Бориска итинтэн төһөнү билэрин сэһэргээбитин, Лөкөй бэркэ болҕойон олорон иһиттэ.

Икки ыҥыыр аттаах киһи Сиридикээни таҥнары айаннаан иһэллэр. Инникитэ чоккуруос харахтаах, хара элэмэс акка нүксүччү олорбут кыра хатыҥыр оҕонньор икки өттүн өлбөөдүччү көрүтэлиир. Иэдэһин этэ уостан, икки омурда хапсыйбыт. Энньэйбит уһун сыҥааҕын аннынан күрэҥсийбит сэпсигир бытыктаах. Эҥэрин түүтэ бүтэн, лаҕыыр курдук хара сарыы буолбут арбаҕаһын, иһин түгэҕинэн тирбэҕэ быанан бобо тардыммыт. Сотору-сотору куобах чомпойун өрө анньынан, бакыр уҥуох тарбахтарынан төбөтүн тарбаммахтыыр. Иккиһэ, Сиидэр кинээс сылгыһыта Миитэрэй, маҥнайгы ат кэнниттэн олук үктэһэн иһэр маҥан аты мииммит. Хайа тэллэҕинээҕи тумус тыа эргииригэр саҥа охсуллубут үүтээн турарын соһуйа көрдүлэр. Суолтан туораан, дьиэни эргийэ хаамтардылар. Дьиэ таһыгар киһи хараҕар быраҕыллыахха айылаах туох да көстүбэт. Аан баттатыылаах. Ол кэннигэр истиэнэҕэ тимир күрдьэх өйөнөн турар. Кыс маска аҕыйах кураанах дүлүҥ кыстана сытарыттан, биирдэстэригэр тэрээк сүгэ батары охсуллубут.

Салаа үрүйэни өрө икки уллуҥах кэтитэ киэҥ чигдитийбит орох суол оҥойор. Суолу батыстылар. Толору биэс уон саһаан сири бара иликтэринэ, үрүйэ кытыытыгар хаарынан бүрүллүбүт икки чөмөх буор өрөһөлөнө сытарын көрдүлэр. Аттыгар кэлэн икки дириҥ иин айахтара оҥоһон сыталларын көрөн, оҕонньор өмүрэн бабыгыраата. Туох суолталаах ииннэр буолалларын таайа сатаан, кыайан быһаарбатылар. Суолларын салгыы батыстылар. Эмиэ хаарынан бүрүллүбүт чөмөхтөр, чөҥөрүһэ оҥоспут ииннэр көһүннүлэр. Тэйиччи өссө икки чөмөх харааран сытар. Буордара саҥа таһаарыллыбыт. Мэктиэтигэр буруолуурга дылылар. Ханна эрэ сир анныгар тугу эрэ охсуолуур бүтэҥи тыас иһилиннэ. Оҕонньор соһуйан ньолох гынна. Атын тохтотон бэргэһэтин хаҥас кулгааҕын сэгэтэн, тыас хоту иҥнэйэн олорон сэрэхэдийбиттии иһиллээтэ. Иччитэ суох харахтара мээнэнэн килэҥнэстилэр. Ону көрөн Миитэрэй иһигэр күлэ санаата да, таһыгар биллэрбэтэ. Кини бу ииннэри төһө да маҥнай көрдөр, кимнээх үлэлииллэрин сэрэйэр. Былырыын күһүҥҥүттэн ыла татардары көрсө илик. Бу ойууну кытта аараттан ыла аргыстаһан иһэр. Сиридикээн баһыгар Хоболоох төрдүттэн көһөн тахсыбыт эбээннэргэ Миитэрэй бастыҥ тордохторугар көтөн түспүтэ, оҕонньор саҥардыы аҕай кыыран бүппүт этэ. Ыалдьыбыт дьахтар тыынын араҥаччылаан, маанылатан, аһыы-сии олороро. Миитэрэй киирбитин көрөн үөрэ түспүтэ. «Аргыстаһыахпыт» диэн быһаччы сөҥөдүйэн кэбиспитэ. Ойуун иһиллээн көрө-көрө, атын аргыый тыас хоту хаамтарда. Чугаһаатылар. Үөлэс айаҕын курдук, кытыылара кырыарбыт икки кэккэлэһэ иинтэн итии салгын бургучуйар. Оҕонньор ыйытардыы Миитэрэй диэки эргилиннэ. Анарааҥҥыта тугу да билбэтэхтии саннын ыгдаҥнатта. Оҕонньор чугаһыан саараата. Бэргэһэтин кулгааҕын иккиэннэрин аһан, айаҕын атан, иһиллээн олордо. Ол икки ардыгар бүтэҥи көҕүс тыаһа тиҥиргээтэ уонна тугу эрэ хадьырыйар тыас иһилиннэ. Ойуун хараҕын өҥүргэһинэн өрө көрөн кэбистэ. Ата сиргэнэн туора ойуутугар, куһаҕаннык саҥа таһааран көөҕүнээбитинэн тас уорҕатынан тоҥуу хаарга тиэрэ таһылла түстэ. Хата, охторугар атаҕын тэһиинигэр кэтэ биэрэн, ата биирдэ-иккитэ ойоот, тохтоото. Миитэрэй бастаан соһуйан хаалан тугунан да көмөлөһүөн билиминэ олорбохтоото. Онтон өй ылан, ойутан кэлэн атыттан ыстанан түстэ. Бүтүннүү хаар буолбут, көлөттөн мөхсө сытар оҕонньору икки окумалыттан туруору тарта. Ойуун кутталыттан саҥата иһиттэн тахсыбат буола бөтүөхтээбит. Ити икки ардыгар чугастааҕы иин иһиттэн сирэйдиин-харахтыын, таҥастыын-саптыын бүтүннүү буор буолбут хара бэкир киһи орҕостон оронон таҕыста.

