Интизорӣ тӯл накашид ва савори аспи сафедмушкин ҷавонмарди қавиҳайкале дар иҳотаи панҷ гурди муҳофиз намудор шуд. «Афзали Беварасп омад!» – ин ҷумла барқвор дар ақсои аспрез паҳн гардида, то гӯши духтарон расид ва ҳар се аз ҷой нимхез шуда, кунҷковона ҷониби чобуксавор нигаристанд. Човандози номӣ, ки чунин истиқболро интизор буд, дастонашро боло бардоштаю дар ҳаво алвонҷ дода ва панҷаҳои баҳодуронаро бо ҳам занҷир андохта, гӯё бо кулли ҳаводоронаш дастфишорӣ намуд.
– Ин бодичаи беваасп кӣ? – лабу даҳонашро бо аломати таҳқир ғунча карда, саволомез ба амакаш чашм дӯхт Назокат.
– Беваасп не, Беварасп! – ӯро ислоҳ намуд Абдулсайид. – Номаш Афзал, зодгоҳаш Хистеварз. Беварасп лақаби падараш, ки мисли додою бобояш асппарварию харҷаллобӣ мекард. Ҳолдонҳо мегӯянд, ки даҳ ҳазор зиёдтар асп дошту аз ин боис Беварасп лақаб гирифт.
– Бевааспи ту солдармиён ғолиби мусобиқаи наврӯзӣ мешавад, – илова намуд Абдулмаҷид. – Имсол яке аз довталабҳои асосӣ ба ҳисоб меравад.
– Минбаъд ин нинакало мукофота дар хоби шабаш мебинад. Ҷое, ки Мирмалик ҳаст, дигар ғолиб нест!
– Шакар ба забонат, амакдухтар! – Нигина хам шуда, аз рухсораи Назокат бӯсид. – Боз киҳо довталаб бошанд?
– Довталабҳои асосӣ акнун меоянд, духтарҷон. Дигар мухлисҳо мисли мо интизоранд. Онҳо…
Гапи Абдулсайид нимгуфта монду овози мунодӣ баланд садо дод:
– Абдуллои Роғӣ ва Амини Фалғарӣ омаданд!
Мухлисони сершумор аз ҳар канор чобукрикобҳои зарафшониро, ки зеби ҳар маърака буданду бе фиребу найранг, аммо бо кӯшиши аҳлона ва ғайрати мардона барои ғолибият то лаҳзаи охирин мекӯшиданд, бо нидои шодӣ пешвоз гирифтанд. Ҳасани Хуҷандӣ ва Заҳири Истаравшанӣ ҳам хуб пазируфта шуданд. Аммо ба аспрез ворид шудани Мирмалику Сабзалиро аксарият нодида гирифтанд ва ғайр аз даҳ-понздаҳ тамошобини хуҷандӣ аз маҳаллаи Мирзоён ва ҳафт-ҳашт ворухӣ – муридони Шайх Бурҳониддини Валӣ ягон нафари дигар садо набаровард.
Табиист, ки чунин пазироӣ ғаши духтаронро оварду Назокати арразабон бо истеҳзо гуфт:
– Мухлис нашуда муретун! Шаҳсавор аз харсавор фарқ карда наметунанду ҳуштак кашида, беҳуда ғавғою мағал мекунанд…
Нигина бо аломати тасдиқ сар ҷунбонда, хост ҷумлаи обдоре илова кунад, вале мухлисон ба вай имкон надоданд. Баробари пайдо шудани ду ҷавони яктаҳи сафедпӯш, ки дар сар тоқии чоргула ва пешонабанди сабз доштанд, мавҷи азиме аз ҳар ҷониб ба хурӯш омаду аз нисф зиёди тамошобинҳо сари по хестанд.
– Ҳамшаҳриҳои худамон, – гуфт Абдулмаҷид ва давоми ҷумларо мунодӣ ба забон овард: – Дугоникҳо Ҳасан ва Ҳусайни Исфарангӣ!
Ғулғули мардум аз аввала бештар гашту дугоникҳои чеҳрахандони ҳамқаду баст аз самандҳои якхелаи ҷигарранг баробар ба замин ҷаҳида ва даст ба сандуқи сина ниҳода, баробар сари таъзим фуруд оварданд. Аз ин амали озодамардҳо ҳам эҳтироми муштариён ва ҳам таваҷҷӯҳи ҳамагон дучанд гашт.
