- Чуў? - стоена вымавiў Сяргейчык, калi яны парукалiся.
Трахiм таргануў галавой i сусед, секануўшы паветра бамбукавым вудзiльнам, прамармытаў:
- Сталiна скiнулi.
- Як скiнулi? Куды? - гукнуў было Трахiм, прыцiшыў крок, а пачуўшы пра бюст, што стаяў у парку, шпарка пайшоў, прыладжваючы крок да мернага рыпеньня салавейчыкавага пратэзу...
- I што... сапраўды з бронзы? - запытаўся ўнук, не даслухаўшы дзедавага аповеду.
- Ну так... жоўты такi стаяў, - дзед павёў рукамi, малюючы ў паветры вiдарыс сталiнскага бюсту i Мiкола чародным разам пачухаў нiз жывата.
- Гiпс, вiдаць... Пафарбавалi пад бронзу.
- Ды не-э... Гiпс бы ў вадзе развалiўся, а ён цалюткi, - Трахiм вытрымаў паўзу i з разважнасьцю патлумачыў: - У семдзесят другiм годзе, як рака абмялела, макаўка паказалася. Мальцы яшчэ там нырца давалi...
Стары ўздыхнуў, пацёр даланямi санлiвыя вочы, а калi зноў зiрнуў на сьвет, унук ужо бег са двара i на пытаньне: - Куды ты паляцеў? - коротка азваўся: Да Гасюты!
II
Зялёная ад тванi, спрэс залепленая куклянкамi камлыга не пасьпела як сьлед прасохнуць, як на яе ўзьбiўся гурт мясцовых падшыванцаў. Падшыванцы пры гэтым бязладна гарлалi, сьпiхвалi адно другога з бэтоннай камлыжыны, а неўзабаве й пачалi стукаць па ёй нечым жалезным.
- Во йоп... - вылаяўся Мiкола, пачуўшы скрозь ранiшнi сон мэталёвае бразганьне. Сёрбнуўшы на хаду збружэлага квасу, ён выйшаў да весьнiц.
- А ну, салагi, прэч адсюль! - пагрозьлiва гукнуў Мiкола, але голас пасьля купаньня дарэшты асiп i падшыванцы працягвалi валтузiцца на помнiку.
- Каму сказаў... - Мiкола выдзер з паркану збуцьвелую штыкецiну i гэта дапамагло: дзятва сыпанула ўбокi, але далёка не адбегла.
- А гэта што - помнiк? - запытаўся адзiн з падшыванцаў - малец грыз нясьпелы яблык i пры гэтым гучна чвякаў.
- Помнiк... помнiк, йоп вашу... - буркнуў Мiкола, перакрывiўся i сплюнуў пракiслую сьлiну.
Пасьля недасыпу i выпiтай гарэлкi галава Мiколава балела, настрой быў паганы, а таму зь языка зьляталi мацюгi i глытку вярэдзiлi глухiя ўздыхi. Аднак, абышоўшы помнiк, Мiкола пажвавеў i, маракуючы пра штосьцi сваё, павадзiў рукамi ў паветры, нiбыта ён - у думках - укараноўваў сьнежную бабу важкай галавою.
- Ну i што ты будзеш рабiць з гэтай халерай? - гукнуў, перабiваючы думкi, дзед Трахiм: дзед стаяў ля весьнiц i пыхкаў беламорынай.
- Як што? Адрэстаўруем. Выставiм на продаж, - унук выцяў бэтоннага балвана мыском чаравiка. - Думаю, пару тысячаў баксаў возьмем.
- Эгэ-э, Мiколка... Каму ён трэба? - стары папярхнуўся дымам, здушана закашляў. - Вунь i нос адбiты... i ў дзiрах увесь...
- Кавэрны замажам, нос прылепiм... пафарбуем. Карацей, будзе правадыр як навюткi... Ты вось што, дзеду... - унук азiрнуўся, увабраў голаў у плечы, трэба хлопцам... з пiльнi... пару пляшак паставiць... Пазыч да вечару... Гасюта прыедзе - аддасьць.
Стары нiчога не сказаў i толькi зварухнуў пальцамi, рахуючы - колькi яшчэ дзён унук прабудзе на пагасьцiнах.
Па абедзе Трахiм прылёг на тапчан, адразу ж заснуў i неўзабаве быў абуджаны лескатаньнем гасютавага трактару. Трактар ехаў па вулiцы i ззаду за iм, уздымаючы пылюку, валачылася на тросе таўшчэзная калода.
- Божухна, i калi гэта ўсё скончыцца? - прашаптаў стары i з вохканьнем выйшаў на ганак.
