок трымаў іх «па швах». Да таго, як ён прывітаўся з танкістамі, усе, хто сядзеў, паўсхопліваліся. На прывітанне адказалі весела: начальнік палітаддзела быў жаданым госцем.
Але тут з-за дрэваў, глушачы рэвам, страляючы, вырваліся нямецкія штурмавікі. Амаль адразу блізка, звонка затупалі выбухі. Недзе побач моцна затутукаў запознены зенітны кулямёт. Стала неспакойна.
— Якія навіны прывезлі, таварыш падпалкоўнік? — запытаўся Гогабярыдзе.
Семіжон зняў фуражку, выцер хусцінкай белы лоб і паголеную галаву.
— Ая, прызнацца, чакаў навін ад вас.
— Ну, што ў нас, вы ўжо, мусіць, ведаеце, — адгукнуўся Аляксей Лагуновіч.
— Бачыў, Лагуновіч, сваімі вачыма. Праехаў цяпер там — малайцы, папрацавалі добра. Палкоўнік за гэта падзяку перадае! А што да агульных навін, то іх, таварышы, столькі, што пераказаць усё цяжка...
Асабліва ўзрадаваліся ўсе, пачуўшы, што пяхота і танкі, якія ўсю ноч вялі баі ў Оршы, выбілі немцаў з апошніх кварталаў. Орша вызвалена. Гэта толькі што перадаў камбрыгу камандзір корпуса. У той час, як іншыя, перабіваючы адзін аднаго, абмяркоўвалі пачутыя навіны, Быстроў запытаўся насцярожана:
— А як там, таварыш гвардыі падпалкоўнік, амерыканцы, на гэтым другім фронце?
— У камюніке саюзнікаў гаворыцца, што яны, нарэшце, надзейна аселі на прадмосным умацаванні, якое займае паўвостраў Катантэн... Вечарам перадавалі, што перасеклі адну чыгунку, каля горада Муана. Наступленне праходзіла ў цяжкіх умовах, — у вачах падпалкоўніка мільганулі іскаркі, — ішоў вялікі дождж...
— І не зважаючы на дождж, яны наступалі?! — з насмешлівым захапленнем прамовіў Гогабярыдзе.
— Яны зрабілі такую высадку, учапіліся ў зямлю... — адгукнуўся Аляксей. — Гэта табе, брат, не рэчачка. Акіянская пратока!
Гогабярыдзе перабіў яго:
— Каб не мы, то бачыць бы ім толькі гэты бераг з таго боку!..
Быстроў, які звычайна сачыў за іншымі так, нібы старэйшы чалавек, які пабачыў усяго і прывык не здзіўляцца, прамовіў гнеўна:
— Усё-ткі, як яны паступілі, гэтыя паны. Калі мы біліся пад Сталінградам і Курскам, — усё абяцалі нам, адседжваліся!
З замежных навін, якія перадаў Семіжон у гэтую раніцу, найбольш усхвалявала паведамленне швейцарскай газеты «Газет дэ Лазан» аб тым, што Мусаліні ўцёк у Германію.
— Збег дучэ, ратуючы шкуру... як пацук!..
— А цікава — куды «фюрэр» будзе ўцякаць, калі мы падступім да Берліна? Як ён тады, гадзючына сухарукая, закруціцца?..
Невядома, колькі б гадалі пра гэта, але тут з зарасніку выпаўз танк. Гэта прыехаў лейтэнант Якавенка. Як толькі лейтэнант вылез з машыны і саскочыў на зямлю, да яго падбег Гогабярыдзе.
Гогабярыдзе адразу заўважыў, што Якавенка нечым узрушаны.
— Што такое, дарагі? Што здарылася?!
Лейтэнант стомлена махнуў рукой, зняў шлем і прысеў каля танка. Падышло яшчэ некалькі чалавек.
— Таке було, шчо і казаць нэ хочацца.— Ён наогул не любіў гаварыць пра непрыемныя справы.
— Ну, што ж усё-ткі?
— А такое, шчо трохі нэ попаў на той свет!.. Як одыйшлы вы, я выліз, корпаюся біля машыны. Нэ одын я, а шчэ троіх — водзіцель, стралок, башнёр... А тут раптам — фрыцы! Блызько, у жыці! Як пабачылы, шчо мы іх заўважылы, з аўтаматаў па нас. Ледзьве мы ўправіліся пад машыну схавацца. Добрэ, шчо зараджаючы быў у машыне — він одразу до кулямёта. Чаргу! Воны і остылы. Але нэ зовсім — бачу, почалы обыходзіць. Ну тут я вжэ з пісталета попужаў. А радыст і башнёр ляжаць моўчкі, у іх голі рукі. Про вадзіцеля нічога нэ знаю шчо з ным, можа, і вбілы...
— А што з ім?!
