– Аанчык, эһиги тоҕо Романы дьээбэлиигит. Бэйэҕит холбуугут, туох да суох.

– Оо, дьэ, көстөр ээ. Саҥа-иҥэ буола олорон эн киирэн кэллэххинэ чуумпуран хаалар, барыах-кэлиэх сирин булбат. Марианна аһынан биэрэр дии. Эн кытаанах баҕайытык туттаҕын. Уой, чаһы ырааппыт. Эдьиийдэрбит кэлэллэрэ чугаһаабыт. Аһыы охсон баран тугу эбит суруммут киһи.

– Этимэ даҕаны. Марианна кэлэн үөһэ-аллара туруортуор диэри сыттахпыт-олордохпут. Сарсын биб-лиотекаҕа барыллыа этэ, дьиҥинэн конспект мунньул-лаары гынна.

– Чэ, Даша, мин куукуна диэки хаамтым. Ас астаа-быта буола-буола, историк Виталийы көрөн астыныам…

– Кытаат, ситиһиилээхтик сырыт!

Даша оронуттан ойон туран үгэһинэн түннүккэ чугаһаата. Халлаан тымныйаары гыммыт быһыылаах. Бачымах сулус бөҕө тахсыбыт. Сэргэлээх киэһээҥҥи уоттарыттан киэркэйиэҕинэн киэркэйбит, кэлии-барыы элбээбит. Устудьуоннар библиотекаттан, куо-ракка араас наадаларыгар сылдьан баран төннөллөр быһыылаах. Сорохтор түөртүү-биэстии буола-буола төттөрү автобус тохтобулун диэки тиэтэйэ-саарайа хаамаллар. Киинэлээн, театрдаан эрдэхтэрэ. Оттон пааралар… Киэһээҥҥи Сэргэлээх устун сиэттиһэн хаамар уолаттары, кыргыттары кини долгуйа, кыратык ымсыыра даҕаны көрөр! Дьоллоох да буолуохтара, эмискэ бэйэ-бэйэлэрин булсубут, харах көрүүтүнэн хайҕаспыт, сүрэхтэрэ тардыһалларын билбит эдэркээн сүрэхтэр… Чэ, бэйи, этэргэ дылы, биһиги да уулус-сабытыгар күн тыгар, бырааһынньык кэлэр ини?! Кинилэр да 57-с хосторун аанын долгуйа тоҥсу-йуохтара, көрсүһүүгэ ыҥырыахтара. Тохтуу түһэн баран ол барыта кэлиэ!

– Хайы-ы, бу кыыс түннүгү одуулаһан хоһоон суруйа олорор дуу? – Марианна тоҥон-хатан, омун-нуран киирэн кэллэ.

– Абыраммыт киһигин, уруок бөҕөтүн ааҕан! Сарсын эйигинниин барсыам этэ. Бүгүн сүрэҕэлдьээн сыт да сыт буоллум. Хайа, бу туох кумааҕытай? – Марианна остуолга уурбутун көрө охсон ыйытта.

– Дьэ биһиги да хоско «Держать в холоде» кэлбит. Варяҕа баһыылка.

– Ур-раа! Субуотаҕа тэринэн аһыыр эбиппит. Варя үөрүүһү дии.

– Уолаттарбытын ыҥырарбыт дуу, Рома барахсаны иҥин, – Марианна дьээбэлэниэх санаата кэллэ.

– Оок-сиэ, биһиги дьоммут бэһиэн аччыктара сүр буолуо, тугу да ордорбот буоллахтара дии. Варя – хаһаайка бэйэтэ билиэ, баҕар, бэйэтин курсун уолат-тарын ыҥырыа.

– Оннук ээ. Чэ син биир 57-с хоско дьоро киэһэ, астаах-үөллээх күн буолсу! Бастаан баһыылканы хоско киллэриэххэ наада, – Марианна баһыылка кэлбитин туһунан биллэриини Варя оронугар ууран кэбистэ.

Сэргэлээххэ, субуота күн буолан, сарсыардаттан туох эрэ ураты сүпсүгүрүү, өрө көтөҕүллүү баар кур-дук. Дашалаах бүгүн эмиэ хаһааҥҥытааҕар да сэргэх-тик уһугуннулар, өссө ороҥҥо сытан ким туох былааннааҕын ырытыһыы буолла.

– Аня, бүгүн дьиэлээмэ эрэ. Биирдэ баҕас хоһунан үҥкүүгэ түһүөҕүҥ, – Марианна улахан киһи быһыы-тынан киэһээҥҥи былааннарын иилиир-саҕалыыр са-наалаах сытар.

– Барбат ээ. Бэҕэһээ киэһэ тылын биэрбитэ. Варя барыбытын ханна эрэ илдьиэх буолбатаҕа дуо? – Даша ойон туран таҥнан барда.

Варялара аанньа уһукта илик быһыылаах, саҥарбат.

