— Чаму, таварыш гвардыі палкоўнік?
— Таму! Распыляешся.— Аляксей ведаў ужо раней, што Бяссонаў больш за ўсё не любіць людзей, якія «распыляюцца», што для яго, акрамя камандзірскай справы, акрамя брыгады, нічога не існуе. Гаварылі, што па гэтай прычыне нават сям'і Бяссонаў пісаў рэдка...
— За ротай трэба, гвардыі старшы лейтэнант, глядзець. Рота адстае, а ты...
Хоць рота Аляксея, ён ведаў, была не горшай за іншыя, старшы лейтэнант прамаўчаў: Бяссонаў не любіў, каб яму пярэчылі.
— Нашто ўмешваешся, дзе не трэба!
— Магу падтрымаць яго, таварыш гвардыі палкоўнік. Трэба,— уступіўся за Аляксея Семіжон.
— Без яго абыдуцца. Там ёсць людзі, якім паложана займацца гэтым. Бач ты, толькі ён такі клапатлівы — прышоў, убачыў i аб'яўляе трывогу!
— Нельга чакаць, камбрыг.
— Не гарачыся, Семіжон. Прыдзе час, там разбяруцца самі.
Ён глянуў на Аляксея i сказаў з ноткай незадаволенасці:
— Толькі таму, што падпалкоўнік ужо ўзяўся за гэта, я не пярэчу. Але я не люблю, калі людзі распыляюцца. Такому афіцэру я не веру.
— Можаце быць спакойны, таварыш гвардыі палкоўнік, рота не падвядзе.
— Гэта мне яшчэ не вядома, не падвядзе ці — падвядзе.
На другі дзень пасля размовы з Алякееем падпалкоўнік Семіжон паехаў у раённы цэнтр, які быў за кіламетраў пятнаццаць. Вярнуўся ён пад паўдня, крыху стомлены, але задаволены. Падпалкоўнік выклікаў Аляксея i расказаў, што быў у райкоме, дзе пра ўсё пагаварыў з першым сакратаром, i што днямі збярэцца сход калгаснікаў.
— Добра было б, каб Мазалькову Надзю выбралі,— прамовіў Аляксей.— Усе жанкі за яе гарою. Толькі сама яна, дзівачка, пабойваецца нібы. «А што, як не спраўлюся?»
— А вы, відаць, усё гэта вельмі да душы ўзялі.— Падпалкоўнік, адчуваючы, што Аляксей можа зразумець яго словы як папрок, дадаў па-таварыску: — I добра, што зацікавіліся, нельга быць абыякавым. Трэба наводзіць парадак!
У зямлянцы Якавенка сядзеў i ўсё пісаў ліст. Пісаў ён, як школьнік, узлёгшы на стол грудзьмі i схіліўшы набок галаву. Ліст у яго чамусьці не ладзіўся. Ён некалькі разоў пачынаў, але, напісаўшы два-тры радкі, ірваў. Аляксей, заўважыўшы гэта, здзівіўся: звычайна ён ніколі не задумваўся над тым, што i як пісаць.
— Жонцы ліста напісаў,— сказаў Якавенка пазней.— Доўгі, цэлы раман. Ніколі за ўоё жыццё не пісаў такого доўгага паслання. I так цёпла, так шчыра, шчо аж самога за душу ўзяло. Ей-богу, не маню, сляза на вочы навярнулася. A ўсё цераз эціх жынок, шчо ты росказував. Дастаецца ім... Мы тут, на фронце, думаемо, шчо мы — усё, мы — героі, мы, мы. А ім цяжчэ можэ, чым нам... Канечне, яе там, жынку, ні забіць, ні пакалечыць не можа, та хіба ў цым дзіло.
Твар яго з яркімі карымі вачыма, чорнымі густымі бровамі, глянцаватымі, крыху хвалістымі валасамі, задуменны i добры — быў цяпер асабліва прыгожы. Аляксей ведаў, што ў Якавенку былі закаханы ўсе жанчыны ў брыгадзе.
Яго жонка, картку якой бачыў Аляксей, была з твару зусім непрываблівай і, як гаварыў Якавенка, гадоў на чатыры старэй за яго. Пажаніліся яны, калі вучыліся на курсах механізатараў пры МТС,— Якавенку тады было гадоў дзевятнаццаць. Нягледзячы на ўсё, Якавенка вельмі любіў яе i клапаціўся аб ёй.
Лейтэнант памаўчаўшы, заключыў:
— Мала мы шчэ жынок сваіх шануем... Трэба любіць ix крашчэ та нежней. Яны таго дастойны. Праўда, Олексій?
Гадзінай пазней Аляксей ішоў па лясной сцежцы з рэчкі. Ад нядаўняга купання цела яшчэ хавала свежы, малады халадок. Ён ішоў павольна — як чалавек, якому не трэба спяшацца, думаючы, пра што трапіцца, паглядваючы на лісце, на галлё, на пярэстую ад праменняў сонца i ценяў траву.
Ён любіў лес, як можа любіць толькі чалавек, які, можна сказаць, вырас у лесе i адчувае сябе ў ім, як дома.
Лес жыў сваім жыццём, багатым i разнастайным.
На палянах прыгравала сонца. Пахла маладою травіцай; духмяны цёплы водар паляны быў напоўнены сонечным дыханнем. Высахла з рання раса, i тут усталявалася млосная нерухомасць; нібы на лузе, стрыкалі конікі.