– Бабат! Багдайа сытыйбыт баҕайы эбит дуу? Күтүр тоҕо улаханай?!.. – оҕонньор сирэйин хаарын ньиккэринэ туран, туох эрэ атыҥҥа күтүрүү санаабыта киһи буолбутуттан кэҥээбит курдук буолла. Иинтэн тахсыбыт киһи таҥаһын-сабын тэбэнэ, хойуу бытыгыттан сыстыбыт буору-сыыһы ыраастана турда. Ол эрэ кэнниттэн кэһиэҕирбит куолаһынан дорооболоһон сөҥүдүйдэ. Миитэрэйи билэн, сирэйэ сырдыы түстэ. Утары кэллэ.

– Кэпсээҥҥит?

– Бай, сахалыы саҥарар эбит дуу? – оҕонньор соһуйан саҥа аллайда. Сэргэҕэлээбит курдук буолла.

– Туох да суох. Эн тугу сэһэргиигин? – иккис иинтэн тахсыбыт Сафейка диэки чарапчыланан көрдө.

– Суох. Хайа, Миитэрэй, хантан иһэҕин?

– Сылгыларбын көрө сылдьабын. Бу кырдьаҕас эбээннэртэн иһэр.

– Но, ол эбээннэр ханна баалларый?

– Сиридикээн баһыгар бааллар, – Борискалаах Сафейка үөрбүт курдук утарыта көрсөн кэбистилэр. Ойуун Миитэрэйдээх Борисканы уорбалаабыттыы көрүтэлээтэ. Бу дьон урут билсиспиттэрин күүппэтэх быһыылаах.

– Туох ииннэрин хастыгыт?

– Бу аата, кырдьаҕаас, биһиги кыһыл көмүс көрдүүбүт.

– Кыһыл көмүс да?!. – ойуун истибитин итэҕэйбэккэ иккиһин ыйытта. – Ол сээбэс манна үөскээбитин эһиги хантан билэн бачча элбэх иини хастыгыт?

– Кыһыл көмүс сир үрдүгэр сыппат ээ. Сир анныгар баар. Төһө элбэх иини хаһаҕын да, соччонон элбэх көмүһү булаҕын, – Сафейка бу оҕонньор тойомсуйардыы туттан-хаптан саҥарбытын сөбүлээминэ, хадьар соҕустук хардарда.

– Таах сири-уоту алдьаппыккыт. Бу дойду кыһыл көмүс үөскүүр-төрүүр сирэ буолбатах.

– Манна кыһыл көмүһү урут булан тураллар. Ол иһин үлэлиибит, – Бориска көмүскэнэрдии аргыый саҥарда.

Лөкөй Лөгөнтөй быһаас кыһыл көмүс булан, ханнык эрэ атыыһыкка атыылаабытын оҕонньор истибитэ. Онно сылдьыспыт илэчиискэлэр кэлбит буоллахтара диэн сэрэйдэ.

– Көмүс буллаххытына, атыттар эмиэ суудайыахтара. Эһиги хантан кэлбиккитий да, эрдэтинэ ол диэки кэбэлийбиккит ордук буолуо.

Оҕонньор сэмэлэтэлээн, кэнникинэн холдьохсон барбытыгар, дьон симиттэ быһыытыйдылар. Биирдэ санаан көрдөххө, кини этэрэ эмиэ да сөп курдук. Сирдээх-уоттаах дьон көрүүлэригэр төһө да киэҥин, иччитэҕин иһин, дойдуларын буорун туора сиртэн кэлэн талбыттарынан куорҕаллыыллара сүөргү бөҕө буоллаҕа дии. Оттон дьиҥин ыллахха, бу кураанах тоҥ хайалар быыстарыгар үйэлэр тухары туһата суох сытар хаспах сирдэри харыһыйар, эмиэ да оруна суох курдук.

