Раздзел семнаццаты
Калi ён па звычцы асцярожна абмiнуў далёкiя фермы, Сент-Элен сустрэў яго поўнай цемрай: нi агеньчыка яму насустрач, i з вялiкай гранiтнай скалы ён мог толькi ўяўляць сонны горад. Нiдзе нiкога, i нiадкуль нiякага гуку. Хоць Рой вельмi дасканала прадумаў сваё начное вяртанне, яно яго не радавала. Нават iнспектар - i той адолеў яго, прымусiў iсцi крадком, як злодзея, i груз на яго плячах наўрад цi быў варты той ганьбы, якой за яго заплачана.
Падыходзячы да фермы, ён верыў, што знойдзе там Сэма. Усё было знаёма нават у цемры. Свiран, вяндлярня, дзiўныя сiлуэты конных грабляў i плугоў, месiва ўжо расталага снегу - усё было ранейшым, ранейшым павiнен быць i гаспадар. Сэм мусiў быць тут, i Рой без роздуму пераступiў парог кухнi i цiха падняўся ў свой пакой.
Ён вобмацкам знайшоў лямпу там, дзе ёй i належала быць, i ўздыхнуў з палёгкай. Затым запалiў запалку, паднёс яе да кнота i, падняўшы лямпу, агледзеўся.
На iмгненне святло асляпiла яго, але затым тое, што ён убачыў, аглушыла яго як абухом па галаве. На яго ложку спалi дзецi, акрамя таго, у пакоi былi яшчэ два ложкi i на iх iншыя дзецi, амаль падлеткi. Нейкi хлопчык спалохана выскачыў з-пад коўдры, i Рой, якi спадзяваўся ўбачыць знаёмы твар, быў расчараваны.
- Не крычы, - сказаў Рой хлопчыку. - Я не ведаў, што вы тут. Я не ведаў, што Сэм з'ехаў. Толькi не крычы.
Хлопчык не закрычаў, але нехта з дзяцей ускрыкнуў, i Рой не ведаў, што яму рабiць. Калi той ускрыкнуў яшчэ раз, Рой паставiў лямпу на месца, патушыў i выйшаў. Поцемкам ён кулём скацiўся ўнiз па лесвiцы i ледзь не згубiў свой мех, якi зачапiўся ў кухонных дзвярах, а за яго спiной у хаце пачулiся крыкi i пачалася мiтусня. Ён iшоў, пакуль не апынуўся на сорак чацвёртай расчыстцы, блiзка ад старой хаты Мак-Нэйраў, дзе жыла Джын Эндрус. Тут ён спынiўся. Яго вабiлi толькi дзве мясцiны, i ён не ведаў, якую выбраць, не ведаў, куды яму пайсцi, i яшчэ да канца не ўсведамляў бяды, якая яго спасцiгла.
Пасля ў яго свядомасцi застаўся толькi Джэк Бэртан.
Iдучы па полi i па каленi правальваючыся ў снежную кашу, ён спрабаваў вызначыць сiлу нанесенага яму Сэмам удару. Ён спрабаваў распалiць у сабе злосць i як мага больш рэзка ацанiць дэзерцiрства брата, яму патрабавалiся гнеў i злосць, каб усвядомiць гэта як рэальнасць. Але як нi стараўся, не было нi гневу, нi болю. Была толькi слабасць у каленях i млоснасць. Сэм не пакiнуў яму нiчога, нават адчування спагады да самога сябе.
Ля хаты Джэка ён не адразу адважыўся крыкнуць, але пасля начная адзiнота пераважыла яго хiстаннi.
- Джэк! - закрычаў ён. - Ты тут, Джэк?
Яму давялося паклiкаць Джэка некалькi разоў, перш чым нехта адказаў. Нарэшце ў акне з'явiлася мiсiс Бэртан i спытала, хто крычыць.
- Гэта Рой Мак-Нэйр, мiсiс Бэртан. Джэк дома?
Мiсiс Бэртан зрабiла яму знак праз двайное шкло, каб ён заходзiў. Ён вобмацкам зайшоў у цёмную кухню i чакаў, што нехта спусцiцца да яго; i зноў з'явiлася мiсiс Бэртан. У старым палiто на плячах, яна трымала ў руках газавую лямпу. Яна спынiлася на верхняй прыступцы лесвiцы, i Рой зразумеў, што яна баiцца спусцiцца, вiдаць, думае, што ён п'яны.
- Дзе Джэк, мiсiс Бэртан? - спытаў Рой.
- Ён пайшоў з рамонтнай камандай, - сказала яна.
- Яго няма?
- Яны каля Марлоў, ачышчаюць канавы, каб не затапiла дарогу, растлумачыла яна.
