II.
Богословие и наука раннего Средневековья (ІХ-Х вв.)
4. Рабан Мавр. Соч.: De rerum naturis |De sermonum proprietate sive Opus de universoj / Ed. A. Rusch. Argentorati, 1467 [germ, tr.: De universo. Compendium der Naturwissenschaften au der Schule zu Fulda in IX. Jahrhundert / Hrsg. v. St. Fellner. 1879]; De laudibus Sanctae Crucis. Pforzheim, 1503 |K. Holter// Codices Selecti 33. Graz, 1972—1973; In honorem Sanctae Crucis / Ed. M. Perrin // CCCM 100 (1997)]; Opera omnia, t. 1—6 / Ed. J. Pamelius, G. Colvenerius. Coloniae Agrippinae, 1626—1627; Epistola V ad Notingum de praedestinatione, Ad Eberhardum comitem / Ed. J. Sirmond, S.J. Parisiis, 1647; De arte grammatica / Ed. Canisius, J. Basnage. 1725; Opera omnia // PL CVII - CXII (1851-52); Carmina / Hrsg. v. E. Dummler // MGH: Poetae II (1884), 154-258 (IV/2,928-929); Epistolae / Hrsg. v. E. Dummler//MGH: Epistolae V, 381—516; De institutione clericorum libri tres / Hrsg. v. A. Knopfler. Monasterii Westfalorum, 1900; Martyrologium, Liber de computo / Eds. J. McCulloh, W. Stevens // CCCM 44 (1979), 3—331; Thesaurus monumentorum ecclesias- ticorum et historicorum sive Lectiones antiquae, t. II, 1. Amsterdam, 1921sq; Louanges de la Sainte Croix / 6d M. Perrin. Paris, 1988; Эпитафия Валахфрида аббата, сочиненная Храбаном Мавром / Пер. М.Е. Грабарь-Пассек // ПСЛЛ I, 331; О воспитании клириков. Кн. III, гл. 16-27, 31, 32, 36, 38 / Пер. М.А. Таривердиевой // АПМХС 1, 317—341; Гомилии, О Вселенной, Стихотворения, Эпитафия Эйнхарду, Эпитафия Валахфриду Страбу / Пер. М.Р. Ненароковой // Памятники средневековой латинской литературы. VIII - IX века. М.: Наука, 2006, 228-242.
Лит.: Bach N. Hrabanus Maurus: der Schopfer des deutschen Schulwesens. Fulda, 1835; Bertolini G.L. I quattro angoli del mondo e la forma della terra nell passo di Rabano Mauro // Bollettino della Societ k Geografica Italiana 47 (Roma, 1910), 1433—1441; Blumenkranz B. Raban Mauret Saint Augustin: Compilation ou adaptation? // Revue du Moyen Age latin 7 (1951); BohmerJ.F. Regesten zur Geschichte d. Mainzer Erzbischofe / Hrsg. v. C. Will. Bd. I: A.D. 742-1160. Innsbruck, 1877; Buddeus J.F. Dissertatio de vita ac doctrina Rabani Mauri Magnentii. Jena, 1724; Dahl J.K. Leben und Schriften des Erzbischofs Rabanus Maurus. Fulda, 1828; DrevesG. M. Hymnologische Studien zu Venantius Fortunatus und Rabanus Maurus // Veroffentlichungen aus dem Kirchenhistorischen Seminar Munster III, 3 (1908), 55—136; Diimmler E. Hrabanus-Studien. Berlin, 1893; Ernst J. Die Lehre des hi. Paschasius Radbertus von der Eucharistie mit besonder- er Rucksicht der Stellung des Rabanus Maurus und des Ratramnus. Frieburg-im- Breisgau, 1896; Etaix R. L’homiliaire composd par Raban Maur pour 1’impereure Lothaire // Recherche Augustiennes 19 (1984), 211—240; Fleckenstein J. Die Bildungsreform Karls des Grossen als Verwirklichung der Norma Rectitudinis. Bigge (Ruhr), 1953; Ganz D. The Debate on Predestination // Charles the Bald: Court and Kingdom. Oxford, 1981; Gotteschalcus Orbacensis. Fragmenta libelli ad Rabanum (De gemina praedestinatione, De libero arbitrio, De voluntate Dei, De morte Christi) // PL CXX1 (1852), 345—372; HablitzelJ. Hrabanus Maurus. Ein Beitrag zur mittelalterlichen Exegese // Biblische Studien XI, 3 (1906); Hagele P.O. Hrabanus Maurus als Lehrer und Seelsorger. Fulda, 1972; Heyse E. Hrabanus Maurus’ Enzyklopadie «De rerum naturis». Untersuchungen zu den Quellen und zur Methode der Kompilation // Munchener Beitrage zur Mediavistik und Renaissance-Forschung4. Munchen, 1969; Hrabanus Maurus in Fulda. Mit einer Hrabanus Maurus-Bibliographie (1979—2009) / Hrsg. v. M.