Күүппүтүн курдук, хараҥарыыта утуу-субуу тула өттүгэр бөрөлөр улуйсубуттара. Сотору мустан ырааҕынан кутааны тула сундулуспуттара. Киһи, куттаммыт санаатыгар, халлаан сулуһунуу элбэх уоттаах харахтар тыа иһиттэн кинини суптурута одуулуурга дылылара. Күөх толбонунан килбэчиҥнэһэр суостаах тымныы харахтар уоттарыттан этэ салаһан саатын кууспутунан сыгынаҕын улаҕатыгар эргичиҥнии олорбута. Сотору-сотору уотугар мас быраҕан күөдьүтэн биэрэрэ. Ол курдук түүн үөһүгэр диэри өрө мөхсө сылдьыбыта. Сороҕор суоһурҕанан уоттаах маһынан далбаатанара. Чугаһаатахтарына быраҕаттаан ыытара. Кэнникинэн кыыллара дьулахачыйа быһыытыйан, төттөрү-таары сүүрэллэрин тохтотон, тэйиччи баран төгүрүччү сытынан кэбиспиттэрэ. Бориска эмиэ сылайан сынньана түһүөн санаан, саатыгар өйөнөн көхсүн сыгынахха анньан олорбохтообута. Кыылларын эргиллэн көрө-көрө, уотугар мас быраҕан биэрэрэ. Төһө өр оннук олорбутун билбэт. Биирдэ көрө түспүтэ, хатат уотун саҕардыы, ойоҕоһунан уоттар чаҕылыспыттара. Кыыллара сыылан чугаһаабыттар эбит. Киһи тура эккирээт, чугастааҕы кыылы харахтарын икки ардынан туһаайа тутаат, ытан хабылыннарбытыгар, хатан суоһар сарылааһын иһиллибитэ. Ону кытта тэҥҥэ, оһох кыыма ыһыллыбытыныы, уот харахтар үрүө-тараа төттөрү бырдаҥаласпыттара. Табыллыбыт кыыл ханна эрэ тыаҕа баран оҕунна быһыылааҕа. Ол диэки киһи этэ салаһар кылгас хапсыһыы кэнниттэн, тугу эрэ мамыктыыр, тырыта-хайыта тыытар тыас, ардырҕас саҥа түүҥҥү хараҥаны аймаабыта. Адьырҕа үөрэ биир хааннаахтарын эттэри-тириилэри аһыыларын төбөтүгэр үллэстэн уҥуох туппуттарын сэрэйбитэ. Онтон сарсыардааҥҥа диэри кыылларын кэтээн таҕыста. Хаста да чугаһаан киирэ сылдьыбыттарын, ботуруонун харыстаан ыппакка, уотунан тамнааттаан үүртэлээбитэ. Бөрөлөр халлаан лаппа сырдаабытын кэннэ күрэммиттэрэ. Киһи, төһө да сылайдар, утуйуон куттанан, хайыһарын кэтэн төттөрү айаннаабыта.

Күнү быһа сукуҥнаан сэниэтэ эстэн, киэһэ дьиэтигэр сыккырыыр тыына эрэ кэллэ. Дьиэтэ оттуллубакка тымныйбыт. Хаамтаҕын аайы атаҕын тыаһа уорааннанан, дуораһыйан иһиллэр буолбут. Бориска кэлээт, сыгынньахтаммакка да эрэ, барааҥка сонун төбөтүгэр саба быраҕынаат, умса түһэн утуйан хаалла. Түһээтэҕинэ арай эмиэ бөрөлөр төгүрүктээһиннэригэр түбэһэн, улахан кутааны оттубут. Уотун суоһа сүрдээх. Бориска итииргээн барааҥкатын уолугун арынна. Хантан эрэ муннугар буспут эт минньигэс сыта саба биэрдэ. Бу өйдөөтөҕүнэ, олус диэн аччыктаабыт эбит. Аһыан наһаа баҕарар да, күөс ханна баара көстүбэт. Ханна эрэ кутаа уҥуор дьон кэпсэтэллэр. Ол икки ардыгар бөрөлөр харахтарын уота кинини тымныынан дьөлүтэ үүттээтилэр. Бориска эмиэ адьырҕалары чуҥнаан, сыгынаҕын улаҕатыгар мөхсө сытта. Эмиэ ханна эрэ дьон кэпсэтэллэр.

– Буорайбыт. Аанньа аһаабакка аччыктаан да иэдэйдэҕэ.

– Санаарҕаан быһар быһаҕаһа эрэ хаалбыт. Чанчыктара маҥхайбыттар, баттаҕа күрэҥсийбит. Урут биир даҕаны маҥан баттах суох этэ.