— Пачакай. Нэ спішы попэрэд бацька!.. Ну, цераз аварыйны ў танк влізлы, а там — вадзіцель. Кроў з рукава тэчэ, лежыць білы. Він кінуўся ў люк свій, та яго куля догнала... Я яго вжэ ў шпіталь перадаў... Пілы бой далы! Добрэ, шчо ў ных гарматы нэ було, а то б зовсім копэць... Одным словом — ухо трэба остро трымаць, — закончыў Якавенка павучальна.
— Сёння забілі камандзіра ўзвода ў трэцім батальёне, — загаварыў падпалкоўнік Семіжон, які дагэтуль моўчкі слухаў. — З жыта забілі, на ціхай дарозе.
— Без бою загінуў чалавек...
— Глупая смерць...
— Глупая! У кожнага можа быць такая... З любога куста можа прыспі...
— Так, можа з любога куста, — сказаў рэзка Семіжон, з той рэзкасцю, якую ад яго не прывыклі чуць. — З любога! Таму што той-сёй перастаў заўважаць зямлю пад нагамі. Галава закружылася з першых поспехаў.
— Одным словам, ухо трэба остро трымаць...
— Тут так — хто першы ўправіцца...
5...
Два танкі стаялі ўскрай невысокага ельніку, цэлячыся гарматамі на дарогу і ў поле. Яны ахоўвалі роту. Побач з лесам, зусім блізка ад машын, віднелася некалькі хат. Ледзь толькі танкісты асталяваліся, туды падаўся Рыбакоў. Ён ішоў непаспешліва і спакойна, хаваючы ў руцэ нейкі скрутак.
За той час, як Рыбакоў застаўся без машыны, ён павёў сябе яшчэ вальней. Машыны сваёй у яго не было, а чужую, на якой ехаў, ён не думаў даглядаць. Так што Рыбакоў апынуўся нібы ў адпачынку.
У яго цяпер быццам і не было камандзіра. Праўда, ён звычайна ехаў пры Колышаве, — аднак лейтэнант перастаў быць цяпер для яго начальнікам. Хіба Колышаў не такі ж «бясконнік», як і сам ён?
І Рыбакоў рабіў усё так, як яму хацелася, не звяртаючы ўвагі на лейтэнанта. А Колышаў стараўся не бачыць гэтага...
Хвілін праз дзесяць Рыбакоў задаволены вярнуўся назад, са скруткам таксама, але з меншым. Ён адразу забраўся ў машыну. Хоць Рыбакоў лічыў гэту машыну чужой, ён уладжваўся тут, калі яму выгадна было, нараўне з іншымі членамі экіпажа.
Вылезшы з танка, ён стаў, насвістваючы, разбіраць аўтамат, каб пачысціць яго. Тут да Рыбакова падышоў Колышаў, запытаў, куды ён адлучаўся.
— Вады напіцца захацелася... Надакучыла гэтая смярдзючка з бачка, прападзі яна. Ды я ж толькі на хвілінку і адышоў...
— Ну, калі на хвіліну, то няхай сабе. Але каб у другі раз не было гэтага. — Колышаў не стаў распякаць сержанта: навошта прыдзірацца? Тым больш, танкісты не любяць прыдзір-афіцэраў. А яму, вядома, хацелася, каб яго любілі.
Сонца пачало ўжо спадаць на захад, але было яшчэ вельмі спякотна. Спякота гэта асабліва адчувалася ў ельніку, які дыхаў гарачым, млосным настоем смалы, нагрэтаю травою і суніцамі. Паветра ў ельніку здавалася незвычайна густым і нерухомым.
Танкісты пачалі развязваць рэчавыя мяшкі, беручы адтуль памяты хлеб, сухія каўбасы. Рыбакоў таксама сеў перакусіць. Ён выняў буханку свежага хлеба і кавалак жоўтага сала. Яго мяшок быў заўсёды напоўнены.
Ён адрэзаў кавалак сала камандзіру гарматы Светліку, потым, як бы падумаўшы, і радысту, які сядзеў поруч. Рыбакоў стараўся быць у добрых адносінах з экіпажам.
— Вазьмі яго назад, сваё дабро... — Светлік нечакана кінуў кавалак сала назад Рыбакову. — Выцягнуў у чалавека, — можа, апошні кавалак выменяў. Ды яшчэ частуе!..
— Мяняла. Купец свіны!..
— Ну, ну, вы паасцярожней!.. Падумаеш, злачынства знайшлі!
Рыбакоў азірнуўся: ці не чуе ўсё гэта Колышаў? Не, лейтэнанта тут не было.
Яшчэ адзін танкіст таксама ўмяшаўся ў спрэчку. Усе падтрымлівалі Светліка.
— Слухай, купец, ты даўно гэтым займаешся?.. — пацікавіўся Светлік. Аказалася, Рыбакоў пачаў «гандляваць» не сёння. Радыст успомніў, што, яшчэ калі стаялі на адпачынку, Рыбакоў прыносіў раз ці два з вёскі сала, а неяк нават пляшку самагону. Сёння ён падабраў недзе ў трафейным грузавіку адзенне і вось «рэалізаваў».
Рыбакоў асцярожліва адступіў, пастараўся патушыць спрэчку.