– Даа-даа, салайар кадрдары бэлэмниир техникум-ҥа үҥкүүлүү барыах буолбуппут. Айыкка, мин манна хаалар буоллаххытына дьиэлиибин. Эмиэ акаары баҕа-йытык истиэнэни өйөөн тураары. Хаста да сырытты-быт, наар биир хартыына дии. Саатар атын дьону киллэрбэттэр, – Аня кыргыттарын кытта хаалар са-наалаах сытар эрээри, кыратык «атаахтыыр».

– Чэ, туруоҕуҥ эрэ. Үҥкүүнү саныы сытан хойу-таары гынныбыт. Бастатан туран үөрэх! Варвара – краса, уһугу-ун! – Марианна көрүөх бэтэрээ өттүгэр тура охсон, суунар тэрилин, чаанньыгын туппутунан көрүдүөргэ таҕыста.

Кыргыттар, чэйдии, сирэйдэрин-харахтарын оҥос-то охсоот, үөрэнэр корпустарын диэки хаамыстылар.

– Даша-а! – Даша эмискэ бэркэ билэр куолаһын истэн тохтуу түстэ.

– Оо, Оля, хата, хайаан көрүстүбүт! – Даша үөрүү-түттэн дьүөгэтин кууспаҕалаан ылла.

– Этимэ даҕаны, сарсыарда аайы эйигин харах-пынан көрдүү сатаабытым ыраатта. Доо, бүгүн киэһэлик тётя Идаҕа бара сылдьабыт дуо? Маамам ончу суругун аайы мөҕөн бүтэрдэ. Соҕотох олорор үһү ээ, уола практикаҕа үһү.

– Оо, оччоҕо кэргэнэ кэлбэтэх дуо…

– Хантан кэлиэй… Чэ, этэ оҕус, барабыт дуо? – Оля чаһытын көрүннэ.

– Барыахха, үөрэх кэнниттэн тута барбыт киһи, – Даша киэһээҥҥи тэрээһиннэрин саныыр.

– Чэ, оччоҕо, мин бүттүм да, эйиэхэ киириэм, үс чааска диэри.

– Сөп, Оля, – Даша, бара турбут кыргыттарын ситээри, хаамыытын түргэтэтэ сатаата.

Хаһан баҕар, субуотаҕа буоларыныы, пааралар да хаамыылара сыыдамсыйбыт курдук. Кэпсэтэр кэпсэ-тиилэрэ киэһэ ким ханна барарын туһунан. Дашалаах хоһунан туспа куомуннаах курдук сылдьаллар. Варя-лара «биир дойдулааҕым баар, салайар кадрдары бэ-лэмниир техникумҥа барыаҕыҥ» диэн этиитин үөрүү-нэн ылынан, сэмээр тэриммиттэрэ ыраатта.

Үөрэнэн бүтэн хосторугар кэлэн чэйдии олорон ким тугу кэтэрин, баттахтарын хайдах оҥостоллорун кэпсэтиитэ буолла.

– Чэ, кытаатыҥ, эдэрдэр. Баҕар, биригэдьиирдэр, управляющайдар, совхоз директордарын хотуттара буолар аналлааххыт буолуо. Үчүгэйдик оҥостуҥ, – Варялара мэлдьи буоларыныы холку, киниэхэ эрэ сыһыана суох биэчэргэ барар курдук саҥарар-иҥэрэр.

– Варя, эн дьону дьаһайа олорума, хата, эн биһик-ки биир саастыылаахтарбыт бааллара буолуо. Бу кыр-гыттар аналлара манна Сэргэлээххэ хаама сылдьар ини, – Марианна Варятын сэргэхситэ сатаата.

– Бу кыыс хойутуура буолуо, тоҕо да бүгүн бараҕытый, ол тётяҕытыгар? – Аня сиэркилэ иннигэр эргичийэ-эргичийэ таҥас мээрэйдэнэртэн ордубат.

– Оля бүгүн арыый сололоммут быһыылаах. Ха-йаан да барыахпын наада. Куттаныма, Аня, хойутуом суоҕа, – Даша таҥнан-саптан Олята кэлэригэр бэлэмнэнэр.

– Марианна, эн мин хааспын оҥоруох буолбутуҥ дии, – Аня хаас үргүүрүн туппутунан ороҥҥо олорор Марианнаҕа кэллэ.

– Оччоҕо «брежневскэй» хааспыт суох буолар дуо. Иһити хомуйуҥ, билигин кыыспын оҥорон биэриэм. Ааспыттааҕы курдук, остуол үөһэ сыттык ууран баран үргүөхпүт, – Марианна ааспыт сырыыга бииргэ үөрэнэр кыыстарын Лизаны хааһын үргээбит, кулгаа-ҕын үүттээбит «опыттаах».

Даша Олята кэлэн автобус тохтобулугар бардылар. Ахтыспыттар ахан, иккиэн да сонуннара баһаам эбит. Автобустан түһүөхтэригэр диэри астына кэпсэтэн тиийдилэр.