Бээрэ ити ханна кэпсэтэллэр? Хайдах эрэ билэр куоластара. Бориска кутаа улаҕатын көрө сатыыр.

– Күөспүт буста. Хоторон аһыахха дуу? Киһибитин хайыыбыт?

– Турдаҕына аһыаҕа. Сынньаннын.

Сынньанан буола-буола. Мин сынньана сытар үһүбүн дуо? Бөрөлөртөн тыыммын көмүскэнэн мөхсөбүн дии. Ас сыта муннун кычыгылатта. Эмиэ уот уҥуортан бэркэ билэр саҥата дуораһыйда.

– Дьаабал баара, урут баччаларга бэйэм даҕаны улахан кыылы бултаһар этим. Ону баара быйыл бөрөлөр аймаан кэбистилэр.

Тууй-сиэ, Лөкөй Лөгөнтөй саҥарар буолбат дуо? Хайдах мааҕыҥҥыттан билбэтэҕэй?

– Аат адьырҕалар торҕоннообуттара тоҕо сүрэ буолла? Оннооҕор хаатыҥкабын тырыта тыыппыттар.

Оо, оо! Аны Сафейка эрэйдээх үөрүн ытатан эрээхтиир дии. Кырдьык даҕаны, санаата тууйуллан, хаатыҥкалары өйдөөн илдьэ киирбэтэх эбит. Саатар, кэтэн туһаныллыа эбитэ дуу? Ол эрээри ону сүгэн кэлэр сэниэтэ да суоҕа. Аттыгар эмиэ уоттар чаҕылыстылар. Киһи саатын көрдөөн мөҕүстэ. Булбата. Хабыс-хараҥа. Хараҕа сабыылаах. Күүһүн түмэн хараҕын атытта…

Уһуктан кэлбитэ, дэлби тириппит. Оронугар сытар. Тоҕо итиитэй? Барааҥкатын киэр элиттэ. Эргиллэн көрбүтэ… оттуллубут оһох иннигэр дүлүҥ олоппоско Лөкөй Лөгөнтөй куолутунан оллоонноон кэбиспит. Табахтаан бусхата олорор. Оһох таһыгар көхсүнэн буолан Сафейка күөс хоторо турар. Бориска олоро түстэ. Саҥата суох ытаан, икки санна титирэстээн барда.

– Соҕотох тордох турарыгар көтөн түспүтүм, биир эдэр уол солуурчаҕын толору эт буһаран аһыы олорор эбит. Быһыта-орута ону-маны кэпсэтиһээт, мин бэлэм күөскэ олорон аһаспытынан барабын. Үөрбүтүм баара, дьыала атыннык эргийэн таҕыста. Аҕата Байбаакаан оҕонньор эмээхсининээн, ойох ылбыт улахан уолаттарынаан үс тордох ыал үөр табаларын үүрэн Тааҥычаан үрэҕэр аһара түспүттэр. Ол хас да көстөөх, ыраах сир үһү. Оттон кини бултарын сэбин эһитэлээн кэлэн олорор эбит. Сарсын дьонун эккирэтэр үһү. Икки олох сыарҕаҕа көлүнэр түөрт эрэ табалаах хаалбыт. Онон миэхэ кураанах төннөр кыһалҕа тирээтэ, – Сафейка сойбут миискэлээх миниттэн ыймахтаан ылла уонна салгыы кэпсээн барда.

– Ыксаатым: «Биһиги хоргуйан өлөр дьон буоллубут. Туох көмөлөһөрдөөххүнүй? Кытаат, өрүһүй. Өҥөҕүн чэйинэн, табаҕынан төлөһүөм», – диэтим. Киһим тугу даҕаны тобулан сүбэлээбэтэ. Оччоҕо мин эйигин кытта барсабын диэн буол. «Мин атын сиринэн эргийэн барардаахпын, – диэтэ уолум. – Омуоһап Лөгөнтөйгө аҕам илдьитин тириэрдиэхтээхпин».

– Оччоҕо мин Лөгөнтөйгө диэри барсабын диэт, мин ойон турдум. Киһим мин муус кыаһаан буолбут хаатыҥкабын дьиктиргээбиттии көрдө. Аһынна быһыылаах. Олорбохтуу түһээт, тэллэҕин анныттан эргэ тыс этэрбэс ылан биэрдэ.

