«На выпадак, калі савецкія войскі прыдуць у Чэхаславакію! Вось аб чым ужо думаюць у Маскве, на фронце!.. Наша чарга настае! Наша свята надыходзіць!»— заспявала ў сэрцы Тураўца.

Здавалася, усё навокал раптам пасвятлела. Даўно ён не ведаў такой радасці. Першы дзень мая прынёс яе нібы ўзнагароду за ўсе апошнія трывожныя ночы i дні.

Хутка загучаў марш, але гукі яго раптам абарваліся,— радыст, зберагаючы энергію, выключыў рацыю. Туравец загадаў уключыць яе.

Па радыё чыталі вершы:

«Бойцам отваги беззаветной,

Покрытым славою всесветной,

Которым равных в мире нет,

Семьей народной всей — несметной,

Мы первомайский шлём привет!»

Тураўцу здалося, што гэта ўся неабсяжная вольная Радзіма, што ляжала па той бок фронта, вітала ix i зычыла ім поспеху ў барацьбе.

— Пісаць?— запытаўся вачыма радыст.

— Абавязкова!

3...

Туравец паклаў навушнік i, падняўшыся, павярнуўся да людзей, якія чакалі яго слоў.

— Радзіма святкуе май, сябры, у працы...— прамовіў Туравец усхваляваным голасам, абводзячы вясёлымі вачыма твары партызан.— Краснадарцы скончылі сяўбу. A ў Туркменнстане пачалася ўжо ўборка ячменю...

I Туравец стаў перадаваць змест агляду. Ён стараўся ўспомніць усё, што чуў, непакоіўся, каб не забыць што-небудзь. Гаварыў ён непаслядоўна, паводле таго, як успамінаў, але гэта не змяншала ўражання ад яго слоў. Усе слухалі незвычайна ўзрушана.

Гледзячы на ix, камісар падумаў, як цяпер, у ix становішчы, усім патрэбны гэтыя весткі, весткі з Масквы, як чакаюць ix. Трэба, каб яны хутчэй дайшлі да ўсіх, трэба зараз жа перадаць ix усім, ва ўсе роты, ва ўсе ўзводы, кожнаму байцу. Ён зірнуў на радыста:

— Перапісаў?

— Зараз скончу.

Туравец пашкадаваў, што няма цяпер друкарні, з ёй пайшло б інакш. Што ж, перапісваць, дык перапісваць! Ён паклікаў некалькі партызан, папрасіў Габдуліна, каб той дапамог, i сеў разам з імі сам.

Калі лісткі былі перапісаны, Туравец спецыяльнымі пасыльнымі разаслаў ix па атрадах. На дарогу ён наказаў:

— Што б ні было, данясіце...

У атрад імя Кутузава Туравец пайшоў сам. Яму хацелася асабіста перадаць весткі.

Раніца ўбіралася ў сілу. Сонца паднялося вышэй, купаючыся ў глыбокім засмужаным блакіце. Ад лесу патыхала духменню. Прабіваючыся праз густое зеляніва бяроз i асін, галіны якіх угары перапляліся ў вялізную мярэжу, праменні зіхацелі на яшчэ вільготнай кары, на траве. Светлыя пасмы, як шаўковыя істужкі, усюды весела пярэсцілі цяністы прыцемак зарасніку. Дрэвы стаялі маўклівыя, не варушачы ні адной галінкай, па-святочнаму ўрачыстыя. Незлічонае птушынае царства на розныя галасы славіла радасць існавання, першы майскі дзень.

Туравец зноў думаў пра блакаду, успамінаў нядаўнюю ноч, але цяпер гэта ўяўлялася інакш. Адчуванне няўдачы i вялікай, амаль непапраўнай бяды адступіла, дало месца іншым пачуццям,— ён цяпер бачыў начныя падзеі з вышыні, з якой быў відаць увесь фронт. «Трэба паказаць i другім, што далей, за кругам блакады...»

Атрад імя Кутузава быў на самым неспакойным участку. Тут увесь ранак не сціхала кулямётная перастрэлка.

Над КП, выючы, праносіліся міны i выбухалі то каля каманднага пункта, то далей, у лесе.

Калі камісар дабраўся да КП, камандзір атрада аб нечым размаўляў з віхрастым, у маскхалаце хлопцам, які дакладваў пра вынікі разведкі. Перапыніўшы размову з разведчыкам, камандзір атрада паціснуў сваёй шырокай мяккай рукой руку Тураўца i паскардзіўся:

— Дрэнь справы ў мяне. Гітлер, як з хмары, сыпле бомбы ды міны. А мы кожны патрон лічым. Гранаты кончыліся. Больш маўчым ды слухаем. Вайна не вельмі цікавая... Ты з нейкай навіной, здаецца?

— Так, з навіной. З добрай навіной, Іван Савіч!— прамовіў Туравец.— Першамайскія звесткі маскоўскага радыё!

— З Масквы?! Пакажы!

Камандзір атрада, не спяшаючыся, пачытаў лісткі. Гэта быў высокі плячысты мужчына з густымі, нібы вылінялымі брывамі i разумнымі запалымі вачыма, якія ўсё прыкмячалі.

— Добрыя навіны, — задаволена адгукнуўся ён, скончыўшы чытаць зводку, i адразу, без лішніх слоў, перайшоў да справы: — Вось што, мусіць, нараду палітрукоў, думаеш? Правільна, нараду трэба абавязкова. Але я магу зараз палітрукоў зняць толькі на паўгадзіны. Не больш. I то не ўсіх. З трэцяй i восьмай, адразу кажу, не магу. Баюся за гэтыя дзве.

— Давай усіх, каго можаш! Толькі хутчэй!

— У мяне, ты ведаеш, усё хутка робяць.

Камандзір атрада адразу накіраваў пасыльных.

Выслухаўшы ўважліва да канца разведчыка, ён адпусціў таго, павярнууся да Тураўца, параіў:

— A ў трэцюю i восьмую пашлі майго камісара.

— У трэцюю я пайду сам, — рашыў раптам Туравец.— Парадую i пагляджу, як народ жыве.

4...

Тураўца ў трэцюю роту правёў маладзенькі хлопчык-разведчык. Да пярэдняга краю прышлося прабірацца то паўзком ад ямкі да ямкі, то перабежкамі, слухаючы посвіст куль i мін. Яшчэ не дабраўся ён да роты, як наводдаль за лесам пачуўся, грозна нарастаючы, гул. Каб самалёты не засціглі яго на адкрытым месцы, Туравец заспяшаўся i хутка ўваліўся ў акопчык.

Ён убачыў перад сабою кулямётчыка Крыўца.

— Ca святам!.. Навіны. Ca сталіцы! — прамовіў Туравец так, каб яго можна было пачуць.

— З Масквы?— Крывец панура азірнуўся на неба, якое запаўняў гул.— Эх, паслухаць нельга!

З-за галін двух блізкіх асінак, з-за трапяткога лісця выплыла важка некалькі «юнкерсаў». Прайшоўшы паволі над акопамі, яны развярнуліся. Крывец хутка зняў свой кулямёт, паставіў у кутку акопа.

Два з «юнкерсаў», як каршуны, сталі крута падаць, з гнятучым выццём праляцелі блізка над акопчыкам. Праз выццё пачуўся ўедлівы енк. Туравец i кулямётчык у цесным акопчыку, сціснуўшыся, замерлі ў чаканні. Енк зніжаўся. Яго перапыніў грымотны выбух, ад якога скалыхнулася зямля. Раз, другі, трэці, пяты... На Тураўца i кулямётчыка пасыпаліся камякі зямлі.

Потым адзін з самалётаў павярнуў назад, a другі яшчэ на развітанне зрабіў круг. Пад ім вырас белы клубок, які стаў зніжацца i распаўзацца, пабліскваючы мноствам дробных лісткоў. Зрабіўшы яшчэ адзін круг далей i выкінуўшы яшчэ адзін клубок, самалёт пайшоў услед за першым. Гэта былі лістоўкі. Крывец, атрасаючы зямлю, глядзеў на ix злымі вачыма i нават вылаяўся.

Лістоўкі, калышучыся, паволі спускаліся, лажыліся на галлё дрэў, на траву. Адна з ix упала на плячо Крыўца. Камісар узяў паперку, хутка прабег вачыма. «Партызаны... Камісары вядуць вас на пагібель... яны ратуюць сваю скуру. Вы акружаны жалезным кальцом нямецкіх войск... Супраціўляцца безнадзейна! — пагражалі вялікія чорныя літары. — Кідайце зброю...»

Туравец змяў лістоўку i кінуў з агідай.

У акоп Крыўца спрытна ўскочыў сусед, шыракаплечы падрыўнік Шашура. Яму, жваваму, непаседліваму чалавеку, якому было цесна ў адзіночцы-ямцы, вельмі хацелася пагаварыць з камісарам.

Крывец прыпаў шчакой да гладкага прыклада i націснуў спускавы кручок. Прагучала кароткая скупая чарга. Крывец палажыў прыклад на зямлю i спакойна адвярнуўся ад кулямёта:— Яшчэ аднаго...

— Туды яму i дарога!

Туравец пераказаў навіны. Грукат бою перашкаджаў слухаць, i абодва часта перапытвалі камісара.

— Так... Значыцца, сяўбу скончылі? A ў Туркменістане — ячмень убіраюць? Вось — цуд! Тут у нас такое... а там — сеюць i жнуць!

— Жнуць!— ашчасліўлена прамовіў Крывец.

Крывец час-ад-часу сачыў за полем, не здымаючы кулямёта.

— Значыцца, таварыш камісар, хутка фрыцу капец?

— Дагавор з Чэхаславакіяй! Здорава!— выпаліў нецярплівы i гарачы падрыўнік.

У яго жвавых, крыху гарэзных вачах, якія часта мяняліся, адбівалася ўсё, што дзеялася ў неспакойнай душы падрыўніка. Душа гэтая, трэба сказаць, была шырокая i неўраўнаважаная i рабіла нямала клопату камандзірам i камісару, але Туравец любіў Шашуру за шчырасць i сілу пачуцця, хоць звычайна трымаў сябе ў дачыненні да яго сурова. Зводку слухаў падрыўнік уважліва, раз-по-раз пазіраючы з захапленнем на Крыўца.