Усхваляваны Павел механічна, быццам гэта быў не сам адлёт, а трэніроўка, зачыніў за сабой дзверы, хоць неабходнасці ў гэтым не было — за ўсім сачылі аўтаматы, праверыў герметычнасць і пайшоў у рубку. На штурманскім пульце засвяцілася карта Сонечнай сістэмы. I тады да Паўла раптам вярнулася яснасць думкі. Зямля і тое, што там засталося, аддалілася, новыя клопаты захапілі яго.

На тэлеэкране Павел бачыў, як паступова адплывае «Набат» ад свайго прычала, як пагрозліва насоўваецца на карабель чорнае зорнае неба, бясконцае, няўтульнае. Потым экран пагас. У навакольную цішыню ўварваўся гул рухавікоў. Паўла прыціснула да пругкага сядзення. Палёт пачаўся.

Толькі праз шэсць гадзін змоўклі рухавікі. Цела вызвалілася ад гнятлівага цяжару, і Павел адкінуў ахоўны каўпак, асцярожна ўстаў. Бурмакоў з усмешкай назіраў за яго няўпэўненымі крокамі — нават шматдзённае знаходжанне на арбітальнай станцыі не прывучыла Паўла да бязважкасці. А Віця адчуваў сябе выдатна і ўжо круціўся ля цэнтральнага пульта, дзе мігцелі рознакаляровымі агеньчыкамі цыферблаты шматлікіх прыбораў, шапацелі лічыльнікі, дрыжалі стрэлкі вымяральнікаў.

Бурмакоў адчыніў заслонкі на бакавых ілюмінатарах. У яркім сонечным святле карабельныя свяцільнікі пазмрачнелі, і аўтаматы адразу выключылі іх.

Віця падбег да ілюмінатара, глянуў і ўсклікнуў:

— Зямля! Зямля! — голас яго раптам перарваўся, асеў, відаць, і юнак зразумеў да канца, што расстанне надоўга адбылося.

А Зямля, ахутаная аблокамі, галубела ў чорнай бездані неба справа ад «Набата». Недзе там, на невыразна бачным адсюль мацерыку Еўропы, знаходзіліся Масква, ракетадром. Ужо даўно разышліся ўсе, хто праводзіў першы міжпланетны карабель. Толькі дзяжурныя ў Цэнтры палёту засталіся на сваіх месцах — яны будуць сачыць за «Набатам» увесь час, нават і тады, калі сігналы з яго будуць паступаць на Зямлю з вялікім спазненнем.

Сцяпан Васільевіч уключыў экран прамой сувязі з Цэнтрам кіравання палётам. Ён збіраўся перагаварыць з дзяжурным, але на экране ўзнік твар Старшыні Цэнтра.

— Віншую з удалым стартам! — сказаў Старшыня, пільна ўглядаючыся ў Бурмакова. На сваім экране ён бачыў не толькі яго, а і астатніх касманаўтаў — усю рубку. А пажадаўшы, мог паглядзець любы важны карабельны адсек. Тэлесувязь унутры «Набата» выходзіла на галоўны перадатчык на Зямлю.— Ведаю, усё нармальна,— стан касманаўтаў кантралявалі спецыяльныя датчыкі.— Так яно і мае быць! — Старшыня задаволена кіўнуў галавой.

Тэлекамера паплыла ўбок, на экране паказаліся рабочыя пульты Цэнтра, аператары перад імі. Кожны на імгненне адрываўся ад сваёй працы, узнімаў руку. Так развітваліся з караблямі, якія пакідалі калязямную арбіту, аддаючы даніну апошняй урачыстай хвіліне. Далей сеансы тэлесувязі будуць чыста дзелавымІ, рабочымі. Потым на экране зноў з’явіўся Старшыня, на гэты раз ва ўвесь рост.

— Жадаем шчаслівага падарожжа,— ён сказаў гэта цёпла, усхвалявана і глядзеў не мігаючы, быццам хацеў запомніць кожную рысачку на тварах касманаўтаў.

— Дзякуем,— адказаў Бурмакоў.

Экран пагас.

Сцяпан Васільевіч пастаяў перад ім хвіліну і тады павярнуўся да Паўла і Віці:

— Будзем працаваць, сябры!

На карме карабля заспявалі песню рухавікі. Павел адчуў, як нібы пацвярдзела пад нагамі падлога, як памацнелі мускулы, як больш упэўненымі сталі рухі цела.

Частка другая

3 ДЗЁННІКА ВІЦІ АСАДЧАГА

25 лістапада. Часам забываю, што знаходжуся не на Зямлі, а на караблі ў космасе. Як тут хораша, як усё да дробязей прадумана! Вось зараз я сяджу ў невялікай каюце — бібліятэцы. Утульнае памяшканне, абсталяванае як трэба: стол, крэслы, уздоўж сцен кніжныя паліцы і шафы (праўда, больш кніг у запісу). Можна чытаць, пісаць (што я і раблю зараз), і ніхто ніколі не перашкодзіць без твайго дазволу.

Сцяпан Васільевіч і Павел Канстанцінавіч не здагадваюцца пра мой дзённік. Не кажу ім не таму, што хачу нешта ўтаіць ад іх. Не, гэта такія людзі, якім я ніколі не змагу схлусіць. А не расказваю пра дзённік таму, каб раптам не падумалі, што мне ўжо захацелася дадому, і не пачалі шкадаваць, што ўзялі з сабой. Маглі ж выбраць і каго іншага. А я вельмі баюся, каб пра мяне не падумалі блага. На караблі ў маіх старэйшых таварышаў клопатаў і без таго хапае. Так што мой дзённік, у якім я пастараюся быць шчырым і аб’ектыўным, застанецца пакуль маёй невялікай таямніцай.

