Пачуўшы гэты гарачы заклiк, Джынi перастала збiраць вячэру i зiрнула на мужчын; але ў гэты момант яны не помнiлi пра Джынi. У гэтых словах захавалася былое захапленне, аднак Рой не зусiм разумеў намер Эндзi.

- Не сядзi ля дамашняй печы, Рой, апячэшся, - настойваў Эндзi.

Толькi зараз Рой зразумеў: Эндзi спрабуе ўратаваць яго, уратаваць яго ад Джынi. Сямейнае жыццё, хата, клопаты, словам, усё тое, што было ўвасоблена ў Джынi, ад усяго гэтага Эндзi паказваў Рою шлях выратавання. Гэта была праява такога сяброўства Эндзi ў адносiнах да Роя i такой абыякавасцi ў адносiнах да Джынi, што Рой засмяяўся, гледзячы на Эндзi, як ён смяяўся б, калi б слухаў лухту прыдуркаватага Джэкi Прата.

- Ты i на самай справе валацуга! - не вытрымаў Рой. - Табе толькi i бадзяцца па свеце, толькi i лезцi на ражон.

- Ну i што? Гэта праўда, Рой! Пойдзем?

Рой пакруцiў галавой i зноў засмяяўся.

- Не, дзякую!

- Ды ну цябе, Рой. Прысохнуць твае штаны да гэтага крэсла. Пайшлi адсюль. Пайшлi ў бар i вып'ем. - Эндзi ўжо стаяў у дзвярах. Рой устаў. Джынi паставiла капцiлку на камiн i, не апускаючы рукi, глядзела: не на Эндзi, на Роя. Пайшлi, Рой! - клiкаў Эндзi.

Рой хiстаўся i вагаўся.

- Не, я застануся, - сказаў ён.

- Перастань. Пайшлi! Я тут не буду доўга. Пайшлi, Рой. Хоць раз нап'ёмся як след!

- У мяне i так ажно трашчыць галава, - сказаў Рой. - Мо заўтра.

- Заўтра мяне тут ужо мо не будзе.

- Дык ты сапраўды ў Штаты?

- Так, i зараз ужо назусiм. Чаго мне вяртацца ў гэтыя правiнцыяльныя гарадкi, тут мне няма месца, Рой!

Ён выразна адчуваў асалоду ўцёкаў i не пакiдаў пасля сябе зусiм нiчога. Эндзi нiчога не даваў, нiчога i не патрабаваў. Ён проста сыходзiў - i сыходзiў так, нiбыта i не вяртаўся, нiбыта i раней нiколi не сыходзiў i нiколi тут не жыў. Ён яшчэ раз спытаўся ў Роя:

- Дык iдзём?

- Зараз не, - адказаў Рой.

Усё было зразумела, i Эндрус сказаў:

- Твая справа, Рой. Ты скончаны чалавек! - Ён памаўчаў, а затым засмяяўся сваiм абыякавым смехам. I вось ужо ён пайшоў прэч, кiнуўшы на развiтанне: - Ну што ж! Значыцца, я спазнiўся. Бывай, сябар. Бывай, Рой! - i не азiраючыся, не падумаўшы i хвiлiну пра жыццi, якiя пакiдаў за сваiмi плячыма, як тур, кiнуўся проста праз гразь i ў тое ж iмгненне знiк у змроку. Рой паслухаў яго цяжкiя крокi, але i гук iх растаў гэтак жа, як растаў у цемры Эндзi. Ён пайшоў - i ўсё было скончана.

А Рой усё яшчэ ў задуменнi доўга стаяў ля вушака.

- Iдзiце, Рой, - паклiкала яго Джынi. - Вячэра на стале.

Калi Рой увайшоў на кухню, уся няёмкасць яго з'яўлення тут зноў ахапiла яго. Ён сеў за стол, але ўспомнiў, якi ён брудны i растрапаны. Ён памыўся над ракавiнай, выцер твар кухонным ручнiком i хутчэй зноў сеў за стол, дзе чакала яго Джынi. Толькi зараз Рой заўважыў адсутнасць яе сына.

- А дзе Джок? - спытаў ён.

- Я адаслала яго ў Таронта да свайго бацькi, - сказала Джынi. - Я не хацела трымаць тут яго пры Эндзi.

- А ён бачыўся з Эндзi?

Яна адмоўна пакруцiла галавой. Ей, здавалася, было нават непрыемна гаварыць пра Эндзi, але яна ўселася ў крэсла, паклала локцi на стол i стала пiльна пазiраць на Роя, прымушаючы яго зразумець, што зараз яны адны.

