Балаҕан кырыарбыт аана хаахынаан аһылынна. Тымныы салгын өрүһүспүттүү дьиэ иһигэр кутулунна. Будулҕан туманы бүрүнэн Тысхаан ойуун мааһалдьыйан киирдэ. Салгыннаабыт хараҕынан ол-бу диэки килээриччи көрүтэлээтэ. Мас кыстыыр сиргэ силлээн «палк» гыннарда. Үтүлүгүн, бэргэһэтин устан бытыгын кырыатын тоноомохтоото. Уҥа ороҥҥо кэлэн олорунаат, дьиэ иһин эмиэ сирийэн көрдө. Хараҕа сыыйа үөрэнэн барда. Дьиэлээх киһи сытарын барыгылдьытта. Сөҥ куолаһынан көбдьүөрдэ.
– Хайа, бу кэпсээниҥ?
– Суох! Эн кэпсээниҥ, кырдьаҕаас?
– Киһи үөрэ-көтө кэпсиирэ суох. Арай бүгэн, бүөмнээн олорбуппут мантан инньэ бүтүүһүк быһыылаах, – оҕонньор сарыы саппыйатын таһааран табах уурунна. Били Сафейка испиискэтинэн уматынна.
– Тыый, ол туох иирээни дуу, иэдээни дуу билгэлээтиҥ?
– Бэҕэһээ эн сылгыһыт уолгунаан, Миитэрэйдиин, Сиридикээҥҥэ икки нууччаны көрүстүбүт.
– Бай, ол тугу гына сылдьар дьонуй?
– Үүтээн туттан кыстаабыттар. Муҥур үрүйэҕэ иин бөҕөнү хаһан тиэрэ сүргэйэн кэбиспиттэр. Кыһыл көмүс көрдүүллэр үһү.
– Ноо, хантан кэлбиттэрий?
– Эн сылгыһытыҥ билэттиир эбит. Былырыыҥҥы Ыспаак атыыһыт ындыыһыттара үһү. Сахалыы билэллэр эбит.
– Ээ, били, татардар буоллахтара. Быһайын манна биир атыыһыты кытта Уолаттан тахса сылдьыбыттара. Оттон былырыын Ыспаагы кытта Дьокуускайтан ити уҥуор ыскылаакка кыстаабыттара дии.
– Дьэ, ону билбэтим. Мин кинилэри саҥа харахтаатым.
– Ол дьону манна ыҥыран кэпсэтиэххэ баар эбит, ээ.
– Ким билэр, кэлиэхтэрэ диэтэҕиг дуу! Сири хаһартан атыны билбэт эрэстииннэр быһыылаах. Холдьохсон көрбүппүн, хата, күлүөх курдуктар.
Кинээс оронуттан туран хаҥас диэки соҕуруокка кэтэҕэр иистэнэ олорор дьахтарыгар ордоотоото.
– Ыл эрэ, бу дьахтар, остуолу тарт. Чэйдии охсон кэлиллиэ-барыллыа этэ.
Кинээскэ эрэл санаа үөскээтэ. Ол татардары кытта сибээстэстэххэ сатаныыһы. Кинилэр Уолаҕа Солобуйуоп диэн киһини билэр буолуохтаахтар. Кини Кушнарев атыыһыт табаарын тутар сурахтааҕа. Былырыын Ыспаак ол татардарынан түүлээҕин Уолаҕа икки төгүл бырахтарбыта уонна таһаҕас таһаарбыта. Арааһа, саас, суол куурдаҕына, ол дьону кэпсэтэн Уолаҕа ындыы түһэттэрииһи. Сиидэр кинээс санаата көтөҕүлүннэ. Сүөгэй үүттээх хойуу чэйи өрүһүспүттүү сыпсырыйа олорор ойуун диэки ньымааттаабыттыы көрдө.
– Кырдьаҕаас, ол нууччалар бу дойдуттан көмүс булаллара биллибэт. Эрэйдэрэ тиллибэтэҕинэ бэйэлэрэ даҕаны тэскилиэхтэрэ. Олус санааҕар тутума, күн-дьыл көрдөрөн иһиэ.
– Итинник мэлийдэллэр, онто суох, баҕар, тохтуо этилэр. Дьэ, бэйи, кэтэһэн да көрүөххэ син.
Аһаан бүтэн, дьиэ иһинээҕи-таһынааҕы сонуну суолтатыгар эрэ ыаспайдаһан баран, оҕонньор сотору дьиэлээтэ.