Ну вось і прадмова ёсць. Цяпер можна запісваць галоўнае, уражанні, падзеі. Гэта я абяцаў аднакласнікам. Праўда, мы ўжо закончылі школу і рабяты падаліся хто куды. Ды гэта не бяда, мы дамовіліся, што кожны год у дзень выпуску будзем збірацца, хто б дзе ні быў. (Цікава, як гэта «збяруся» я наступным летам? Пашлю, напэўна, прывітанне з Марса. А што? Я — на фоне марсіянскіх пяскоў! Арыгінальна!) От на такой сустрэчы некалі я і прачытаю свой дзённік.

Пачну з таго, як развіталіся з Зямлёй. Гэта быў такі момант, што ў мяне нават камяк да горла падступіў. Здавалася, яшчэ імгненне, і я заплачу. Добра, што ўтрымаўся. Было б надта сорамна. Спадзяюся, што С. В. і П. К. не заўважылі гэтай маёй слабасці. Лічу, што сапраўднаму касманаўту яе дараваць нельга, і абяцаю быць надалей вытрыманым, суровым. Як С. В. і П. К. Упэўнены, што і ім было нявесела. У С. В. сям’я, У П. К. — мая сястрыца. Выпадкова падслухаў, як ён казаў Валі, што будзе сумаваць па ёй. Пажаніліся б яны ўжо, ці што. Але нешта я збочыў, дзённік усё-такі мой, а не С. В. ці П. К.

Дык вось праз сваю духоўную слабасць я ледзьве не празяваў хвіліну, калі карабель адчаліваў ад станцыі. Адбылося гэта надзіва непрыкметна. Потым ужо стартавыя ракеты вывелі нас у адкрытую прастору, дзе можна было ўключыць нашы рухавікі, не баючыся нанесці шкоду арбітальнай станцыі. Напэўна, гэта быў цікавы момант, калі вогненныя смерчы вырваліся на волю. Але я нічога гэтага, на жаль, не мог бачыць — сядзеў пад каўпаком, як мыш пад мятлой. Бо без ахоўнага прыстасавання атрыманага караблём паскарэння не вытрымала б ніводная жывая істота. Затое мы атрымалі дастатковы разгон. Праўда, рухавікі і зараз працуюць, павялічваючы хуткасць «Набата»: наперадзе ж мільёны кіламетраў. Але цяпер калі гэта і заўважаецца, то хіба ў тым, што на караблі існуе амаль зямная сіла цяжару, і мы жывём і працуем у прывычных умовах.

Трэба адзначыць, што С. В. і П. К. не ўмешваюццаў працу механізмаў. Усім кіруе ЭВМ. Іх у нас дзве, асноўная і рэзервовая. Тым не меней у рубцы ўвесь час знаходзіцца дзяжурны пілот. Асноўная нагрузка ў гэтым сэнсе выпала на долю маіх старэйшых таварышаў. Мне ж за суткі дазваляюць выконваць абавязкі пілота ўсяго тры гадзіны, і то ўдзень. Дзівакі. Сонца ж свеціць не заходзячы. Але мы ўсё роўна прытрымліваемся зямнога падзелу сутак, і кожны раз а дваццаць чацвёртай гадзіне карабельная сірэна абвяшчае надыход новага дня. А на электронных календарах над пультам, у салоне, бібліятэцы заўсёды адзначаецца год, месяц, чысло, гадзіна, хвіліна, секунда. Бо ў касмічным жыцці і секунда мае значэнне. Калі, напрыклад, мы распрацоўваем маршрут сваіх разведчыкаў і месца сустрэчы з імі ў прасторы.

Дзяжуру я з вялікім задавальненнем. Над цэнтральным пультам маецца экран, на якім свеціцца частка неба перад караблём. Можна было б, вядома, весці і візуальныя назіранні: сцены рубкі празрыстыя і толькі закрываюцца ахоўнымі засланкамі на выпадак неспадзяванай сустрэчы з метэарытам. Але экран надзейнейшы для назіранняў. На ім пазначаны каардынаты, указваецца месца ў прасторы, дзе ў даны момант мы знаходзімся, адзначаецца траса — цёмная лінія нібы бяжыць за мініяцюрным серабрыстым караблікам, копіяй нашага «Набата».

Тэхніка функцыяніруе нармальна. I дзяжурнаму няма патрэбы дзе-небудзь умешвацца. Спатрэбіцца — ЭВМ сама дасць неабходную каманду і даложыць пра яе дзяжурнаму. От мы і чакаем, ці не спатрэбіцца слова чалавека. 3 прыборамі я, думаю, ладжу. А перад небам губляюся. Тут яно зусім не падобнае на зямное, хоць сузор’і маюць тыя ж абрысы,— змрочнае, чужое. Не магу зразумець, чаму С. В. і П. К. лічаць, што неба поўнае жыцця. Вакол «Набата» — прастора, а неба — працяг той жа прасторы. Згодзен, ёсць яшчэ і метэарытныя зоны, аднак недзе там, далей. Можа, за Марсам. Тут жа мы нічога не сустрэлі, нават нашы чуйныя прыборы не адзначалі паблізу ад «Набата» чужога цела. Так што жыве не прастора, а планеты, зоркі, а гэта вельмі далёка ад нас. Пакуль людзі больш гадаюць, што там на іх. Успомніце, як сцвярджалі, што на Месяцы паверхня пакрыта пылам, што на Венеры штармяць акіяны, а на Марсе нехта пракапаў каналы. I толькі, калі людзі ці самі, ці з дапамогай сваіх аўтаматаў зірнулі на гэтыя планеты, даведаліся, што нічога такога няма. Так што, відаць, дарэмна П. К. не адыходзіць ад тэлескопа. Здалёк і памыліцца вельмі проста.