Ираида Никоновна кыргыттар киирэн кэлбиттэ-ригэр соһуйда ахан. Массыынаҕа таҥас сууйтара сыл-дьар эбит.

– Оленька, телефоннуоххун. Тугу эрэ астыам этэ буоллаҕа дии. Дьэ, билигин тугунан күндүлүүбүн, – Ираида Никоновна куукунатыгар киирэн тугу эрэ бэрийэн барда.

– Хайдах эрэ барыта ыксал. Тётя Ида, ончу ох-торум буолла. Биирдэ да соло буолбаппыт. Атын фа-культеттары көрө-көрө ымсыырыах курдукпун. Үөһээ курска чэпчиэ дииллэр да, – Оля куукунаҕа киирэн үөрэҕин түбүктэрин кэпсээн-ипсээн барда.

Даша да иһиттэҕинэ, киһиттэн улахан дьулууру, сыраны ылар үөрэх. Оля оҕо эрдэҕиттэн эмчит буолар эрэ баҕалаах этэ, куукуланан, бэйэлэрэ ыал буола да оонньоотохторуна кини мэлдьи маҥан халааттаах эмчит буолара. Иккиэн биир идэҕэ интэриэстээх дьон кэпсэтиилэригэр мэһэйдэспэт санааланан Даша саала-ҕа дьыбааҥҥа олорон хаһыаттары, сурунааллары көрө олордо. Чуумпу, ыраас дьиэҕэ олорор үчүгэйин! Уоп-сайга олорор туспа тартарыылаах, интэриэһинэй эрээ-ри, киһи дьиэ усулуобуйатын эмиэ сытыытык ахтан кэлэр түгэннэрдээх. Даша дьиҥинэн дойдутун, дьиэ-тин-уотун, ийэлээх-аҕатын саныыра кэмэ суох. Ордук киэһэ утуйаары сытан, эбэтэр сарсыарда уһуктан ба-ран дьиэтин санаан хараҕын уута тахсан, мунна кычыгыланан ылар. Дьоно да кинини суохтаан эрдэх-тэрэ. Ийэтэ үлэлэри, хотоннору, дьиэлэри бэйэтэ эр-гийэрэ буолаахтыа, аҕата өрөбүлүгэр эрэ көмөлөһөн эрдэҕэ. Урут дьиэ иһин Даша көрөн-истэн олордоҕо дии. Оо, хаһан эрэ кыһыҥҥы сынньалаҥ буола охсон тиийэр! Дойдутун салгынынан дуоһуйа тыынар, дьо-нун-сэргэтин кытта астына кэпсэтэр. Кылааһын оҕо-лоро фермаҕа үлэлээн-хамсаан түбүгүрэ сырыттахтара. Даша суруйан көрөр да, кыргыттар биирдии-иккилии суругу суруйан баран тохтоон хааллылар. Дьэ уонна Даша кулуубу, онно «Хатыҥчаан» вокальнай-инстру-ментальнай ансаамбылларын доҕуһуолунан буолар үҥкүү киэһэлэри ахтара бэрт. Корпуска буолар үҥкүүлэргэ магнитофоҥҥа суруллубут омук, нуучча ырыаларынан үҥкүүлүүллэр. Биллэн турар, киһи сүргэтин өрө көтөҕөр, эрчимнээх эдэр сааһы доҕу-һуоллуур сэргэх музыка. Ол эрээри, сахалыы сайаҕас ырыаларга доҕуһуоллатан үҥкүүлээн тэйэр, намыын, уйаҕас ырыа долгунугар уйдаран аргыый устар туспа да умсулҕаннаах эбит. Даша кулгааҕар өрүү «Хатыҥчаан-нар» толорор ырыалара иһиллэн кэлэллэр, ойон-тэбэн ааспыт оҕо сааһын, улаатан, хараҕыттан уу-хаар баһа-баһа сабан тахсыбыт тиэргэнин санаталлар. «Хатыҥ-чааннар» нарын таптал, сөбүлэспит сүрэхтэр иэйии-лэрин туһунан ырыалара улахан, дьиҥнээх тапталы бүтэйдии күүтэр дууһатын уйадыта долгуталлар. Даша аттыгар хаһан эрэ эмиэ кинини умайа таптаабыт, кинитэ суох бу күн сиригэр олорор кыаҕыттан тахсыбыт уолан сэргэстэһэ хаамсыаҕа. Тапталы кэп-сиир харахтартан, харыстыы, өйүү тутар эрэллээх, күүстээх илиилэртэн Даша дьоллоох буолуоҕа! Тап-татан, таптаан өссө кэрэ сибэккилии тырымныы тыл-лыаҕа, орто дойду олоҕун эриэккэс бэлэҕиттэн эдэр-кээн дууһата дьиэрэҥкэй дорҕооннорунан туола түһүөҕэ!