– Алыс айманыма, кырдьаҕаас, биһиги туох да куһаҕаны оҥоруохпут суоҕа. Уорары, алдьатары бэйэбит сөбүлээбэппит. Бу үрүйэттэн атын сиргэ уларыйарбыт биллибэт. Мэлийдэхпитинэ букатын даҕаны барыахпыт.

Оҕонньор сөбүлээбэтэхтии чолбоодуччу көрүтэлээтэ. Сиэбиттэн сиэдэрэй оҕуруо ойуулаах сарыы саппыйаны таһааран, хамсатыгар табах уурунна. Уматынаары саппыйатын сиэбиттэн кыа, чокуур таас куһуогун ылла. Онтон хататын көрдөөн, сиэбин ааҕа хастан мэлийдэ. Туй-сиэ, охторугар хаарга эһиллибит буоллаҕа. Көрдөөн да диэн булара биллибэт. Сатаатахха, ата мөхсөн тула холоруктуу сылдьан, суолларын дэлби тоҕута кэһэн кэбистэ. Оҕонньор моһуогурбутун көрөн, Сафейка сиэбиттэн испиискэ ылан биэрдэ. Ону анарааҥҥыта хап-сабар хаба тардан ылла. Хамсатын уматтыбакка испиискэлэри саппыйатыгар симээт, сиэбигэр угунна. Атын төттөрү эргилиннэрдэ. Сиэппитинэн суол устун хааман хоочугуруу турда. Дьон сирэй-сирэйдэрин көрсөн кэбистилэр. Миитэрэй кыбыстыбыт көрүҥнэннэ. Дьоҥҥо чугаһаан сибис гынна.

– Ити оҕонньор улахан хомуһуннаах ойуун ээ. Киниэхэ олус утарыласпаккыт ордук буолара дуу?

– Ол иһин да алыс үүрбүт-түрүйбүт эбит дии. Кырдьык, киниттэн тэйиччи соҕус сырыттахха сатаныыһы, – Бориска бастаан кыһыйа санаабыта арыый уҕарыйарга дылы буолла. Миитэрэй оҕонньору эккирэтэн, атын миинэн, ойоҕоско тиҥилэхтээтэ.

Сэйимчээн нэһилиэгин кинээһэ Сиидэр Мандыырап кэтэҕэриин ороҥҥо тиэрэ түһэн, быйылгы кытаанах дьыл эндирдэрин эргитэ саныы сытар. Быйыл кыһын куорат атыыһыттарыттан бу дойдуну ким да өҥөйбөтө. Былырыын баччаларга Кушнарев атыыһыт бирикээсчигэ Ыспаагы кытта болдьоһон турардаах. Кэлэр дьыл сааскытыгар диэри нэһилиэгин түүлээҕин хомуйан бэлэм олоруох буолбута. Сиидэр ону толорбот бэйэлээх буолуо дуо? Быһаас Ыспаак кыайан батарбатах табаарын тобоҕунан, Халыма икки эҥэрин түүлээҕин үксүн Ороһуоспа иннинэ хомуйан киллэрэн, ампаарыгар ыгыччы симэн туруорар. Оттон Ыспаак мэлийдэ. Сотору суол алдьаныа. Түүлээҕин ханна батарыай? Уолаҕа киллэрэн эмэрикээннэргэ былдьатыан кэрэйэр. Урут ону эт хараҕынан көрөн турардаах. Биирдэ саас Уолаҕа киирэ сылдьан, эмэрикээннэр пароходтара кэлбитин көрбүтэ. Пароходтан уонча киһилээх улахан оҥочо биэрэккэ тиксибитэ. Биэс-алта солоҥдо курдук сундулуспут дьон дэриэбинэҕэ тахсан, күөс быстыҥа тилийэ сүүрбүттэрэ. Көстүбүт түүлээҕи барытын имири хомуйан ылбыттара. Түүлээх туттарбыт дьоҥҥо чек диэн суруктаах кумааҕы лоскуйдарын биэрбиттэрэ. Сарсын чеккит быһыытынан барыгытыгар табаар түҥэтиэхпит, билигин хараҥаран хаалла диэн буолбута. Ол түүн пароход туох да тыаһа-ууһа суох тумаҥҥа куустаран хоммута. Сарсыарда турбуттара пароходтара ханна да суох этэ. Сиидэр ону санаатаҕына этэ тардар. Тугу гыныахха?! Сайыҥҥа тиэртэҕинэ түүлээҕэ сытыйар.