- Дык што ж ты... То пяць тысяч хацеў, то на дзьве скрынi пагадзiўся, прамовiў Трахiм, забiраючыся на тапчан.

- Ды пажартаваў я... - адказаў унук, стамлёна зяхнуўшы ў далонь, - у гэтых сталiнскiх пацукоў грошаў i на скрыню ня знойдзецца.

Мiкола пстрыкнуў выключальнiкам i потым доўга мармытаў у цемры, услых прыкiдваючы - колькi "бабак" застанецца ў яго, колькi ў Гасюты, i колькi давядзецца "кiнуць" дзеду.

IV

Наступнага дня, ад самай ранiцы, пачаў сеяць дакучлiвы дождж. Трахiм, запалiўшы ў печы, салодка пазяхнуў, зь цiхай радасьцю падумаў, што гасьцей такiм часам ня будзе i тут жа ўгледзеў, як у мокрым вакне мiльгануў пакамечаны капялюш. Яшчэ празь iмгненьне ў прысенку грымотна затупалi i на парозе паўстаў карэспандэнт раённай газэты Аркадзь Нiчыпарук. Карэспандэнт зьняў капялюш, страсянуў, зьбiваючы дажджавыя кроплi i мутнаватымi, яшчэ дарэшты не працьверазелымi вачыма агледзеў хату.

Аркашка Нiчыпарук даводзiўся Трахiму сваяком: быў жанаты на дзедавай пляменьнiцы, i хаця пасьля таго зьмянiў яшчэ двух жонак, крэўных сувязяў не перарываў - зрэдзьчасу забягаў у хату, куляў чарку, i раз на год - звычайна, на Вялiкдзень - прывозiў на рэдакцыйным "масквiчы" мех крадзенага камбiкорму.

Кiўнуўшы сваяку, Аркашка зазiрнуў у сьвятлiцу, а ўбачыўшы брудныя Мiколавы пяткi, што тырчэлi з-пад коўдры, грымотна скамандаваў:

- Гвардыя, падйо-ом!

- Iнтэрвiю прыйшоў узяць, - патлумачыў Аркашка, выцягваючы з нутраной кiшэнi плашчу пляшку "чарнiла" i зашмальцаваны блякнот.

Хвiлiн праз пяць, глынуўшы вiна, Нiчыпарук стаў распытваць Мiколу - зь якiх вiроў быў выцягнуты сталiнскi бюст - а дзед Трахiм, якому да млосьцi абрыдлi п'янкi, цiхенька высьлiзнуў з хаты. Стары сеў на ганку i стаў слухаць - як цiўкаюць з капяжу рэдкiя кроплi, як квокча ў хляву, наракаючы на дождж, стары певень i як на кухнi, наракаючы на зладзюгу-рэдактара, бубнiў Аркашка Нiчыпарук:

- Немагчыма стала працаваць - рэжа ўсё пад корань. Пры камунiстах i то лягчэй было...

Пазяхнуўшы, стары налёг сьпiнаю на дзьверы, заплюшчыў вочы i калi - праз поўгадзiны - сваяк выходзiў з хаты, кульнуўся таму пад ногi. Сваяк ад начаканасьцi падскочыў, выпусьцiў з роту папяросiну i, дапамагаючы Трахiму падняцца, прамармытаў:

- Ну, Пятровiч, у цябе i жарцiкi...

Потым карэспандэнт доўга шнарыў рукой па падлозе, шукаючы згубленую папяросiну, нарэшце знайшоў, прыпалiў ад падстаўленай Мiколам запальнiчкi:

- Карацей, даю два матар'ялы - адзiн у сваю газэту, другi ў "Праўду". У Маскве такiя рэчы любяць.

- I аб'яву... - нясьмела заўважыў Мiкола.

- За аб'яву не хвалюйся. Сёньня ж патэлефаную Хамiцкаму. Надрукуюць у лепшым камэрцыйным выданьнi. Як там напiсаць? "Прадаецца бацька-Сталiн"?

Сваяк зь Мiколам яшчэ трохi гаманiлi - Мiкола ўсё бедаваў, што помнiк надта цяжкi i гэта можа адпудзiць пакупнiкоў, - дзед Трахiм той парой прыбраў на стале, сасмажыў яечню i з палёгкай уздыхнуў, калi пакамечаны капялюш таргатлiва паплыў мiма вокнаў. Ля весьнiц, аднак, капялюш крутнуўся вакол сваёй восi i Аркашка, увабраўшы голаў у плечы, пабег у адваротным накiрунку.