Зусім побач буяў густы зараснік дубняку, асінніку. Угары вецце спляталася, скрыжоўвалася чорна-зялёным дахам, i сонца сюды прабівалася скупа, зайчыкамі блішчала то на лістку, то на чорнай вільготнай зямлі. Тут увесь час было змрочна, як у каморцы.
Пахі ў гэтых зарасніках былі іншыя, вастрэйшыя, без млоснасці. Гнілы пах даўняй перапрэлай ліствы перамешваўся са спіртавым духам дуба i гаркаватым — асіны. Усё гэта ўтварала свой, асаблівы, моцны настой.
Гэты магутны, спрадвечны дух лесу быў надзіва трывалы, адзін i ўдзень i ўвечары, не тое, што на палянах ці на ўзлесеі.
На адной палянцы напаткаў Аляксей выпадкова Мазалькову Надзю. Узмахваючы сякераю, яна падсякала камель сухой бярозкі. Аляксей падышоў непрыкметна i сказаў:
— А ну, дайце мне!
Яна ад неспадзеўкі ўздрыгнула, азірнулася, i шчаслівая усмешка заззяла на твары.
— Ой, гэта вы, Аляксей. Напалохалі мяне. Сэрца ніяк не супакоіцца.— Надзя прыклала руку да грудзей.
Ён узяў сякеру, паспрабаваў ці вострая, размахнуўся, i яна глыбока ўвайшла ў дрэва. Размахнуўся другі раз, трэці. Эх, як добра! Каб можна было, цэлы дзень узмахваў бы сякераю.
Нібы да маці на пабыўку прыехаў. I не Надзя, а маці стаіць поруч, ласкавымі вачыма глядзіць за кожным яго рухам... Дрэўца трэснула і пачало валіцца. Аляксей перасек яго напалам, ацерабіў сучча.
— Ну, хопіць ужо!— прамовіла Надзя.— Мне дроў i трэба трохі...
Надзя, відаць, спяшалася.
— Трэба дамоў. Па дровы я ўжо ўранку прыеду.
— З кароваю?
— А то з чым жа...
Яна паправіла на галаве сінюю хустку. Аляксей мімаволі залюбаваўся яе стройнай моцнай постаццю, загарэлым смуглявым тварам з простымі мяккімі рысамі. Нечым яна нагадвала Ніну, толькі Ніна была драбней крыху i больш кволай.
— Сёння прыязджалі з райкома. Сход збіраюцца праводзіць.
Яны пайшлі ў кірунку сяла, ад якога даходзілі дзіцячыя галасы. На ўскрайку лесу Надзя спынілася.
— Можа, у вас будзе час, то заходзьце зноў. Дарогу цяпер вы ведаеце.
— Ведаю...
— Тут праз лес рукой падаць... Там, цераз канаву, ёсць кладка...
— З двух жэрдак?..
— Ага... Прыдзеце?
— Не ведаю... Часу мала вольнага...
— Ну, калі будзе... Бывае ж ён?
— Бывае...
— Ну, вось i прыходзьце, калі будзе...
У голасе яе, адчуў Аляксей, прагучала дзіўная нотка.
— Добра. Пабачу...
— Лепш — пад вечар... Пасля работы... можаце?
— Можна.
— Ці ў нядзелю... У нядзелю я дома i ўдзень...
— Добра...
— Ну да спаткання!..
— Бывайце...
Ен падаўся назад. Прайшоўшы некалькі крокаў усцяж лесу, азірнуўся i сустрэўся позіркам з ёю: Надзя таксама глядзела на яго...
«Яна-такі праўда нагадвае Ніну»,— зноў прышло ў галаву.
Тут акурат насусграч Аляксею трапіўся лейтэнант Гогабярыдзе.
— Дык вось куды ты ходзіш... марыць,— сказаў ён, хітравата ўсміхнуўшыся.— Папаўся! Запрашала ў госці?
— Гаварыла.
У вачах Аляксея паявіўся вінаваты збянтэжаны выраз.
— Пойдзеш?
— Не ведаю. Мусіць, не.
— Мусіць? Ох, гэтыя мне ціхоні! Ну, ну, не хітруй. Усё роўна не паверу.
— Не пайду, здаецца. Праўду кажу.
— Таму, хто схлусіў хоць адзін раз, не вераць!..
— Ну, прывязаўся. Пракурор!— адмахнуўся Аляксей.
А можа, i праўда, пайсці, — проста пагаварыць i толькі, у гэтым жа нічога кепскага...
4...
На занятках ім здарылася падысці да шасэ Масква — Мінск.
Мінская магістраль праходзіла недалёка ад таго лесу, дзе размяшчаўся ў гэтыя дні батальён.
Калі была пададзена каманда «перакурыць», танкісты шумліва, нястройным гуртам накіраваліся да шасэ. Першымі на дарогу выбраліся Гогабярыдзе, Якавенка, Рыбакоў i некалькі другіх танкістаў. Потым падышлі іншыя, групамі i па адным разбрыліся па шасэ.
Мінская магістраль! Вось яна, дарога з Масквы ў Мінск.
Асфальтаваная роўная істужка, млеючы на спякотным сонцы, бегла ў бок фронта. На ўзбочыне тырчалі недарэчна два зламаныя расшчэпленыя дрэвы. Каля ix, у кювеце i на шасэ, былі рассыпаны старыя варонкі, відаць, дрэвы былі пабіты бомбамі. Паблізу ляжаў перавернуты заіржавелы шкілет грузавіка.