11
Бытархан тымныылар намырайан, сааскы ылааҥы кэм буолла. Сафейка тохтоон, тыын ылла. Хайыһарын быатын чиҥэтэ тардан биэрдэ. Сүгэһэрин көннөрүннэ уонна суолу кытыытынан тоҥ хаарга уйдаран икки илиитинэн хардарыта эрчимнээхтик анньынан, тэбэн халыһыта турда. Элбэх үөр таба тоҕута үктээн ааспыт суолун ойоҕолуу, муус курдук чиҥээбит хаарга устурууһунан аспыттыы, наарта суола килэбэчийэр. Бу сарсыарда ааспыттар. Суолтан тэйиччи шурфаларын иһигэр үлэлии сылдьар буоланнар, билбэккэ хаалбыттар. Күнүс дьиэлэригэр чэйдии тахсан иһэн, суолларын көрөн соһуйдулар. Бастаан кыыл таба үөрэ ааспыт буоллаҕа дии санаабыттара. Онтон сирийэн көрбүттэрэ, кэннилэриттэн икки-үс наарта суола барбыт этэ. Үөрэн утарыта көрсөн кэбиспиттэрэ. Бу түгэҥҥэ кинилэр иккиэн биири санаабыттара. Астара баранан быстарар кутталга киирбит кэмнэрэ этэ. Сүбэлэһэн бу күннэргэ Сэйимчээнниэх буола сылдьыбыттара. Бу күһүн Лөкөй Лөгөнтөй бэрсибит этигэр бултаан хаһааммыт-сүүсчэкэ кустарын эбэн баччаҕа тиийдилэр. Үлэлэрин быыһыгар чугастааҕы тыалары кэрийэн сороҕор тииҥ, сороҕор хабдьы киллэрэн эбинэллэр. Бурдуктарын наар хааһылаан сиэн бүтэрдилэр. Кыс ортотун саҕана Миитэрэй ойууннуун кэлэ сылдьыыларыгар, Сиридикээн баһыгар эбээннэр баар сурахтарын бэркэ сонургуу истибиттэрэ да, чуолкай хайа сиргэ баалларыи билбэт этилэр, онон барбатахтара. Соло да суох этэ. Кыһыны быһа тоҥ буору, тааһы кытта тиниктэһэн тахсыбыттара. Муҥур үрүйэҕэ уонча иини хаспыттара уонна соторутааҕыта Утары салааҕа көһөн үлэлии сылдьаллар.
Сафейка сирин ортолоото бадахтаах. Аны көс кэриҥэ хаалбыт буолуохтаах. Кинилэр сабаҕалааһыннарынан, эбээннэр бу түүн Сиридикээн баһыгар тиийэн хайаан да хонуохтаахтар. Күн киэһэрэн, уота өһөн, сөрүүкээн барда. Хаар чаҕылыттан хараҕа саатара арыый буолла. Хаста даҕаны үөр хабдьылар көтөн тирилэһэн тахсан, иннигэр баран түһэллэр. Табалар ааспыт сирдэригэр хаар аннытан от сыата, тоҥ отон тахсыбытын сииллэр быһыылаах.