Пра вячэру забылiся.

- У Эндзi тут няма нiякага iнтарэсу, Рой, - сказала яна. - Я яму спачатку спрабавала растлумачыць, але ён не слухае. Я i перастала.

Рой кiўнуў. Ён, зрэшты, зразумеў Джынi, яшчэ калi Эндзi быў тут. Яе прымушала маўчаць не тое, што яна прымала Эндзi, а тое, што ён для яе быў пустым месцам.

- Эндзi ўвесь час прыходзiў сюды? - спытаў ён, каб назаўсёды скончыць з гэтым.

- Я бачыла яго толькi два-тры разы, i ён прыходзiў сюды толькi пытацца пра цябе. Першы раз я спрабавала растлумачыць яму, але ён не слухаў. Тады я сказала яму, што не хачу яго больш бачыць. Я прагнала яго. Я ведала, што ён яшчэ ў горадзе, але не бачыла яго да мiнулага тыдня. - Ён адчуваў злосць у яе голасе, i гэта надавала яму сiлы.

- Пра што ён гаварыў? - спытаў Рой.

- Нi пра што. Зусiм нi пра што, - сказала яна. Зараз яна была спакойная, клапатлiвая, засцерагала Роя ад пакут сумлення, бо зараз у iх пачыналася барацьба з сабой. - Я сказала яму, што не хачу бачыць яго. Вось i ўсё. Вось i ўсё, што было, Рой, але яму было ўсё адно. Яго нiчога не цiкавiла, ён нават не слухаў мяне.

Рой усё яшчэ не верыў. Ён не рашаўся радавацца таму, што Джын Эндрус аб'явiла яму свой выбар. Яна дастаткова выразна сказала яму, што абараняла iнтарэсы абодвух i сцвярджала iх права жыць так, як яны жылi, але ва ўсiм гэтым было iншае.

- Не думаю, каб ён вярнуўся яшчэ раз, - сказала яна.

Тут Рой зразумеў, што становiшча ў iх горшае, чым было раней.

Пакуль яны лiчылi, што Эндзi прапаў i, магчыма, нiколi не вернецца, у iхнiх адносiнах была пэўнасць i яснасць. Зараз, калi ён усё ж вярнуўся i зноў пойдзе, становiшча станавiлася больш заблытанае, чым раней. Яны заўсёды будуць ведаць, што Эндзi ёсць, усё адно - далёка цi блiзка. Зараз ён быў рэальнасцю, а не воблiкам мiнулага. Абыякавы разрыў Эндзi з гэтым мiнулым зусiм нiчога для iх не мяняў; Эндзi нiбыта злавiў iх у пастку, i Рой не бачыў нiякага выйсця, асаблiва зараз, калi ў яго не было ўчастка. Сэм пайшоў, i iсцi на поўнач не было сэнсу: нiчога надзейнага не заставалася для яго ў Сент-Элене. Нават Джынi.

- Вячэра стыне, - сказала яна, здагадваючыся, пра што ён думае, i iмкнучыся ўнушыць яму цярпенне. Няхай пазней сам ва ўсiм разбiраецца.

- А дзе пушнiна? - спытала яна.

- Я пакiнуў яе ў Джэка.

Рой паспрабаваў есцi, але кавалак станавiўся ў яго папярок горла, i ён пачаў прыглядвацца да Джынi так, як нiколi не глядзеў на яе раней. Ён глядзеў без звыклай нiякаватасцi, нiбыта меў нарэшце на гэта права.

- А ўсё-такi няхай бы ён лепш не вяртаўся, - сказаў Рой.

Гэта было сама большае, што ён мог сказаць, чым мог вымераць iхнюю бяду.

- Я ведаю, - сказала яна. - Але на гэты раз ён не вернецца.

Ён ведаў, што яна прапануе яму надзейнае сяброўства, абароненае ад любых чужых памкненняў. Гэта ён атрымаў, i ён ведаў гэта лепш, чым калi-небудзь. I ўсё адно гэта нiчога не вырашала. Сапраўды скарб, схаваны ў тым, што яму прапаноўвалася, выслiзгваў з ягоных рук. Затым зноў з'явiлася злосць на Сэма, зноў успыхнуў ягоны бунт супраць лёсу; страта Сент-Элена i лесу ўвасобiлiся ў адной гэтай жанчыне, у адной гэтай хаце, якая зараз належала банку.

- Як гэта яны вас тут пакiнулi? - спытаў ён.