Пакуль не развіднела, Павел стаяў і думаў. Не, ён не баяўся. Перад сабой ён не таіўся б, каб быў хоць след гэтага адчування. Страх — не тое слова, якім зараз вызначаўся яго душэўны стан. Пабываць на іншай планеце! Гэта не палохала, а вабіла. Думка, што можна загінуць, калі і мільгала, то недзе на самым дальнім плане, як адзін з мажлівых варыянтаў. Галоўнай была мэта. Як, напэўна, і для тых, хто некалі адкрываў невядомыя мацерыкі, ланцуговую рэакцыю ў атамным катле, першым узнімаўся ў космас на караблі «Восток»... Імі кіравала бязмежная любоў да навукі і чалавечая прага жыцця. I калі хто з іх не даходзіў да канца, то не таму, што па сваёй волі спыняўся на паўдарозе. Тых людзей з сядла выбівала толькі смерць. Яна адна магла цяпер спыніць і Паўла. А гэта для яго азначала толькі тое, што ён не выканае даручаную справу. Павел быў малады, поўны сіл і энергіі, і думкі яго скіроўваліся ў будучае, у жыццё...

Ранішняя зара расплывалася на небе, гаслі зоркі. Пачынаўся новы дзень, а з ім новая пара ў Паўлавым лёсе. Ён дачакаўся, калі ў апошні раз яму міргнула залацістая прыгажуня Венера, і пайшоў у ванную, Халодны душ асвяжыў, бяссоннай ночы быццам і не было. Вярнуліся бадзёрасць, добры настрой.

Дваццаць хвілін у дарозе, і рэйсавы самалёт прызямліўся ў Маскоўскім аэрапорце. Пераскокваючы адразу праз некалькі прыступак, Павел збег па трапе. Свой невялікі чамаданчык ён не здаваў у багаж і, не чакаючы астатніх пасажыраў, накіраваўся да выхада.

— Павел Канстанцінавіч! — Хтосьці крануў яго за локаць.

Гушча азірнуўся. Перад ім стаяў Сцяпан Васільевіч Бурмакоў. Высокі, падцягнуты, з кранутай сівізной пышнай шавялюрай, з уважлівымі і добразычлівымі вачамі — ён быў кумірам Паўла. I не толькі яго. Напэўна, уся моладзь была закаханая ў гэтага славутага чалавека.

Некалькі імгненняў яны глядзелі адзін на аднаго, быццам правяраючы свае ранейшыя ўяўленні, потым Бурмакоў падаў руку. Яго поціск быў моцны, сяброўскі, усмешка лагодная, спагадлівая. Павел зноў парадаваўся, што будзе працаваць, асвойваць касманаўтыку побач з ім.

У машыне Бурмакоў распытваў Паўла пра апошнія, яшчэ неапублікаваныя працы. Ён, аказалася, добра ведаў, чым займаецца навуковы супрацоўнік Гушча, сачыў за яго даеледаваннямі, і Паўлу гэта было вельмі прыемна. Ён адказваў, не надта, аднак, дэталізуючы, толькі самую сутнасць, бо разумеў, што галоўная гаворка адбудзецца пазней.

Маскву абмінулі па вялікім кальцы, і неўзабаве Бурмакоў павярнуў на шашу, якая вяла да Касмічнага гарадка. Машына рухалася з хуткасцю больш за дзвесце кіламетраў у гадзіну. На абочыне дрэвы зліваліся ў суцэльную карычнева-зялёную сцяну. Гэта імклівасць імпанавала Паўлу, адпавядала яго ўзбуджанасці, нецярплівасці, ладзіла мітуслівыя думкі.

Восемдзесят хвілін шалёнай гонкі, і яны апынуліся перад уездам у гарадок. Электронны брамнік падняў шлагбаум. Далей ехалі павольней. Вакол шумеў густы сасновы бор. Бурмакоў апусціў шыбы ў машыне, і Павел адчуў смалісты водар нагрэтай хвоі. Падумалася, што тут, напэўна, жывецца і працуецца вельмі добра.

Нарэшце пад'ехалі да невялікага белага цаглянага катэджа.

— Ваша рэзідэнцыя,— сказаў Сцяпан Васільевіч,— спадзяюся, спадабаецца. Уладкоўвайцеся, адпачывайце, калі стаміліся. Я зайду па вас пазней.

Жытло мела, здаецца, усё, каб чалавек адчуваў сябе зручна, утульна. Прасторная, поўная чыстага ляснога паветра гасціная — абстаўленая мяккай мэбляй, стэлажамі з кнігамі. Тэлевізар, радыёпрыёмнік, на спецыяльнай палічцы побач з крэслам і журнальным столікам месціўся відэатэлефон. Карыстацца ўсім гэтым было вельмі зручна і проста. Не ўстаючы з крэсла, можна, націснуўшы адпаведную клавішу на шчытку, паслухаць ці паглядзець перадачу, пагаварыць па відэатэлефоне, атрымаць з паліцы патрэбную кніжку або нарэшце шклянку халоднай вады. Гэтак жа было і ў спальні. Мінімум намаганняў — максімум выгод. А Паўлу раптам стала прыкра. Хацелася, каб тут усё было прасцейшым, каб жыццё ў лесе ўсё-такі адрознівалася ад знаходжання ў кабіне касмалёта. Было ў Паўле такое, што Валя называла кансерватызмам. А ён, рыхтуючыся пакінуць Зямлю, лічыў, што не мае права на расслабленне і мусіць выхоўваць у сабе аскетызм.