Мунодӣ ба аспрез ворид шудани Нӯъмон ибни Амири Кандиро ботантана эълон карда, илова намуд, ки ҳафт пушташ судур асту паҳлавон ва Бачашер лақаб дошта, се карат зафарманди озмуни пештозӣ шудааст. Муштариён ӯро бо хушҳолии оммавӣ пазироӣ карданд, аммо Назокат боз бо лаби каҷ эрод гирифт:
– Аспаша бинед, аз хари мо хурду аз гурбаи ҳамсоя лоғар!
Ҳақиқатан ҳам аспи зарди хурдҷуссаи чашму сараш майда ва думкӯтоҳи Бачашер назарногир менамуд. Вале кам касон медонистанд, ки гардани тахтаю сермушак, бинии васеъ ва пойҳои чандири саманд нишонаи беҳтарини зоти аспи саворӣ ва шикорӣ аст. Абдулмаҷид, ки инро медонист, ба духтарон фаҳмонд:
– Аспи Бачашер шербача аст! Ҳар касе бо чунин чоргома ҳамсафар бошад, бар сари ӯ бахту толеъ нуру зиё мепошад.
– Ин хелак не! – якравона хитоб кард Назокат. – Аспи Мирмалик аз ҳама беҳтар! Вай аз ҳама баландахтар!
Духтарон хандиданд ва фаҳмиданд, ки Назокат бо тамоми вуҷуд ҳаводори Мирмалик асту ё аз нодонӣ, ё аз доноӣ ҳиссиёти худро пинҳон дошта наметавонад. Дигарон низ тарафдор ва иштиёқманди ғалабаи ин ҷавонмарди ситорагарму меҳрубон буданд, вале ҳавопарастӣ накарда, мекӯшиданд, ки пеш аз пода чанг набардоранд. Нигина, ки аз дасти кушоди ин ҷавони нозанин аллакай се дастовези дилнишин гирифта буд, дар аспрези бузург фақат ӯро медиду ҳар ҳаракаташро бо дидаи пурмеҳр менигарист ва дуои неки Шайх Бурҳониддини Валиро ҳангоми гусел аз Ворух зери лабҳои хомӯш гаштаю баргашта такрор мекард: «Туро, ҷиянам, дар аспрези Исфара бахти фирӯз дастёр, арвоҳи қудсӣ дасткор, ситораи само пешкор ва Худои меҳрубон мададгор бод!»
Оре, Нигина аз мағзи дилу ҷон роғиб ва хайрхоҳи Мирмалик буду ин пагоҳ баробари ба аспрез даромадани ӯ ҷабини мубинаш дурахшон ва гули рӯяш арғувон гашту аз шодию ҳаяҷон дасту по гум карда, нафас дар гулӯяш печид. Вале дарҳол изтироби дилро фурӯ нишонда, рози хеш сарбаста дошт. Зеро хуб медонист, ки ҷуз нигоҳи гарму ихлоси самимӣ ва дастафшонӣ ӯро дигар дастовез нест.
Нигинаи саргарм аз андеша беихтиёр хуршедро нигарист, ки аллакай як қади найза баланд баромада, саховатмандона нур мепошид ва насими саҳариро ба гармбод табдил медод. Баробари боди дайду нидои мухтасари «Омад!» аз талу теппаҳо гузашта, то ароба расид. Духтарон гумон карданд, ки ҳокими Исфара бо аҳли рикобаш омад. Вале ба аспрез як савори бадвоҳима даромад, ки чакману кӯлоҳ аз намади сиёҳ пӯшида буду болои ҷирани гардандарозу шонапаҳне бовиқор нишаста, дуздвор ба ҳар тараф менигарист ва беист гоҳ ба чапу гоҳ ба рост оби даҳан туф мекард. Ӯро дидан ҳамон аз ҳар даҳон овозе шабеҳи уллоси шағол баланд шуд, ки аз нафрату бадбинии умум дарак медод.
– Ин пашминапӯши бадҳайбат кӣ? – пурсид Назокат, ки дар зери забон наштари бисёр дошт.