"Цi не ў прыбiральню пабег?" - падумалася Трахiму; у гэты момант да помнiка падкацiла шэрая "волга" i зь яе нутра вылез, цяжка аддзiмаючыся, старшыня райвыканкаму Ганчарук i яшчэ нейкi, вайсковай выпраўкi чалавек, на носе якога вiселi сонечныя акуляры. Агледзеўшы помнiк, Ганчарук пачухаў патылiцу, сказаў штосьцi напарнiку, тыцнуўшы пры гэтым пальцам угору i сьпехам падаўся да машыны.

Наступныя два днi выдалiся спакойнымi: у хату нiхто не завiтваў, да весьнiц нiхто не пад'яжджаў, i ўзрадаваныя дзедавы куры iзноў пачалi поркацца ў зямлi на сваiм ўлюбёным месцы - пад помнiкам правадыру. Але на трэцi дзень да хаты пад'ехаў даўжэзны белы фургон, зь яго выскачылi маладыя хлопцы ў рознакаляровых кепурках; хлопцы тут жа пачалi раскручваць нейкiя шнуры i ўнук Мiкола, зiрнуўшы ў вакно, каротка патлумачыў:

- Тэлебачаньне.

I дзед i ўнук зьлёгку захвалявалiся - а раптам паклiчуць штосьцi сказаць у камэру. Але хваляваньне было дарэмным. У хату нiхто не заходзiў, а неўзабаве да весьнiц падрулiў "казялок", у запыленай шыбе якога мiльгануў азызлы твар Юстына Капiтонавiча Дуба.

- А гэты чаго тут? - уразiўся дзед Трахiм.

- Эх, дзядуля... На тэлебачаньнi слова даюць толькi надзейным людзям, - з уздыхам прамовiў Мiкола. Унук адсунуў непадатныя просвы, разнасьцежыў вакно. Пазнаеш, дзед, вунь тую стрыжаную сучку? "Панараму" вядзе.

Кабецiна, пра якую казаў Мiкола, падвяла былога ваянкома да помнiка, махнула нейкаму хлопцу i лагодным голасам прасьпявала:

- Вы, Юстын Капiтонавiч, толькi не хвалюйцеся. I глядзiце не на мяне, а ў аб'ектыў тэлекамэры.

Кабета iзноўку махнула рукой, састроiла лагодную ўсьмешку, натхнёна загаварыла ў мiкрафон на чысьцюткай беларускай мове:

- Гiсторыя не бывае добрай цi дрэннай. Гiсторыя такая, якая яна ёсьць - зь яе ўзьлётамi i перамогамi, пякучым болем i трагедыямi. I як бы нi сiлiлiся сёньняшнiя абвяргальнiкi, гiсторыя нашага народу заўсёды з намi, яна вяртаецца да нас i яскравы таму прыклад - вось гэты помнiк, якi стаiць за маёю сьпiнаю. Iмя Iосiфа Вiсарыёнавiча Сталiна i дагэтуль выклiкае шмат спрэчак. Але спытаем - як ставяцца да гэтага iмя тыя, хто пралiваў кроў на франтах Вялiкай Айчыннай вайны, хто з iмем Сталiна на вуснах iшоў у сьмяротны бой...

- У якi бой!? - вырвалася з Трахiмавай грудзiны, - знайшлi ваяку... у сорак шостым румынаў вартаваў, а потым штаны ў ваенкамаце праседжваў, - Трахiм сказаў яшчэ пару слоў на адрас Дуба, а ўнук, з адчаем зiрнуўшы на сонца, чхнуў, ды так гучна, што кабецiна азiрнулася i ўжо на чыстай расейшчыне гукнула хлопцу з тэлекамэрай:

- Лёша, давай сначала...

Рэшту дня - аж да самага вечару - Трахiм праседзеў у Сяргейчыка аднаногага iнвалiда, якi жыў па суседзтву. Сяргейчык, з-за хваробы, ужо год як не выходзiў з хаты, а таму страшэнна ўзрадваўся, пабачыўшы суседа. З такой нагоды iнвалiд нават дастаў пляшку самаробнай налiўкi i хаця Трахiм быў чалавекам непiтушчым, але гэтым разам прапусьцiў чарку. Балазе, i нагода была адпаведная: у гэты дзень, пяцьдзесят пяць гадоў таму, Сяргейчык застаўся без нагi.

- Ляжалi ў кукурузе, а тут ён як джвагне зь мiнамёту, дык мяне нават з акопу выкiнула, - слухаў Трахiм нетаропкi суседавы аповед i з уздыхам прыгадваў як i яго аднойчы, пад час бамбёжкi, выкiнула з паравозу. I ўваччу на кароткае iмгненьне паўстаў разьвернуты бомбаю тэндэр, ахопленыя полымем цяплушкi санiтарнага цягнiка i перакошаная шыльда з надпiсам "Вязьма" на будынку вакзалу. Трахiм спахмурнеў, кульнуў чарку, закашляўся - налiўка патрапiла ў нос - i Сяргейчык задаволена паляпаў яго па сьпiне.