Бурмакоў здагадаўся, што камфорт у катэджы ўражання на яго новага жыхара не зрабіў, і пасміхнуўся:

— Паверце, калега, некалі вы ацэніце створаныя тут умовы. А зараз, прабачце, я часова вас пакіну.

Новыя абставіны, неабходнасць даказваць неўзабаве сваё права на ўдзел у экспедыцыі, а пакуль што вымушанае чаканне — усё гэта бударажыла Паўла, не давала сядзець на месцы. Ён пасоваўся па пакоях, пагартаў некалькі кніжак, нават уключыў тэлевізар. Напэўна, перадача была цікавая — рэпартаж з падводнай акіянскай станцыі. А ён, гледзячы на экран, злавіў сябе на тым, што не ўлоўлівае сутнасці падзей. I тады выключыў тэлевізар і выйшаў з катэджа.

Сонца ўжо хілілася на захад, але ўсё яшчэ было горача і нават у цені кронаў стромкіх карабельных соснаў не адчувалася прахалоды. Павел адшукаў замшэлую малаходжаную сцяжынку і паглыбіўся ў гушчар.

Сасоннік хутка скончыўся, пачалося драбналессе — зараснікі маладых бярозак і вольхаў. Галінкі хвасталі па твары, драпалі рукі. А Павел усё ішоў і ішоў, пакуль не набрыў на спакойнае, парослае лілеямі, лясное возера. Ён пакрочыў па травяністым беразе. Пад нагамі спружыніла, як на высахлым тарфяным балоце, у нерухомым паветры пахла сапрэлым леташнім лісцем — напэўна, учора ці заўчора тут быў дождж і лес не паспеў яшчэ прасохнуць.

У тым месцы, дзе з возера выцякала маленькая празрыстая рачулка, Павел спыніўся. Каля вытоку нехта змайстраваў будан, побач прывязаў лодку. Палел зрушыў з месца лодку, уставіў у качоты вёслы і раптам успомніў, што якіх два дні таму нааад збіряўся з Валяй махнуць на Браслаўшчыну. На сэрцы зрабілася цяжка. Так і не адплыўшы, ён выскачыў на бераг, падцягнуў лодку да слупка і, не разбіраючы дарогі, напрасткі рушыў дадому.

— Сумуеце? — Бурмакоў ужо чакаў яго.

Павел падумаў, што гэты чалавек умее глядаець субяседніку ў душу, і шчыра адказаў:

— Не люблю няпэўнасці, чакання.

Сцяпан Васільевіч спачувальна выслухаў, скаааў:

— Я сам быў такі. А будзе ж хвіліна, Павел Канстанцінавіч, калі вы нават сённяшні, невясёлы, можа, для вас, дзень успомніце, як адзін з самых дарагіх, з замілаваннем,— ён правёў Гушчу ў гасціную, усадаіў у крэсла, сеў сам насупраць.— А што датычыць няпэўнасці, то яна для ўсіх. За выключэннем хіба аднаго: «Набат», так будзе называцца наш планеталёт, стартуе дакладна ў вызначаны час.

Павел пільна паглядзеў на Бурмакова, шукаючы на яго твары хваляванне, непакой, аднак нічога не заўважыў. Сцяпан Васільевіч задуменна перабіраў пальцамі лісцікі чаромхі, навіслай над адчыненым акном.

— Заўтра, бадай, нам ужо не стане часу любавацца прыгажосцю Зямлі,— памаўчаўшы, сказаў ён.— А пасля... Калі здзейсніцца наша мара, зможам толькі ўспамінаць яе. Гэта будуць самыя дарагія ўспаміны.

Павел адчуў незадаволенасць сабой. Сцяпан Васільевіч вымушаны другі раз казаць яму прапісныя ісціны. Нешта распусціўся ён, будучы касманаўт Гушча. А Бурмакову верыў. Сцяпан Васільевіч быў адзін з тых, хто пабыў у працяглай экспедыцыі на Месяцы, і прыемна, што ён ужо не аддзяляе сябе ад яго, Паўла.

IV

Для чалавека любой эпохі падарожжа ў космас заўсёды будзе рамантыкай. Таму што вельмі доўга чалавек не мог вырвацца з абдымкаў зямнога прыцягнення. Аднак, бадай, толькі той, хто пабывае ў прасторы, скажа, што, акрамя рамантыкі, ёсць яшчэ цяжкая, будзённая праца, якая пачынаецца з самага першага дня падрыхтоўкі да палёту.

Сваю першую ноч у касмічным гарадку Павел, як і напярэдадні ў Мінску, спаў кепска — трывожныя думкі лезлі ў галаву. А пазней ён засыпаў ужо, ледзь крануўшыся падушкі. I тыдзень, як і прадказваў Бурмакоў, прамільгнуў, бы адны суткі.

Апутаны правадамі з рознымі датчыкамі, Павел гадзінамі то ляжаў нерухома, то, наадварот, выконваў спецыяльныя практыкаванні, даючы незвычайную нагрузку мышцам і сэрцу, то сядзеў за сталом і рабіў складаныя разлікі. Яго паводзіны і стан рэгістраваліся складанымі прыборамі, вынайдзенымі ў апошні час і здольнымі за параўнаўча кароткі тэрмін вызначыць якасці арганізма. Нарэшце Павел, відаць, задаволіў патрабаванні прыдзірлівых дактароў, бо аднойчы, калі ён рашыў ужо, што даследаванням яго асобы не будзе канца, яны сказалі: