— Ваўка да ваўка цягне, — змрочна сказаў Корчак. — Згода, пускаем агонь.

Аблічча Кандрата ззяла гнеўнай радасцю.

— Раўбiча, — нiбы не мог адарвацца ад гэтага прозвiшча, паўтарыў ён. — Вужак ганяць сабралiся, а пра гадзюку нiхто не ўспомнiў. Хаданскiх палiць трэба.

— Хіба толькі паліць? — гэта сказаў усмешлівы Лявон з верхавіны дуба.

— Вынішчыць, — сказаў стары Лапата.

— Значыць так, — сказаў Корчак. — Як толькі тут супакояцца — хай нават праз год, — збіраемся і ідзём. Спачатку дзелімся на дзве гурмы. Адна — на Кроера. Другая — на Хаданскіх, адтуль…

— На Раўбіча, — сказаў Кандрат.

— …на Раўбіча, а потым, Браніборскага попелам пусціўшы, на дапамогу тым, што ў Кроераўшчыне.

— Чаму так няроўна? — спытаў Янук.

— Вельмі проста, хлопча, — сказаў Корчак. — Ты там не быў, а я меў шчасце. У яго гэтых сабутэльнікаў, загонавых прапойцаў, сотня, дый чаркесаў ён наўрад ці адпусціць. Ведае. Малой крывёю не абыдзецца. Так што адны абложаць, каб сарока не праляцела, падмогу не паклікала. А другія справы свае зробяць дый прыйдуць.

Сіняе мора повені ляжала вакол. Скакала па ім залатое рабацінне. З верхавіны дуба пачуўся раптам голас Лявона:

— Човен з гэтымі двума.

Людзі пачалі збірацца, адвязваць чаўны. Лявон спрытна, як куніца, спускаўся з дрэва.

— Пагаварылі, — сказаў Корчак. — А шкада, нельга… Мужык побач. Падплысці б ды адправіць гэтага гарлачыкі расціць.

I тут Андрэй са здiўленнем убачыў, як страшна — нiколi ў жыццi такога не бачыў — змянiўся з аблiчча брат.

Кандрат Кагут спрытна, як кошка, не абапіраючыся рукамі, устаў на ногі: душагубка амаль не загайдалася.

— Ты пашкадуеш, калі зачэпіш яго ці кагосьці з Загорскіх.

Корчак пачырванеў. І адразу на гэтым загарэлым абліччы выступілі два, крыж-накрыж, шнары: сляды Кроеравага карбача. Яны былі ледзь прыкметны, але здагадацца — хто ведаў — можна было.

— Ого, — сказаў Корчак. — Ану.

Пад свiткай, ля ног Пакiвача, варухнулася руля стрэльбы. Андрэй узяў у рукi свае восцi.

Корчак абвёў натапыраных праціўнікаў вачыма і стрымаўся:

— Тлумач.

— Ён мой брат. І гэтага досыць.

— Яно і відаць, што панскія лізунчыкі, — сказаў Янук. — Панскую зямлю панскімі коньмі араце. На панскія грошы Паўлюк з Юрасём школку скончылі…

Ён змоўк. Шырокі, белы ад вастрыні трызубец восцяў вісеў на ўзроўні яго вачэй.

— Лiзунчыкi… — сказаў Кандрат. — Мы, Янучок, не лiзунчыкi, а дурнi, калi з такой навалаччу, як ты, разам галовы складаць збiраемся. Не варта было б. А ты ж, пэўна, чуў, чыёй воляй тая дзеўка Хаданскiх зямлю ды свабоду атрымала? Не тваёй. I чыёй воляй паншчыны на гэтым лапiку амаль няма, таксама чуў. I што сам ты нi гвалту, нi згону не ведаеш… I на каго па гэтай прычыне суседзi зубы гостраць.

Размахнуўся восцямі. Андрэй, ведаючы брата, толькі ўздыхнуў: пранесла.

— Ды табе гэтага, губа нясытная, мала. Ты не аб усіх дбаеш. Ты сам бы толькі ўсё, што вакол, пад зад згроб дый сядзеў бы, пакуль… аж да сэрца не згніў бы. Шэры князь, морда твая паскудная. — Задыхнуўся. — А той — просты. З намі, з усімі світачнікамі, як роўны. Каб табе ягоную сілу — мы б праз тыдзень усплакаліся б. Крывёю сплылі.

Павярнуўся да Корчака.

— Гінуць з табою згодны. Але гэтаму роду калі будзе нешта — Азярышча табе будзе вораг, Вітахмо — вораг, Загоршчына — вораг, Татарская Грэбля — вораг, Сцюдзёны Яр — вораг.

Андрэй таксама ўстаў.

— Святое — вораг, — сказаў ён, нібы прабачэння прасіў. — І Ведрычы — вораг… І іншыя, лікам сорак вёсак — ворагі.

Кандрат крыва ўсміхнуўся.

— Хапаць ды выдаваць мы не будзем, — сказаў ён, — крый божа. Проста не будзе табе ні хлеба, ні страхі. Праз тыдзень сам да Мусатава прыпаўзеш, калі не возьмуць. Таму што імі, простымі, трымаецца кожны лясны брат… Імі, Корчак.

Корчак узняў руку:

— Хопіць, Кандрат. — Зірнуў на Янука і на хаду сарваў злосць: — Праз твой язык, лайнік ты, звяга, справу маглі б заваліць. Больш ты мне языка не высалоплівай. — І зноў да Кандрата: — Кінь. З-за лухты мала не перасабачыліся, як гайня.