Суол наар хочо уҥа өттүнэн хайа эҥэрин батыһа барар. Туора үрүйэлэр сүнньүлэрин тутуһан киирэр тумус тыалар суол икки өттүгэр силэллэн биэрэрдии арахсаллар. Баччааҥҥа диэри хочо хаҥас эҥэрин хайытан түспүт үрэх көҥүһэ эмискэ уҥа диэки хайысхаланна. Суолу быһа охсон, хайа туруору эмпэрэтин аннынан ааһар. Сафейка көҥүс хааһын үрдүгэр хорус гына түстэ. Көрбүтэ, үрэх мууһа тааҥнаабыт. Үрдүнээҕи хаара чэйинэн мэһиллибит убаҕас хааһылыы саһарымтыйан көстөр. Сорох сиринэн сүүрүгүрдэ сытар. Табалар суоллара тааҥы үрдүнэн туора бырдааттаһан ааспыттар. Тумнар сири көрдөөн Сафейка үрэҕи өрө-таҥнары хаамыталаан көрдө да, ханан даҕаны быстаҕаһы булбата. Хайдах даҕаны уҥуор туораатаҕына сатанар. Тугу гыныан мунааран турбахтаата. Туруору эмпэрэ сыыры сэрэнэн түстэ. Уу кытыытыгар киирдэ. Хайыһарын устара сатаныа суох. Уулаах хаарга батыллан хаалыыһы уонна муус хайдыбытыгар да түһүөн сөп. Синигэр түһэн, хайыһардыын киирдэ. Араҕас сиҥэни бокуойа суох кэһэн киллиргэттэ. Дириҥэ бэрбээкэйин ааһан сорох сиринэн сототун ортотунан буолла. Хаатыҥкалара ууну оборон атахтара соҕотохто ыарыы түстүлэр. Атаҕар ууну киллэримээри өрүсүһэн күүһүн муҥунан түһүөлээтэ. Охтубатах эрэ киһи диэн баҕалаах. Хаста даҕаны уу хайа охсубут куоһаахтарыгар түһэ сыста. Кутталыттан санаата тууйуллан, тыына кылгаан, сыыһа-халты туттунара элбээтэ. Халты-мүлчү тэбинэн, охтон иһэн өрүһүнэн ылаттаата. Сатаан бардахха, хайыһарын тумса хаар сиҥэни аннынан баран, кыайан салаллыбакка эрэйдээтэ. Айаҕалыы сатаан атаҕын өрүтэ көтөҕөлөөн, хайыһарын төбөтүн тааҥы үрдүнэн чолоҥнотон хааман баһыахтаата. Онтуката эбии ыараан олус сыралаах буолла. Санаатыгар наһаа уһуннук айаннаата. Хаатыҥкатын курдат уу өтөн тымныынан хаарыйталаата. Уҥуоргу биэрэк чугаһаата. Күүһүн мунньунан эбии нэмийэн хамсанна. Төһө да ыксаатар тиһэх хардыыларын бэркэ сэрэнэн оҥортоото. Дьолго, охтубакка кытыыны булла. Тахсан хайыһарын уһулла. Хаарга үктэнэрин кытта хаатыҥкалара соҕох курдук мууһуран хааллылар. Омуна суох биирдии бэйэлэрэ боппууда ыйааһыннаннылар быһыылаах. Сафейка куругар иилинэ сылдьар быһаҕын таһааран бэрт тиэтэлинэн хаатыҥкаларын мууһун кыһыйда. Хайыһарын ыраастанна. Атаҕын устубута, куллуката, хата, улаханнык сытыйбатах быһыылаах, көннөрү сиик эрэ билиннэ. Хайыһарын үрдүгэр туран хааман көрбүтэ халтарыйбат. Иккистээн уһулан алын өттө бүтүннүү муус быдьына буолтун быһаҕынан кыһыйан, хаарынан сууралаан кылаадьылыы сатаата. Бу сырыыга арыый ордук халтарыйарга дылы буолла. Ити икки ардыгар күн хайа кэтэҕэр киирэн, хараҥа күлүк сабардаата. Халлаан эмискэ тымныйбыт курдук буолла. Сафейка тиэтэйдэ. Хараҥарыан иннинэ аналлаах сиригэр тиийдэҕинэ сатанар. Хаатыҥката кыһайбыттыы улам хам ылан истэ. Кини ирээри эрчимнээхтик тирэнэн хаамар. Айаннаары туран, төрүт даҕаны кырыымчык астарыттан, тиэтэйэн аанньа аһаабатаҕа, куртаҕа кураанахтанна. Сылайбытын сыыйа билинэн истэ.
Сотору икки салаа арахсыытынааҕы тумус хайа тэллэҕэр кэллэ. Табалар суоллара хаҥас салааны тутуспут. Санаа хоту буоллар, эбээннэргэ диэри үс-түөрт эрэ биэрэстэ хаалбыт буолуон сөп. Сафейка кыратык тохтуу түһэн, тыын ылла, сүгэһэрин көннөрүннэ. Төһө кыалларынан харса суох хамсанан кэнникинэн ирэн, өссө тиритиэх курдук буолла. Сүүһүн көлөһүнэ бычыгыраан тахсыбытын сиэҕинэн дьукку сотунна. Бэргэһэтин сэгэччи өрө анньынна. Айанын салҕаан хаампытынан барда. Маһа суох сырыынньа хотоол сири өрө дабайда. Хобочооҥҥо түһэр дабаан саҕаланна. Быһаас Уолаҕа киирэн иһэн, эмиэ бу аартыгынан ааспыттара. Манна элбэх таба аһылыктаах сир буолан, саас аайы эбээннэр кэлэн тохтоон, табаларын уотан ааһар сурахтаахтара.