– Рақиби асосии Мирмалик ана ҳамин зоти касиф! – бо танаффур забон хойид Абдулмаҷид. – Ин човандози асхикатӣ, номаш Аҳмад, асптози ҷасур аст, валекин мардест худраъй ва бадхулқ, дағалгуфтор ва бадрафтор. Бо андак баҳона моҷаро мебардорад. Мегӯянд, ки лақабаш Аспил аст.
– Яъне, аспаш фил барин?
– Не, Нигина. Асхикатиҳо дузди аспу маркабро аспил мегӯянд. Ҳамеша дар лаҳзаи охирин ба майдон медарояду бо довталаби асосӣ аҳду паймон мебандад, то бар ивази маблағи муайян барои ғалабаи ӯ хирсона хизмат кунад.
– Вай аз куҷо медонад, ки довталаб кист?
– Ман аз куҷо донам?! Шояд дафтари ҳисоб дошта бошад…
Аҳмади Асхикатӣ пурсупоси духтару падарро шунид магар, ки ба нидоҳои таҳқиромез эътиборе надода, бепарво аз асп андаромаду онро ба ҳоли худаш гузоштаву тозиёна ба паси гардан хаста, рост пеши Афзали Беварасп омад ва барои мулоқот даст дароз кард. Вале онҳо ба гуфтушунид фурсат наёфта, овози марғуладори амири мусобиқа омирона садо дод:
– Ба аспҳо савор шавед! Дар ду тарафи даромадгоҳ рӯ ба ҳамдигар саф кашед! Меҳмони олиро сазовор истиқбол гиред!
Садои карнай ва нақораҳо баланд шуд. Кулли тамошогарон нӯки по истода, тарафи дарвозаи рамзӣ нигаристанд ва баробари ворид шудани аробаи ҳокими Исфара, ки онро уштури сафеди бо алвон ороёфта пеш мекашид, каф ба ҳам кӯфта, бо лаҳҷаю шеваҳои гуногун, берабту низом, вале бо ихлосу самимият изҳори шодию хурсандӣ мекарданд.
Ҳокими болобаланд ва кушодчеҳра ҷамоати муштоқонро маътал накарда, пас аз муқаддимаи мухтасари табрикотӣ зуд ба сари мақсад омад ва таъкид намуд, ки дар сабқати имрӯза беҳтарин ва чобуктарин асптозон ҳаққу ҳалол ҷаҳду талош карда, бо ҳунармандӣ ва нерӯи ҷавонмардӣ вориси арзандаи Рустами Достон будани худро нишон медиҳанд.
– Сабқати имрӯза озмуни муқаррарии урфӣ не, балки имтиҳони махсуси ҷавонмардӣ асту маҳз бо маслиҳати Пири равшанзамир ва борикназари тариқати мо Ҳазрати Шайх Маслиҳатдини Хуҷандӣ баргузор мешавад. Бо таъбири эшон дӯстон гоҳи зарурат озмун мекунанд ва зӯри худро дар айёми саломат бо мусобиқаи бародарона месанҷанд, то дар рӯзи сахтию мусибат фарёдрас ва мададгори ҳамдигар бошанд.
Ишораи Пирам ба «рӯзи сахтию мусибат» беасос нест. Ҳамаамон хуб медонем, ки замона нотинҷ асту аз ҷониби Хоразм ба диёри мо боди мухолиф мевазад ва ба тӯфон табдил ёфтани он аз эҳтимол дур нест. Агар сухан бепарда гӯем, подшоҳи Хоразм Султон Муҳаммади сонӣ баъди дувоздаҳ соли ҳукмронӣ даъвои ҷаҳонситонӣ дорад. Вай ғуриёнро шикаст дода, Хуросонро пурра ба даст оварда, атобакони форсу диловарони Ироқро мутеъ гардонда, Ҳироту Ғазнинро ба худ тобеъ намуда, Самарқанду Бухорою Ҷандро ба коми оташ кашида, акнун ба диёри азизи мо чашми тамаъ дӯхтаасту Хуҷанду Фарғонаю Исфараю Истаравшану дигар маҳалҳои Суғдзаминро зери тасарруфи худ даровардан мехоҳад.