- Я толькi што вярнуўся ў горад, - сказаў Рой. - У нашай хаце нехта чужы. Цi можна мне пераначаваць у вас на кухнi?
- Там няма на што легчы, Рой, - сказала яна. - Вы можаце ўладкавацца ў другiм пакоi. Там ёсць канапа.
- Дзякуй вам, мiсiс Бэртан, - сказаў Рой i, пазiраючы ўгору на гэтую сцiплую цяжарную жанчыну, востра адчуў, што нават i ў гэтай хаце для яго няма нiчога: няма апiрышча ў здаровай упартасцi фермера Джэка. Джэк яму быў вельмi патрэбны зараз, i Рой засердаваў, што яго няма. - Вы iдзiце спаць, - сказаў ён мiсiс Бэртан. - Мне нiчога не трэба.
Яна сказала, што на канапе ёсць ватная коўдра i падушкi, i спытала, цi не дастаць яму яшчэ адну коўдру.
- Не. Iдзiце спаць, - стомлена паўтарыў ён. - Мне нiчога не трэба.
Ён адразу ж заснуў, i змарыла яго не проста стома, а гора. Ранiцай ён склаў коўдру i пайшоў, калi яшчэ ўсе спалi. Яму не хацелася сустракацца з мiсiс Бэртан альбо з кiм-небудзь з яе пяцi дзяцей, якiя не стрымлiвалiся ў праяўленнi сваiх пачуццяў. Акрамя таго, яму трэба было схаваць у надзейным месцы сваю пушнiну; ён пайшоў у хлеў i ў цёмным кутку падцягнуў яе пад самую страху, скарыстаўшы вяроўку i блок, якiмi Джэк падымаў туды летам свiныя скуры.
Было яшчэ рана, i Рой пайшоў па полi да дарогi, так i не ведаючы, куды яму зараз iсцi. Сент-Элен быў для яго чужым горадам, пустым горадам, нават варожым горадам. Ён баяўся яго, зараз ён баяўся ўсяго; дэзерцiрства Сэма пазбавiла яго ўсялякай мужнасцi. Ён глядзеў на блiскучыя мокрыя валуны, што ўжо вылазiлi з-пад снегу, назiраў за першымi чародкамi шпакоў, за вераб'ямi, якiя мiтусiлiся па полi. Ён прайшоў мiма пратэстанцкай царквы, голага ашаляванага зруба; Джэк назваў гэта сама нягеглым збудаваннем ва ўсiм Сент-Элене. Зараз i ўвесь горад быў пануры. Ён стаяў мокры, панылы гэтым перадвясеннiм часам, i вада, якая збiралася з лесу i пагоркаў, была такая актыўная, што гатова была змыць яго дарэшты.
- Хэло, Рой! - паклiкаў яго нехта з грузавiка, што ехаў па дарозе.
Рой памахаў рукой.
- Вас падвезцi?
Рой не помнiў гэтага юнака. Мо малады Джонсан, альбо старэйшы сын Лэкстана, альбо нехта iншы з гарадской моладзi. Рой не пазнаваў яго.
- Не, - сказаў ён. - Мне недалёка.
Грузавiк паехаў, а Рой усё iшоў па дарозе, не ведаючы куды. Калi выйшаў за межы горада, ён трапiў на чорную бясконцую стужку шашы. Гэтая бясконцасць дарогi цягнула яго за сабой. Ён адчуў спакусу - iсцi, iсцi ўсё наперад i наперад, пакiдаючы тут усе цяжкасцi. Ён ведаў, што гэта прыкладна тое ж, што дванаццаць гадоў таму зрабiў Эндзi Эндрус: стаў на дарогу i пайшоў куды вочы глядзелi. А чаму i не? Рой усё iшоў, але ведаў, што iдзе нiкуды. Ён iшоў па дарозе, бо яму не было больш чаго рабiць, а калi сонца ўзышло i дарога стала дымiцца, ён павярнуўся i пайшоў назад у Сент-Элен.
Было толькi адно месца, дзе ён мог з'явiцца, i ён пайшоў туды. Апоўднi Рой быў ужо такi п'яны, што не мог вылезцi з кутка бара. Ён разлёгся на ўвесь рост на палiцы з надпiсам: "Мука i бабовыя", - часам стагнаў, як ад зубнога болю, але часцей смяяўся над карцiнай на сцяне ў яго ў нагах, дзе быў намаляваны Сент-Элен. Карцiна была адной з рэклам Дзюкэна, дакладней, плакатам, якi заклiкаў да вольнага жыцця на прыродзе, усхваляў лясную рамантыку iхняга канадскага горада. Рой не мог зразумець сапраўдны сэнс карцiны, але агульнае ўражанне ў яго было, i галава паслужлiва дапаўняла дэталi, якiх не хапала.