Ля Трахiмавай хаты тым часам ужо зьбiраўся народ.
- Чаго вылупiлiся? - гыркаў Гасюта на цётак, што йшлi ў краму, ды спынiлiся паглядзець - што мальцы будуць рабiць з цурбаном ды бэтоннай камлыгай. Цёткi паправiлi хусткi на галовах, стоена зашапталiся, а Гасюта падхапiў з-пад плоту даўгую жардзiну, загнаў тонкi канец пад цурбан i яны ўдвох зь Мiколам пакацiлi яловы кругляк да весьнiц. Усё было б нiшто, ды надарылася неспадзеўка: жардзiна з трэскам абламiлася, стукнула Мiколу па карку, i кампаньён, пачуўшы сьмех грамады, са злосьцю выдыхнуў:
- Г'анд-доны...
Працаваць у атачэньнi натоўпу не выпадала, а таму, падкацiўшы калоду да весьнiц, Гасюта абабiў перапэцканыя ў яловую жывiцу рукi i голасна, каб чула грамада, абвясьцiў:
- На сёньня ўсё!
"I тузанулi ж мяне за язык, - падумаў Трахiм, правёўшы даланёй па няголеным падбародзьдзi, - ляжаў бы сабе на дне, пакуль не рассыпаўся, дык не... выцягнулi нячысьцiка..." - стары ўздыхнуў, падаўся ў хату i сьледам за iм, заглушыўшы трактар i абмацюкаўшы грамаду, рушылi Мiкола з Гасютам.
- Ну што за людзi! Паўгорада зьбеглася, нiбыта яны калоды ня бачылi... ад парога гукнуў зьнерваваны ўнук, а дзед, пазяхнуўшы ў далонь, лёг на тапчан i змучана аддзьмуўся.
На кухнi рыпнула падлога i Гасюта - з воклiчам "Обана!" - грукнуў аб стол чымсьцi цьвярдым i булькатлiвым.
- Вось гэта лоўка! - акрыялым голасам азваўся Мiкола.
- Хопiць iм i адной... Летась пiлавiньне грузiў - нiхера не паставiлi... растлумачыў Гасюта, а Мiкола ўдарыў у ладкi i кiнуўся ў прысенак, дзе стаяла газавая плiта.
- Зараз, бляха, яечню згламэздаем.
Пакуль Мiкола завiхаўся з патэльняй, Гасюта, падобна, адкаркоўваў пляшку, потым бразнуў шклянкамi i нягучна прамовiў:
- Увечары яму выкапаеш... Сантымэтраў на семдзесят, глыбей ня трэба. Заўтра ад ранку калоду паставiм, а ў абед Сiвоха кран падгонiць.
У шклянцы - стоена, але разам з тым упэўнена - зацурчэла гарэлка i пад тыя чароўныя гукi Трахiм заплюшчыў павекi.
На наступны дзень, ад самага ранку, ва ўтульнай Трахiмавай хаце грукалi дзьверы, бразгалi шклянкi i лiлася п'яная гамонка. Першымi завiталi два хлопцы з пiларамы i Мiкола бегаў да мясцовых цыганаў па самагонку. Блiжэй да абеду ў хату ўвалiлiся Гасюта з вадзiлам аўтакрану, усе разам дапiлi цыганскi трунак i, трымаючы пад пахi аднаго з пiльшчыкаў, пайшлi ўздымаць правадыра на "п'едэстал".
Дзед Трахiм зроду не хрысьцiўся, а тут, пабачыўшы, як п'яны ўнук убiўся пад бэтонную камлыгу, што завiсла, як той вiсельнiк, у паветры, тыцнуў самлелымi пальцамi ў лоб, жывот i ў левае плячо. Схоплены за шыю сталёвай зашмаргай, правадыр крутнуўся спачатку ў адзiн бок, потым у другi, нарэшце спынiўся, Мiкола абхапiў правадыра цыбатымi рукамi i той паволi асунуўся на калоду.
Хвiлiн празь дзесяць, пабачыўшы ў дзьвярох унука - цэлага i жывога - стары яшчэ раз перахрысьцiўся i, без шкадаваньня, аддаў Мiколу сто тысяч адной паперкай - апошнiя грошы, якiя былi ў хаце.
Вечарам у хату завiтаў яшчэ адзiн госьць - Данiк Крываблоцкi. Данiк той, немалады ўжо, сiвагаловы мужчына, працаваў у цэху шырспажыву. Вырабляў помнiкi з мармуровай крошкi, ляпiў барэльефы памерлых адстаўнiкоў i, вядома ж, убачыўшы бюст з адбiтым носам, тут жа зайшоў у хату, каб прапанаваць свае паслугi.