-A. Aris, S. Bullido del Barrio (Fuldaer Studien 13). Frankfurt-am-Main: J. Knecht \ferlag, 2010; Hrabanus Maurus. Lehrer, Abt und Bischof / Hrsg. v. R. Kottje, H. Zimmerman. Wiesbaden: Steiner Verlag, 1982; Hrabanus Maurus und seine Schule / Hrsg. v. W. Bohne. Fulda: Rabanus Maurus Schule, 1980; Karlen H. Die Gnadenlehre des Rhabanus Maurus. Rom, 1950 (Diss.); Kohler E. Hrabanus Maurus und die Schule zu Fulda. Leipzig, 1870 (Diss.); Kottje R. Hrabanus Maurus // Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasser-Lexikon, IV / Hrsg. v. K. Ruh. Berlin: De Gruyter, 1983, 166—196 (bibl.); Kunstmann F. Hrabanus Magnentius Maurus. Mainz, 1841; Laistner M.L.W. Thought and Letters in Western Europe, A.D. 500 to 900. London, 1930 (rev. ed. 1957, repr. 1966); Lausberg H. Der Hymnus «Veni creator Spiritus». Opladen: Westdeutscher Verlag, 1979; Matter E.A. The Lamentations Commentaries of Hrabanus Maurus and Paschasius Radbertus // Traditio 38 (1982), 137-163; Miniature sacre e profane dell’anno 1023 illustranti l’enciclopedia Medioevale di Rabano Mauro. Monte Cassino, 1896; Muller H.-G. Hrabanus Maurus: «De laudibus Sanctae Crucis». Ratingen — Kastellaun — Dusseldorf, 1973; Mullinger J.B. The Schools of Charles the Great. London, 1877; Navarro Giron M.-A. La Carne De Cristo. El Misterio Eucaristico a la Luz de la Controversia entre Pascasio Radberto, Ratramno, Rabano Mauro у Godescalco // Publicaciones de la Universidad Pontificia Comillas. S. I. Estudios 44. Madrid: Universidad Pontificia Comillas ad Madrid, 1989; Neumann F. Lateinische Reimverse Hrabans // Mittelalteinisches Jahrbuch 2 (1965); Picavet Fr. Les discussions sur la libertd au temps de Gottschalk, de Raban Maur, d’Hincmar et de Jean Scot // S6ances et travaux de PAcad6mie des Sciences morales et politiques 145 (1896), 644—669; Richter H. Rabanus Maurus. Ein Beitrag zur Geschichte der Paedagogik im Mittelalter. Malchin, 1883; Rissel M. Rezeption antiker und patristischer Wissenschaft bei Hrabanus Maurus // Lateinische Sprache und Literatur des Mittelalters 7 (1976); Schwarz F.H.Chr. Commentatio de Rhabano Mauro, primo Germaniae praeceptore. Heidelberg, 1811; Stachnik R. Die Bildung des Weltklerus von Karl Martell bis auf Ludwig den Frommen. Paderbom, 1926; Spengler Th. Leben des heiligen Rhabanus Maurus. Regensburg, 1856; Turnau D.W. Rabanus Maurus, der Praeceptor Germaniae. Munchen, 1900; Арсеньев И., свящ. От Карла Великого до Реформации (Историческое исследование о важнейших реформационных движениях в Западной церкви в течение восьми столетий). М., 1913 (Гл. V: Спор о предопределении и его значение в истории реформаторских стремлений в Западной церкви, 85—108); Валахфрид Страбон. К Храбану Мавру, аббату Фульды, своему учителю. К нему же, о посылке обуви. К нему же, просьба прислать слугу/ Пер. М.Е. Грабарь-Пассек// ПСЛЛ I, 325—326; Карпов К.В. Полемика о Божественном предопределении в IX в. // Философия и культура 3 (2008), 57-60; Ненарокова М.Р. Об отношении стиха и прозы в трактате Храбана Мавра «Похвала Святому Кресту» // Стих и проза в европейских литературах Средних веков и Возрождения. М.: Наука, 2006, 58—85; Шафф Ф. История Христианской Церкви. Т. IV; Средневековое христианство. От Григория I до Григория VII 590—1073 г. по Р.Х. СПб., 2008 (Гл. XI, § 120: Готшальк и Рабан Мавр, 326—328; Гл. XIV, § 167: Рабан Мавр, 440—449).
5. Пасхазий Радберт. Соч.: Liber de corpore et sanguine Domini / Ed. N. Mameranus. Coloniae Agrippinae, 1550; Opera / Ed. J. Sirmond, S.J. Parisiis, 1618; De fide, spe et caritate. Augustae Vindelicorum, 1721 (B. Paulus // CCCM 97 (1994)]; Opera omnia // PL CXX (1852); Carminae / Hrsg. v. L. Traube // MGH: Poetae latini III (1896), 38—53; Epitaphium Arsenii/ Hrsg. v. E. Dummler //Abhandlungen der Berliner Akademie (1900); Epistolae / Hrsg. v. E. Dummler // MGH: Epistolae VI (1925), 133—149; Liber de corpore et sanguine Domini, Epistola ad Fredugardum / Ed. B. Paulus // CCCM 16 (1969) (bibl.); Expositio in Matthaei Evangelium libri XI1,1.1—3/ Ed. B. Paulus// CCCM 56 A-В (1984); De partu Virginis, De assumptione Sanctae Mariae Virginis / Eds. E.A. Matter, A. Ripberger// CCCM 56 С (1985); Expositio in Lamentationes Hieremiae libri quinque / Ed. B. PaulUs // CCCM 85 (1988); De benedictionibus patriarcharum Jacob et Moysi / Ed. B. Paulus // CCCM 96 (1993); De partu Mariae // La vir- ginidad de Maria segun Ratramno у Radberto, monjes de Corbie: Nueva edicion de los textos / Ed. J.M. Canal // Marianum 30 (1968), 53—160; Sevens Versions of Carolingian Pastoral / Ed. R.P.H. Green // Reading University Medieval and Renaissance Latin Texts 3. Reading: University of St. Andrew, 1980.