— Гэта не лухта.

— Добра. Ты супакойся. Веры ўва мне няма. Але, шануючы цябе, спрачацца не буду. Што б ні было — гэтыя людзі, і, вядома, твой брат, астануцца жывыя. Нават у цёмным лесе. Нават калі на наш табар з лесу вылезуць… Ну? Цяпер згода?

— Згода, — астыў Кандрат.

— Сябры?

— Сябры.

— То тады бывайце. Пакінем іх, хлопцы, дый самі развітаемся.

Зацурчала пад вёсламі вада. Тры чаўны пачалі паспешліва аддаляцца. Спачатку іх закрылі бліжэйшыя рэдкія хмызы, потым дальнія. Часцей і часцей.

Праз некалькі хвілін усе яны зніклі за шапкай вялікага дуба… Кагуты засталіся адны.

— Ты, брат, бачу я, гара-ачы, — сказаў Андрэй.

— Бывае.

— А ты чаму не сказаў, што гэта Алесь карбач з Кроеравых рук выдраў?

— Пашкодзіла б. Корчак ганарысты. Дагэтуль усім кажа, што смяротны Кроераў бой вытрымаў адзінай толькі сваёй жывучасцю. І раптам — нa табе, панская ласка.

Кандрат зясмяяўся:

— І так слова выдралі… Паплывем насустрач, ці што?

Замест адказу Андрэй моцна павярнуў човен. Кандрат пахіснуўся, але спрамогся сесці:

— Здурэў, сяло дурное! Чаго ты?!

— Проста хацеў паглядзець, як ты, такі доўгі, як конскі шчавук, пляснешся.

— Сам такі, — сказаў Кандрат.

— І тое праўда.

Човен павольна плыў між рэдкіх дубоў. Сляпучае сонца з вышыні глядзела ў ваду. Браты маўчалі.

— Кандратка, — ціха сказаў Андрэй, — навошта ты гэта зрабіў… з Раўбічамі?

— Ты ля царквы на Галінку глядзеў, — падкусіў Кандрат, — і Алесевага твару потым, у карчме, не бачыў… Ненавіжу я гэтае подлае племя, што яны з ім зрабілі… Не мае права ніхто такое рабіць ды на літасць спадзявацца. Аплявалі, а потым… тая… на вялікдзень.

— Яна мне здавалася добрай дзеўкай.

— Мне таксама… здавалася.

— Ён дараваў.

Кандрат успыхнуў:

— Ну, ведаеш!.. Маўчыць пан бог, ды не маўчаць людзi.

— Цс-с, — сказаў Андрэй.

Наводдаль паказаўся човен з Алесем і Кірдуном.

— Гэй! — гукнуў Алесь. — Бачыце?

I прыўзняў з чаўна вялiкага лiлаватага сома. Трымаў з напругай, бо галава рыбiны была на ўзроўнi грудзей хлопца, а хвост згiнаўся на дне чаўна.

— Атаман, — сказаў Алесь.

— Тванню будзе пахнуць, — сказаў Андрэй.

— Вымачым, — сказаў Алесь. — Во атаман дык атаман.

— Нешта ты, Кірдун, увесь час з хаты ўцякаеш, — прычапіўся да першай тэмы Кандрат. — Што, жонка не грэе?

Кірдун з добрай мяккай усмешкай паціснуў плячыма.

— Ды што… Тут жывеш, як вольны казак. Плывеш сабе, сонца вакол. А дома… Бабы гэтыя. Шкада ж іх біць, слабыя… Лаяцца — сабе даражэй. Дый хваліць няма за што.

І па дурасці ляпнуў:

— Жанчыны гэтыя — ну іх да д'ябла! Вось і паніч Алесь са мной згодзен.

Андрэй лыпнуў вачыма.

Кандрат, нібы толькі тут заўважыў сома, паспешліва сказаў:

— Праўда твая, Алесь, — атаман… Колькі яму год можа быць?

— А чорт яго ведае. Многа.

Чаўны ляцелі зусім побач па плыні, між зялёных дрэў.

— З рыбамі гэтымі бяда, — заліваўся Кандрат. — З вялікімі. Дзеда Бельскага ведаеш, Алесь?

— Ну. Заіка?

— Ага. І ў портках калашыны рознакаляровыя. Еду аднойчы, а ён вялізную шчупачыху спаймаў. І нанізвае, хоча пад лазу прывязаць, каб жыла. І так пяшчотненька кажа: "Р-р-ра-буша м-мая, р-раб-буша. Заўтра яўрэям цябе прад-дам". Аж тая раптам — боўць! І пайшла. То Бельскі як завёўся: "А туды т-т-т-т…". І так да самага Сухадола.

Чаўны выплылі на сіні абшар. Роўны на многія вёрсты, імклівы і спакойны, ён імчаў да далёкага мора і ўвесь зіхацеў пад залатым сонцам.

Жыццё было спакойнае, але нічога не абяцала. І таму Алесь амаль узрадаваўся, атрымаўшы "з вернай аказіяй" ліст ад Кастуся. Ліст абяцаў трывогу і працу вышэй сіл.

Кастусь пісаў:

"Усё ў свеце плыве хутка. Мне здавалася, нядаўна пісаў табе. А мінула амаль сем месяцаў. Не апраўдваюся. Закруціўся я тут. Ды і ты, відаць, бо адказаў на адной старонцы… Што ў цябе? Паненка Міхаліна?.. І, напэўна, ўжо і вяселле скора?