– Маны кэт. Хаатыҥкаҕын хааллар. Атахтарыҥ быстыахтара, – диэн илдьэргэ сөбүлэҥин биллэрдэ. Мин үөрүүбүттэн киһибэр испиискэ, кыра чэй, табах биэрдим. Сарсыарда халлаан сырдыыта турдубут. Мин эргэ соҕус эрээри, бүтүн, бэртээхэй этэрбэстэри кэтэн кэбистим. Хаатыҥкаларбын таһааран күрдьүк аттынааҕы тиит төргүү мутугун төрдүгэр үөһэ тииккэ сыһыары уурталаатым. Салгын охсон сараҕыйдыннар, кэлэн иһэн ылыам дии санаатым. Онтукаларбын силлиэ түһэрбитин аҥаарын бөрөлөр быһыта хадьырыйталаабыттар. Күнүс эрдэ Лөгөнтөйгө мэҥитэн тиийдибит. Киһим аҕатын илдьитин кэпсээтэ. Быйыл Сиридикээн баһынан, Буйуҥданан бөрө үөрэ олус хойдон табаны улаханнык аймаабыт. Ол иһин оҕонньор Тааҥычааҥҥа күрэммит. Онно төһө да мэччирэҥэ мөлтөҕүн иһин, табаларбын быыһыам диэбит. Лөгөнтөй ол бөрөлөргө айанан бултаһарыгар көрдөспүт. Эһиил өссө элбээтэхтэринэ табаларбыттан эстэбин диэн илдьиттээбит. Эрэйин кэнники саныа үһү. Мин эмиэ Лөгөнтөйгө кыһалҕабын барытын кэпсээн биэрдим. Лөгөнтөй олорбохтоон баран: «Этэ суох өлүүһүгүт. Оҕонньор сыҥааҕа ыарахан буолуохтаах. Арай мин барсыыһыбын», – диэтэ. Чэйдээт да, айаннаатыбыт. Ол күн түүннэри айаннаан Байбаакааҥҥа тиийдибит. Лөгөнтөй оҕонньору үчүгэйдик билэр эбит. Онон эрэйэ суох тылбытын ылынан түөрт табаны биэриэх буолла. Лөгөнтөйдүүн бөрөлөрү хайа сатанарынан чуҥнаһар табыгастааҕын кэпсэтистилэр. Булка сылдьарыгар биир олох сыарҕалаах табаны анаата. Онон сарсыарда түөрт эттээх табаны холбонон төннөр буоллубут. Ону баара, ол түүнүгэр буурҕа саҕаланан үс күн хаайтаран сыттыбыт. Тааҥычаан үрэҕэр кыһыннары өрө тыга турар итии уу тахсар сүүрээнэ баар эбит. Кини муус үрдүнэн халыйар сиригэр оҕонньор балаакка оннун саҕа сиргэ аппа хастаран уунан толорторбут. Үрдүнэн балаакка тардан баран онно киирэн угуттанар, сөтүөлүүр эбит. Илиим, атаҕым дьарҕатын сыл аайы манна эмтиибин диир. Лөгөнтөй биһиги эмиэ эмтэннибит. Били мантан барарбар ууну кэһэммин атаҕым бэрбээкэйдэрэ сүһүөхтэринэн дьаралыйан ыалдьаары гыммыттара угуттанан абыранным, тута оһон хаалла. Буурҕа уурайан, бүгүн сарсыарда эрдэттэн айаҥҥа туруммуппут. Аара кэлэн иһэн эн суолгун, хоммут сиргин көрбүппүт. Кэннигиттэн эккирэтэн көрөн баран, сиппэтэхпит, – Сафейка буруйдаммыттыы доҕорун бу кылгас кэм иһигэр кыырыктыйбыт баттаҕын көрүтэлээтэ.

Саас. Хаар ууллан, үрэхтэр уулара киирэн, сир-дойду уһуктан, араас көтөр үөрэ хотоол ууларыгар, үрэх хомолоругар үөмэхтэс буолбут. Кырдал кырыс сирдэр, сууйуллубут күөх сукунаны тиирэ тарпыт курдук, сырдык сибиэһэй өҥүнэн күн сардаҥатыгар көҕөрүмтүйэ толбоннуран көстөллөр. Мас-от тиллэн, симэһинэ ситэн, силигилии симэнэр кэрэ кэмэ кэлэн эрэрин кэтэһэн турардыы, үнүгэһэ үүнэн, хатырыга хаҥаан, сымала сытынан аҥылыйан, сыһыыны, хонууну бүтүннүү тунуйбут. Миитэрэй сөрүүн салгыны түөһүн муҥунан ыйырбахтаан ылла. Наҕыл хаамтарыынан Сиридикээн төрдүнээҕи киэҥ хомо сыырын таҥнары киирдэ. Хомо чычаас налыы уутугар араас кус үөрэ мустан аһыы, көччүйэ сылдьара. Күн уотугар көмүс куорсуннар кустук араас өҥүнэн күлүмүрдэһэ оонньууллар. Элбэх кус уҥуоргу кытыы бадарааныгар тахсан, төбөлөрүн кынаттарын анныгар кистээн утуйа сыталлар. Сорохтор кытыл устун хаамсан түөрэҥэлэһэллэр.